Tiroid Bezi Nedir, Tiroit Bezleri, Tiroit Bezlerinin Çalışması
Tiroit bezi boynumuzun ön tarafında bulunan bir organımızdır. Tiroit bezini: görevi tiroit hormonlarını üretmek, depolamak ve gerektiğinde kana vermek, böy lece metabolizmamızı ayarlamaktır.
Tiroit bezi küçük bir bezdir; ağırlığı 15-20 gram kadardır ve bir ceviz büyüklü gündedir. Boynun ön tarafında cildin altında bulunur ve kelebek şeklindedir. Kele beğin kanatları sağ ve sol lob olarak adlandırılırken, bu iki lobu birleştiren ortadak kısma veya loba istmus adı verilir. Her lob 4 cm uzunluğunda ve 1-2 cm enindedir
Tiroit bezi adem elması denen nefes borusu çıkıntısının (gırtlak) tam arkasında dır ve yutkunmakla aşağı yukarı hareket eder. Bu nedenle doktor muayene sırasın da yutkunmanızı ister.
Tiroit bezi gıda ve suyla alınan iyot mineralini kullanarak tiroit hormonlarını üreten bir organdır. Su ve gıdalarla alınan iyot bağırsaklardan kana geçtikten sonra boynumuzda bulunan tiroit bezine gelir ve tiroit hormonlarının üretilmesinde kullanılır. Tiroit bezine giren iyot burada tirozin isimli aminoasitle birleşerek T3 ve T4 adı verilen tiroit hormonlarının oluşumunu sağlar. T4 hormonun yapısında dört tane iyot molekülü olduğu için T4, T3 hormonun yapısında ise 3 tane iyot molekülü olduğu için T3 adı verilmektedir. Tirozin aminoasiti yediğimiz proteinli gıdalarla sağlanır. Görüldüğü gibi tiroit hormonlarının yeteri kadar yapımı için protein ve iyodun gıda ve suyla vücuda yetecek kadar alınması gerekmektedir. Bezde oluşan T3 ve T4 hormonları daha sonra kan dolaşıma salınarak vücudun bütün organlarına ve hücrelerine girer ve etkilerini gösterir. Böylece metabolizma hızımız düzenlenir, bağırsaklar, üreme organlarımız, saç ve cildimiz sağlıklı olarak çalışır.
Tiroit bezinden iki türlü tiroit hormonu salgılanır. Bunlardan fazla salgılananı T4 (%80 oranında ), daha az salgılananı (%20'si) ise T3 hormonudur. Hücrelere giren ve etkili olan hormon T3 hormonudur; T4 hormonu hücreye girmez. Bu nedenle T4 hormonu vücudumuzda özellikle karaciğerde ve diğer organlarımızda deiyo-dinaz enzimleri ile T3 hormonuna dönüşmektedir. Bu dönüşümün bozulması durumunda T3 yeterince oluşamaz ve tiroit hormonları etkisini gösteremez.
Kandaki T4 ve T3 hormonları bazı proteinlere bağlanarak dolaşırlar. Bu proteinlere bağlanan tiroit hormonlarına total T4 ve total T3 adı verilir. Kanda bulunan tiroit hormonlarının çok azı kanda hiçbir proteine bağlanmadan serbest olarak bulunur ki, bunlara serbest T3 ve serbest T4 hormonları denir. Serbest T3 ve serbest T4 hormonları total T3 ve total T4 hormonlarıyla bir denge halinde bulunduğundan tiroit bezinin çalışma durumunu (az, çok veya normal çalışmasını) en iyi yansıtan testler serbest tiroit hormonlarıdır. Kan dolaşımından hücrelere total hormonlar değil serbest hormonlar girmektedir. Bu nedenle total T4 ve T3 tetkikleri yerine serbest T4 ve serbest T3 hormonlarını ölçtürmek daha iyidir.
Tiroit bezinin çalışması beynimizin tabanında bulunan hipofız bezi tarafından kontrol edilir. Hipofiz bezi, TSH adı verilen bir hormon salgılar ve bu hormon kan yoluyla tiroit bezine gelir, tiroit bezinin iyot tutmasını artırır ve tiroit hormonlarının yapılmasını sağlar.
Tiroit bezi az hormon salgıladığında hipofiz bezi TSH salgısını artırarak tiroit bezinin daha çok hormon üretmesini sağlar. Bu nedenle tiroit bezinin az hormon salgıladığı tiroit yetmezliğinde (hipotiroidi) kanımızda TSH hormonu normalden yüksek, fakat T3 ve T4 hormonları düşük olarak bulunur.
Tiroit bezi bazı hastalıklar nedeniyle çok hormon salgılarsa, yani kanımızda T3 ve T4 hormonları çok artarsa bu defa hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonu azalır. Kanımızda T3 ve T4 hormonları ne kadar yükselirse TSH hormonu da o kadar azalır. Hipertiroidi denilen tiroit bezinin aşırı çalışması durumunda kanımızda T3 ve T4 hormonları yüksek iken TSH hormonu normalin altına iner ve düşüktür.
Görüldüğü üzere hipofiz bezi kandaki T3 ve T4 hormon düzeyine göre TSH hormon salınışını azaltıp artırmaktadır.
Hipofiz bezi ise, beynimizde, hipofiz bezinin üzerinde bulunan hipotalamus organı tarafından kontrol edilir. Hipotalamus organı salgıladığı TRH isimli hormon ile hipofiz bezinden TSH salınışını sağlar.
Görüldüğü gibi hipotalamus, hipofiz ve tiroit bezi birbirine bağımlı olarak çalışan ve birbirlerini kontrol eden 3 bezdir. Tiroit bezini hipofiz bezi kontrol ederken hipofiz bezini de hipotalamus organı kontrol etmektedir. Hipotalamusdan salgılanan TRH hormonu hipofiz bezini etkileyerek buradan TSH hormonu salgılatır. Hipofiz-den salgılanan TSH hormonu ise tiroit bezinden tiroit hormonlarının yapılmasını ve kana salgılanmasını sağlar.
Tiroid Hormonları, Tiroid Hormonu
Tiroid T4 hormonundan Tiroid T3 oluşumu ve bunu etkileyen olaylar:
T4'den T3 oluşumu çoğunlukla karaciğerde olur. Bu dönüşümde görev alan de-iyodinaz enziminin yapısında selenyum vardır. Bu enzimin azalması durumunda T4 hormonundan T3 oluşumu azalır. T3 hormon oluşumunun azaldığı durumlar aşağıda verilmiştir:
1. Yaşlanma
2. Yanık
3. Açlık
4. Soğuğa maruz kalmak
5. Alkolikler
6. Tip 1 şeker hastalığı
7. Karaciğer ve böbrek hastalığı
8. Travma
9. Stres
10. Ameliyat
11. Kadmiyum ve kurşun zehirlenmesi
12. İlaçlar: Kortizon, İyot, Amiodarone ilaçları T3 hormon oluşumunu azaltır.