En Sağlıklı Doğum Kontrol Yöntemleri
Sıcaklık Yöntemi
Bir kadının vücut sıcaklığı her çevrimde kesin olarak belli bir ritim izler; bu ritim sarı cisim hormonu progesterona bağlıdır. Progesteron, yumurtlama sırasında olgunlaşmış bir yumurta hücresi yumurtalığı terk ederken oluşur. Eski yumurta kılıfı (folikül) sarı cisme dönüşür ve progesteron hormonunu üretir. Progesteron, başka yerlerin yanı sıra beyindeki sıcaklık merkezini de etkiler: Yumurtlamadan sonra vücut sıcaklığı birkaç dizyem (onda bir derece - ç.n.) yükselir.
Üretken günleri saptamak için bu mekanizmadan yararlanmak istiyorsanız, her gün bazal sıcaklığınızı ölçmeli-siniz. Bazal sıcaklık, herhangi bir aktivite göstermeden önce, yani sabah yataktan kalkmadan, tuvalete gitmeden ya da kahvaltı etmeden önce, her defasında aynı yerden, örneğin ağızdan (oral), dölyolundan (vajinal) ya da bağırsaktan (anal) ölçülen vücut sıcaklığı demektir. Ölçülen sıcaklıklar bu iş için özel olarak hazırlanmış bir grafik kâğıdına kaydedilir. Bu kâğıtları doktorunuzdan alabilirsiniz. Ayrıca doğal aile planlaması merkezlerinden edinebilir veya internetten bedava indirebilirsiniz (örneğin, http://www. profamilia-online.de sayfasından).
Sıcaklık eğrisinin değerlendirilmesi
Sıcaklık eğrisini değerlendirmek ne yazık İd her zaman kolay olmaz, çünkü bazı kadınların vücut sıcaklığı yumurtlamadan sonra "talimata göre" yükselmez. Çeşitli etkenlere duyarlılık gösterir. Değişken çalışma saatleri, hastalıklar, stres, geceyi uykusuz geçirme, gece geç saatlere kadar sigara ve içki kullanımı sıcaklık eğrisini altüst edebilir. O nedenle, böyle sıradışı durumlar mutlaka eğriye kaydedilmelidir ki "kaçak değerler" gerektiğinde sınıflandırılabilsin. (Doğum Konturol)
Temel kural
En basit durumda sıcaklık eğrisi şu temel kurala göre değerlendirilir:
Eğer düşük sıcaklıklı altı günün ardından vücut sıcaklığı en az 0,2 °C yükselmiş, sonraki iki gün daha aynı yüksek değer korunmuşsa ve üçüncü yüksek değer düşük sıcaklıklı altı günün en yüksek değerinden en az 0,2 °C yüksekse, bu artık döllenebilecek bir yumurtanız yok ve bir sonraki âdete kadar gebe kalamazsınız demektir.
Bu önce karmaşık görünür, ama uygulamada öyle değildir.
Sıcaklığın az yükselmesi durumunda istisna kural
Bazı kadınlarda yumurtlamadan sonra vücut sıcaklığı yalnızca 1-1,5 dizyem yükselir. Bu durumda yüksek sıcaklıkla dört gün beklemeniz gerekir, burada da sıcaklık daima düşük değerli önceki altı günün en yüksek değerinin üstünde olmalıdır.
Sıcaklığın kademeli yükselmesi durumunda istisna kural
Bazı kadınlarda vücut sıcaklığındaki yükselme sürekli değil, kademeli ya da zikzaklar şeklinde olur. Örneğin sıcaklık önce yükselir, ama ertesi gün önceki düşük değerlerden en yükseğinin altına iner, ardından tekrar yükselir. Bu durumda düşük değer dikkate alınmaz, ama ardından gelen yüksek değerlerin, düşük değerlerden en yükseğinin en az 0,2 °C üstünde olması gerekir.
Sıcaklık ölçümü için tavsiyeler
Sabah sıcaklığı için doğru ve karşılaştırabilir değerler elde edebilmek için, birkaç önemli ilkeye dikkat etmelisiniz:
Sıcaklık her gün sabah kalkmadan önce ölçülmelidir (âdet sırasında da);
Gün boyunca vücut sıcaklığında belirgin bir yükselme olur. Değerleri karşılaştırabilmek için ölçümleri her gün mümkün olduğunca aynı saatte yapın ve saati grafik kâğıdına kaydedin. Çoğu kadında bir iki saatlik bir farkın pek önemi yoktur, kimileri ise alışılagelen ölçüm saatinden en küçük sapmaya bile duyarlılık gösterir. Sizin için hangi durumun geçerli olduğunu saptayın.
Sıcaklık her zaman aynı yerden, yani ağızdan (oral), dölyolun-dan (vajinal) ya da bağırsaktan (anal) ölçülmelidir. Koltukaltın-dan ölçüm yapmayın, bu çok yanlış olur.
Bir çevrim boyunca hep aynı termometreyi kullanın. Bu ölçümler için normal termometreler ve 36-38 °C bölgesinde ayrı taksimatı olan cıvalı hızlı ölçüm termometreleri uygundur. Normal termometreyle ölçüm, bağırsaktan üç dakika, ağızdan ve dölyolundan beş dakika sürer.
Dikkat! Ölçüm içi n kulak termometresi ve dijital termometre kullanmak doğru olmaz. Dijital termometreler çip eskimesi yüzünden 0,2 derece kadar sapma yapar ve o yüzden uygun değildir.
Ölçmeyi unutup yataktan kalktıysanız
Bir anda oluverir: Ölçüm yapmayı unutup yataktan kalkarsınız! Bu durumda iki seçeneğiniz vardır: Ya o günkü ölçüm değerini boş bırakırsınız, ya da tekrar yatıp yarım saat yatakta kaldıktan sonra ölçüm yaparsınız. Değeri grafik kâğıdına geçirirken bir de not düşersiniz, bu, değer biraz yüksekse onu doğru değerlendirebilmenizi sağlar.
Sıcaklık yöntemiyle çevrimin gözlenmesi
Genellikle 28 günlük bir çevrim varsayılır. Ancak bu norm, kural olmaktan çok istisnadır. Çünkü aylık çevrim, hormonlarca denetlenen bütün diğer süreçler gibi kolayca bozulabilir. Yaşam ritmindeki değişiklikler de çevrimi ruhsal yüklenmeler ve hastalıklar kadar etkiler. Bireye bağlı olarak normdan sürekli sapmalar da olur, bunların tıbbi açıdan mutlaka önemli olması gerekmez, ama korunmak için doğurganlığı saptama yöntemleri kullanılırken önemlidir. Bazal sıcaklığın düzenli ölçülmesiyle, çevrimsel deği-şikliklerdeki sapmalar ortaya çıkarılabilir, bunlar, gebelikten korunmaya kıyasla, çocuk istendiğinde daha da çok önem kazanır.
İşte birkaç örnek:
Yumurtanın olgunlaşma evresi uzun olan çevrim
Yumurtlamadan sonraki sarı cisim evresi normalde hep 12, en çok 16 gün sürer. Ancak, yumurtlama öncesinde yumurtanın olgunlaşma evresi, bedensel ya da ruhsal stres sonucunda uzayabilir.
Bir örnek: Devam eden bir çevrimdeki sıcaklık ölçümleri, yumurtlama işareti olarak ancak 22. günde sıcaklık yükselişi veriyor. Bu çevrimde sarı cisim evresi 15 gün sürse, kanama ancak 37. günde olur.
Yumurtlamasız çevrim
Tek başına aybaşı kanaması yumurtlamanın kanıtı değildir. Yumurtlama hiç olmayabilir; küçük kızlarda, çevrim henüz tam anlamıyla yerine oturmamışken böyledir. Ama uzun süreli hap kullanımından sonra da bir süre için düzenli yumurtlama olmayabilir. Yaklaşan yaşdönümü ya da ağır yüklenmeler de yumurtlamayı bastırabilir. Zayıflama takıntısı gibi yeme bozuklukları da unutulmamalı. Bir çevrimde yumurtlama olmazsa, sıcaklık yükselişi de olmaz. Böyle çevrimlerde gebe kalınmaz.
Sarı cisim evresi kısa olan çevrim
Yumurtlamadan sonraki sarı cisim evresinde de bozukluk olabilir. Sarı cisim ya çok az progesteron üretir ya da hiç üretemez. Siz bunu hafif ön kanamalar ya da âdetin beklenenden önce başlaması şeklinde hissederseniz. Örneğin kanama sıcaklık yükselmesinin daha dördüncü gününde başlamışsa bu çevrimde gebe kalmak söz konusu olamaz, Çünkü döllenen yumurta hücresinin rahimde yuvalanması için yedi gün gerekir.