Otonom Sinir Sistemi, Parasempatik Sistem, Sempatik Uyarı
Vücudumuzun iç organ işlevlerini kontrol eden bölümüne otonom sinir sistemi denir. Otonom sinir sistemi büyük oranda beyin sapı, hipotalamus ve omurilikten yönlendirilir ve kontrol edilir. Ana merkezler buradadır. İç organ reflekslerin çoğu buradan kaynaklanır. Otonom sinir sistemi sempatik ve parasempatik sinir sistemleri olmak üzere iki ana bölümde incelenir.
Otonom sinir sistemi organlardaki özel reseptörler aracılığı ile etkilerini yapar. Bunlar adrenejik ve kolinerjik reseptörler olarak adlandırılırlar. Adrenerjik reseptörler ise beta adrenerjik ve alfa adrenerjik reseptörler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kolinerjik reseptörler ise nikotinik ve muskarinik olmak üzere iki tiptir. Bu reseptörler sempatik ve parasempatik sistem etkilerinin meydana gelmesini yönlendirerek vücut olaylarını düzenler. Beta ve alfa reseptörlerin belirli organları etkileyen tipleri bulunmuştur.
Sempatik uyarı gözbebeğini büyütürken parasempatik sistem küçültür. Burun, tükrük ve gözdeki salgılar parasempatik uyarı ile miktar bakımından artar. Bağırsak salgıları para-sempatik sistem tarafından çok fazla oranda uyarılır. Ter bezleri sempatik uyan ile çok miktarda salgı yapar. Derinin diğer salgı bezleri ve apokrin bezler sempatik uyan ile bol miktar-da salgı yaparken parasempatik uyandan etkilenmezler. Mide bağırsak kanalını kendi duvarında kendisine özel otonomik sinir ağı ve özel sinir düğümleri vardır ve yerel uyanlarla bağırsak hareketlerinin düzenlenmesini sağlar. Mide bağırsak kanalının normal fonksiyonu sempatik sinir sistemine bağımlı değildir. Bazı hastalıklarda sempatik etki hakim olabilir.
Sempatik uyarı kalbin etkinliğini ve aktivitesini çok artırır. Parasempatik uyarı ise esas olarak tersi etkiyi yapar. Kan damarları sempatik aktivite ile daralırken parasempatik aktivite ile genişlerler. Akciğerlerde gerek sempatik ve gerekse parasempatik uyarının etkisi çok azdır çünkü akciğerlere bu sistemden giden sinir lifleri çok az orandadır. Karaciğerdeki kanalcıklar, safra kesesi ve kanalı, idrar torbası sempatik aktivite ile baskılanır. Parasempatik uyarı ile etkinlikleri artar. Sempatik uyan ile karaciğerden şeker salıntını artar. Kandaki glikoz seviyesi yükselir. Bazal metabolizma hızı artar. Ayrıca sempatik ve parasempatik sistem vücudun cinse! fonksiyonlarının yönlendirilmesinde de etkilidir.
Heyecan, kızgınlık, kavga döneminde saçların dikleşmesi, yüzün kızarması, kalbin hızlı artmaya başlaması, solunumun sıklaşması sempatik sinir sisteminin etkisi ile meydana gelir.
Sempatik sinir sisteminin uyarılması böbrek üstü bezi öz bölgesinden bol miktarda adrenalin ve noradrenalin salgılanmasına yol açar. Sempatik uyarmanın etkisi büyük oranda bu maddelerin vücuttaki etkisi ile sağlanır.
Sempatik sinir sistemini tehlike anında vücudu alarma geçiren uyarıcı bir sistem olarak değerlendirebiliriz. Kan basıncının artması, göz bebeklerinin büyümesi (korku), kaslara giden kan akımının artması, hücre metabolizmasının hızlanması, kasta glikoz kullanımının kolaylaşması, mental etkinliğin ve düşünme etkinliğinin artması, kan pıhtılaşma hızının artması vb gibi birçok etki vücudun tehlike anında korunmasına yönelik değişikliklerdir