İç Salgı Bezleri, İç Salgı Bezi ve Salgıları
Vücutta bir hücre veya hücre grubu tarafından salgılanan ve vücudun diğer hücreleri üzerinde fizyolojik kontrol etkisi olan salgılara hormon denir. Hormoların bir kısmı salgıladıkları bölgede etkilidirler bunlara yerel hormonlar denir (asetilkolin gibi). Bir kısmı ise diğer vücut bölgelerinde etkilidirler ve bunlara genel hormonlar denir.
Vücuttaki önemli başlıca hormonlar şunlardır, Hormonlarımız:
On hipofizden salgılanan hormonlar: Büyüme hormonu, adrenokortikotropin, tiroidi uyaran hormon, follikül uyarın hormon, luteinleştirici hormon, prolaktin, melanosit uyancı hormon.
Arka hipofizden salgılanan hormonlar: Antidiüretik hormon ve oksitosin.
Adrenal korteksten (kabuk bölgesinden salgılanan) hormonlar: Kortizol ve aldostreron
Yumurtalıklardan salgılanan hormonlar: Östojen ve progesteron
Tiroidden salgılanan hormonlar: Tiroksin, triiyodotironin ve kalsitonin.
Pankreastan salgılanan hormonlar: İnsülin ve glukagon.
Paratiroid salgı bezinden salgılanan hormonlar: Parathormon
Testisler (er bezleri)den salgılanan hormonlar: Testosteron
Plasentadan salgılanan hormonlar: Koryonik gonadotropinler, östrojenler, progesteron, plasental laktojen.
Hormonlar kendi salgılanmalarını geriye kontrol yöntemiyle etkiler, kan seviyeleri ile konrol ederler. Kimyasal olarak hormonlar protein yapısında ve steroid yapısında olan hormonlar olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar.
Hormonlar hücre içerisindeki etkilerini bir takım kimyasal aracılarla gösterirler. Bunlar içerisinde en önemlilerinden birisi halkasal yapıdaki AMP dir.
Bütün salgı bezlerinin yönetimi hipofiz tarafından yapılır. Yarım gram ağırlığında aşağı yukarı bir santimetre kadar bile olmayan büyüklüğü ile bu salgı bezi adeta bir orkestra şefi gibi bütün vücut olaylarının yürümesinden sorumludur. Hipofiz salgılaması hipotalamus tarafından kontrol edilir. Hipotalamustan serbestleştirici yada durdurucu bir takım salgılar hipofiz salgılamasını düzenler.
Her hipofiz salgısı için bir serbestleştirici salgı vardır.
Büyüme hormonu, Büyüme Gelişme Hormonu
Vücutta bütün hücrelerde protein sentezini arttıran, karbonhidrat kullanılma hızını azaltan, yağların enerji için kullanımını kolaylaştıran bir hormondur. Büyüme hormonu et-' kilerini kıkırdak ve kemik üzerinde somatomedin denilen aracı salgılarla gösterir. Hücre zarından amino asit girmesini kolaylaştırır. Protein sentezini. RNA yapımını artırırken, protein ve amino asit yıkımını azaltır.
Hipofizin hiç salgı yapmaması normal oranlarda fakat gelişim geriliği gösteren cücelik haline sebep olur. Büyüme döneminde büyüme hormonunun fazla salgılanması ise akromegali denen duruma yol açar.
Antidiüretik hormon
Arka hipofiz salgılarındandır. Hücre dışı sıvısının sodyum iyonu konsantrasyonunun ve ozmotik basıncının düzenlenmesinde rol oynar. Eğer amidiüretik hormon salgılanması azalırsa diabetes insipidus denilen durum meydana gelir. Vücut, dansitesi düşük idrar çıkarır. Günlük idrar 12-15 litreyi bulur. Bu hastalar çok çabuk olarak su kaybedebilirler.
Oksitosin Hormonu
Gebe kadının rahminin kasılmasını sağlayan, süt salgılanmasını kolaylaştıran hormondur.
Tiroid hormonu
Boynun hemen önünde H harfi biçiminde bir salgı bezinin salgıladığı tiroid hormonu vücuttaki metabolik olaylarda çok etkilidir. Tiroksin denilen tiroid hormon bünyesinde iyot vardır. Protein sentezini arttırır. Hücre enzim sistemini uyarır. Mitokondri etkinliği artar. Kemik büyümesinden, karbohhidrat metabolizmasına kadar bir çok büyüme ve gelişme olayı tiroid salgısından etkilenmektedir.
Guatr
Tiroid hormon salgılanma bozuklukları bezin sürekli uyarılmasına bağlı olarak tiroid bezinin büyümesine neden olur. Bu büyümeye guatr denmektedir. Tiroit hormonunun fazla salgılamasına hipertiroidi, az salgılamasına hipotiroidi denir. Tiroid hormon eksikliğinin ileri şekilleri miksödem adını alır. Çocuklukta tiroidhormon yetersizliği tiroid cüceliğine neden olur.
Böbrek üstü bezi hormonları
Böbrek üstü bezi öz bölgesi ve kabuk bölgesi olmak üzere iki bölümdür. Öz bölgesel daha çok sempatik sistem etkinliği ile ilgili epinefrin ve norepinefrin hormonlarının salgılanmasından sorumludur. Kabuk bölgesi ise steroid hormonlar dediğimiz hormon grubunu salgılar. Bunların ortak bir formülün değişik varyasyonları olduğu bulunmuştur.
Adrenal korteks hormonları
Etkilerini büyük oranda hücre dışı sıvının elektrolitleri üzerinde gösteren mineralokortikoidler ve kan glukoz konsantrasyonu üzerinde önemli etkileri olan glukokortikoidler olmak üzere iki ana grup hormon vardır.
Adrenal korteksin etkinliğinin kaybolması iki üç gün. gibi kısa sûrede ölümle sonuçlanır. Çünkü vücut elektrolit seviyesinin düzenlenmesi mümkün olmaz. En önemli mineralokortikoid yapan salgı aldosteron salgısıdır. Glukokortikoidetki yapan hormonlara en belirgin örnek kortizoldür. Kortizol salgısı değişik stres faktörlerinin etkisi ile artım göstererek vücudun uyumunu sağlayan önemli bir hormondur.
Böbrek üstü bezinin normalden az salgılaması Addison hastalığına aşın salgılaması ise Cushing hastalığına yol açar.
İnsülin
Pankreasın sindirim salgılarına ek olarak iki salgısı daha vardır. Bunlar insülin ve glukagondur ve pankreasın bir iç salgı bezi olarak ta görev yapmasını sağlar. İnsülin glukozun hücre zarından girmesini kolaylaştıran yani hücreler tarafından kullanımını sağlayan bir hormondur. İnsülin kan şekeri arttığında salgılanmakta, karaciğer ve hücreler tarafından bol miktarda glukoz tutularak kan şekeri düzeyi düşürülmektedir. Eğer kan şekeri düşerse insülin salgısı azalmakta ve karaciğerden bol miktarda glukoz salgılanarak kan şekeri yeniden normal düzeyine çıkmaktadır. İnsülin salgısı karbonhidrat ve yağ metabolizmalarına kayışı vücudun gereksinimine göre ayarlar.
Glukagon ise yine pankreas tarafından fakat alfa hücrelerince salgılanan insülinin,tersi etki yapan bir hormondur. Kan şekerinin ayarlanması ve hücrelerin etkin bir metabolik düzeyde çalışmaları pankreasın bu salgılan tarafından sağlanır. İnsülin yetersizliği ya da etkisindeki azalma şeker hastalığına nedenolur. Şeker hastalığında kanda şeker seviyesi yüksek olmasına rağmen hücreler bu sekeri alıp kullanamamaktadır. (Kanda bulunan temel şeker maddesi glukozdur)
Para Tiroit hormon
Paratiroidbezler tiroidbezinin arkasında dört küçük noktacık halindedir. Kan kalsiyum seviyesini düzenleyen bir hormondur. Kemik yapım ve yıkım olaylarıda, D vitaminin ve pa-ratiroid hormonunun birlikte etkileşimi sahip olduğumuz iskelet sisteminin bütünlüğünü korurken kandaki kalsiyum seviyesinin fizyolojik olaylar için gerekli seviyede kalmasını sağlar.
Kalsitonin tiroid salgı bezi tarafından salgılanır. Bu da kalsiyum metabolizmasında etkili bir hormondur.
Paratiroid hormon salgısı azaldığında kan kalsiyum seviyesi azalır. Tetani meydana gelir.
Rikets (Raşitizm)
Rikets çocukların kanlarında kalsiyum ve fosfor eksikliğine bağlı olarak meydana gelen bir hastalıktır. D vitamini eksikliği ile de doğrudan ilişkilidir. Kabaca güneşsizlik hastalığı olarak adlandırılması D vitaminin etkin şeklinin gelişmesi için güneş ışığının etkisine olan gereksinimin nedeniyledir. Büyüklerde görülen şekline osteomalazi denir.