Ürtiker ve Anjiyoödem
Yaygın görülen bu hastalıklar deride mast hücrelerinden histamin salgılanmasından kaynaklanır.
Klinik Özellikler, Anjiyoödem Nedir
Ürtiker (Isırgan otu Latince'de Urtica olarak bilinir) çok yaygındır ve hayatı boyunca en az bir kere ürtiker atağı geçirmeyen çok az kişi vardır. Ürtiker lezyonları birkaç dakikada ortaya çıkan ve genellikle 6-24 saatte sonlanan, farklı çaplarda kaşıntılı, kırmızı papüller ve plaklar şeklinde görülür. İlginç polisiklik, halka ve coğrafi şekiller oluşturabilirler.
Ürtiker'in önemli bir özelliği geçici olmasıdır, ama bazen ürtiker lezyonları günlerce kalır ve kahverengimsi bir iz bırakır. Bu ürtiker tipi, küçük kan damarlarının tutulumuna bağlıdır ve ürtikeryal vaskülit olarak bilinir.
Ürtiker'li birçok kişide ve ürtikeri olmayanların bazılarında deri sırtında anahtar gibi bir nesneyle çizgi çizildikten sonra sırasıyla beyazlama, kızarma ve en sonunda iz görülür. Normal 'üçlü cevabın' abartılı bir formu olan bu fenomen kaşıntı yapar ve dermografizm olarak bilinir.
Anjiyoödemde, lezyonlar ürtikerdekilerinden daha derin olup, şişlikler daha yaygındır. Anjiyoödem ürtikerle beraber bulunabilir veya tek başına çıkabilir. Yüz ve orofarenks dokuları bazen anjiyoödemden etkilenir. Yutma ile nefes almayı zorlaştırarak hayatı tehdit eden durumlara neden olabilir.
Ürtiker ve anjiyoödem birkaç gün veya birkaç yıl sürebilir. Bu hastalığın yaygın bir formu ise seri ataklar şeklinde tekrarlar. Kronik ürtiker olarak bilinen bu sık görülen hastalıkta, çoğu zaman bir neden bulunamaz ve hastanın normal yaşantısını çok olumsuz etkiler.
Bazı Ürtiker Nedenleri
Ekzojen antijenlere karşı duyarlılık
Yiyecekler, örn; balık, büyük karides, yengeç, süt, vs.
İlaçlar, örn; penisilin
Farmakolojik provokasyon
Aspirin, analjezikler
Sistemik hastalıklar
Lupus eritematozus
Henoch-Schönlein purpurası
Otoimmünite
"Fiziksel' sebepler
Kolinerjik ürtiker
Yüksek bası (dermografizm)
Sürekli bası
Soğuk
Güneş ışığına (solar) maruz kalma
Ürtiker ve anjiyoödemin esas sebebi mast hücre granüllerinden histamin salınımıdır ve bunu yapabilen çok sayıda uyaran olabilir. Birçoğu immünolojiktir, bazıları tamamen farmakolojik ve diğerleri ise fizikseldir. Ürtiker lezyonların oluşumunda tip I immünolojik reaksiyonlar rol oynar. Bazı hastalarda ürtikerin ne-den(ler)i bulunabilir ama çoğunda bir sır olarak kalır. Son yıllarda bazı hastaların mast hücrelerindeki reseptörlere karşı antikor taşıdıkları tespit edilmiştir.
Fiziksel Ürtikerler
Soğuk ürtikeri
Soğuğa maruz kalındıktan sonra el, yüz veya herhangi bir yerde ürtiker-yal şişmeler görülür. Bu durum ailesel bir formdur.
Bası ürtikeri
Deri üzerinde belli bir zaman (birkaç saat) bası uygulandıktan sonra, örneğin kemerler, sıkı giysiler veya çorapların kullanılması sonucu ürtiker-yal lezyonlar görülür.
Dermografizm
Anahtar gibi sert bir cisimle deri üzerinde bir çizgi çizildiğinde, ürtiker hastalarının çoğunda kolayca iz oluşur
Solar ürtiker
Güneşte birkaç dakika kalarak deride ürtikeryal lezyonlar gelişir. Birçok dalga boyu sorumlu olabilir.
Kolinerjik Ürtiker
Antreman veya sıcak banyolar gibi post-gangliyonik kolinerjik inervasyonlu ter bezlerininden ter salınımını uyaran etkenler, irritan küçük ürtiker noktaları oluşturur. Yaygın görülen bu hastalık, herhangi bir fiziksel aktiviteyi engellemesinden dolayı çok sıkıntı verici olur.
İlaçlara Bağlı Ürtiker
Penisiline karşı oluşan aşırı duyarlılık ürtikerin yaygın bir sebebidir. Ataklar hayatı tehdit eden akut anaflaktik şoktan, küçük ürtiker papüllere kadar değişir. Analjezik ilaçlar direkt histamin salınımını uyararak ürtikere neden olabilir. Ürtikerli hastaların yaklaşık üçte birinde aspirin ile lezyonların geliştiği bilinmektedir. Fakat bu durumun histaminin tamamen farmakolojik uyarılması sonucunda mı geliştiği, yoksa prostanoid metabolizmasının rol oynadığı veya aşırı duyarlılık reaksiyonu olduğu belli değildir.
Sokmaklar ve Isırıklar
Isırgan otu, deniz anası ve bazı böcek sokmaları, deri temasının olduğu yerde histamin salınımını uyarır ve ağrılı lokal reaksiyonlara neden olur. Ürtiker aynı zamanda lupus eritematozus, amiloidoz veya dermatit herpetiformis ve allerjik vaskülit gibi sistemik hastalıklara da bağlı olabilir.
Ürtiker Tedavisi
Bu hastalığın semptomlarını tedavi etmede H1 reseptör blokerleri gibi antihistaminikler çok etkilidir. İlk önce bu ilaçlardan bazılarını çok iyi tanımak, sonra bulunan tüm antihistaminikleri öğrenmek gereklidir. Prometazin ve difenhidramin gibi "eski" antihistaminikler çok etkilidir. Ancak sedatif etkilerinden dolayı araba veya makine kullanımına engel olur. Fek-sofenadin, astemizol, setrizin ve loratidin gibi yeni antihistaminikler etkili olup, sedatif etkileri daha azdır. Bazı hastalarda verilen Hl antagonist-lerin yanı sıra simetidin gibi bir H2 antagonistleri eklenince tedavi daha etkili olur.
Akut ağır ürtiker ve anjiyoödem olguları oral kortikosteroidleri gerektirebilir. Hayati tehlikenin olduğu durumlarda intravenöz hidrokortizon verilmelidir.