Metabolizma ve Romatizmal Hastalıklar
Osteoporoz (kemik zayıflığı) ve kemik erimesi nedir
Kemik ağırlığının olması gereken değerlerin altına düşmesi yani kemik ağırlığının hafiflemesi demektir. Kemikte oluşan zayıflık nedeniyle kemikler kolay kırılabilir hale gelirler.
Osteoporoz "sessiz hırsız" olarak isimlendirilir. Çünkü hastalığın erken belirtisi yoktur. Osteoporoza yol açan bir çok neden olmakla birlikte her zaman kesin nedeni tesbit etmek mümkün olmaz. Genellikle yaşlılarda ve menapozdan sonra gelişen osteoporozun tedavisinden ziyade önlenmesi hem çok önemli hem de daha kolaydır.
Kemikler neden zayıflar, kemik erimesi belirtileri
Genellikle insanlar kemiklerinin ölü bir yapı olduğunu zannederler. Bu doğru değildir. Vücudun diğer dokuları gibi kemikler de yaşayan bir dokudur ve damar, sinir taşı. Hayat boyunca kemiklerde devamlı bir yapım ve yıkım olayı vardır. Yapım ve yıkım olayı arasında bir denge vardır. 35-40 yaşlarına kadar yapım olayı daha hızlı bu yaşlardan sonra ise yıkım olayı daha hızlı seyreder. Kemikte yıkım yapımdan fazla olunca kemiğin ağırlığı gittikçe azalır. Eğer 35 yaşlarına kadar kemik ağırlığı olması gereken değerlere ulaşmamışsa kemik ağırlığında azalma dahada hızlı olur. Kemiğin yapım ve yıkımını etkileyen bir çok faktör vardır.
Kemik zayıflığına yol açan sebepler: kadınlarda kemik erimesi
Kemik zayıflığının en önemli nedeni yaşlılık ve menapozdur. Ancak diğer bazı faktörlerde kemik zayıflığına yol açabilmektedir.
1- Yaşlılık: İleri yaşlarda vücudumuzun bütün fonksiyonları ile birlikte kemik fonksiyonları da yavaşlar ve kemik yapımı yavaşlar. Yıkım ise aynı hızda devam ettiğinden kemik ağırlığı azalır ve kemik zayıflar. Ayrıca ileri yaşlarda hormonlarda azalma. Kasların gücünde azalma böbrek ve karaciğer fonksiyonlarında azalma da kemikleri olumsuz yönde etkilemektedir.
2- Menapoz: Kadınlarda östrojen hormonu kemikleri koruyan ve yıkımını engelleyen bir hormondur. Menapozdan sonra bu hormonun azalması ile kemikler korunamaz ve kemik zayıflığı ortaya çıkar. Özellikle erken menapoza girenlerde kemik zayıflığı daha belirgindir.
3- Diğer nedenler: Bu grubtaki nedenler daha nadir olmak üzere osteoporoza yol açarlar ve erken yaşlarda hastalığın ortaya çıkmasına sebep olurlar. Bu nedenler içinde hormonal düzensizlikler, mide-barsak hastalıkları, doğuştan olma bazı hastalıklar, kanser vb. hastalıklar, romatizma! hastalıklar, bazı ilaçlar ile böbrek ve karaciğer hastalıkları sayılabilir.
Hormonal düzensizlikler içinde şeker hastalığı, tiroid hormonu fazlalığı veya azlığı, büyüme hormonu ile ilgili hastalıklar, adet düzensizlikleri, erken adetten kesilme önemli sebeplerdir.
Uzun süren mide ve barsak hastalığı olanlarda alınan gıdaların emilmesi iyi olmadığı için kemiklerin yapımı olumsuz yönde etkilenir. Özellikle gıdalarla alınan kalsiyumun emilememesi kemik zayıflığına yol açan önemli bir nedendir
Doğuştan olma bazı hastalıklarda da kemiklerde zayıflık olabilir. Ayrıca kanser vb. hastalıklarda da gerek beslenme yetersizliğine bağlı olarak gerekse kemik yapımının bozulmasına bağlı olarak osteoporoz görülebilir.
Uzun süre kullanılan bazı ilaçlar kemik yıkımına yol açabilir. Özellikle kortizon grbu ilaçlar, guatr ilaçları ve bazı mide ilaçlarının uzun süre kullanılması kemik zayıflığına yol açabilmektedir.
Kronik karaciğer ve böbrek hastalıklarında gıdalarla alınan D vitamininin metabolizması bozulduğu için kemiklerin yapımında önemli bir yeri olan D vitamini yetersizliğine bağlı olarak kemik zayıflığı ortaya çıkar. Yine uzun süren romtizmal hastalıkların seyrinde de kemik zayıflığı görülebilir.
Kemik erime
Kemik zayıflığına yol açan nedenlerden başka kemik zayıflığının gelişmesini kolaylaştıran bazı "risk faktörleri" vardır. Bu faktörler mevcutsa kemik zayıflığının gelişme riski artar.
Risk faktörleri şunlardır.
a- Cinsiyet Kadınlarda osteoporoz görülme riski yüksektir.
b- Irk: Siyah ırkta kemik zayıflığı daha nadirdir.
c- Beden yapısı: Zayıf ve küçük beden yapısı olanlarda kemik zayıflığı daha kolay gelişir.
d- Kalıtım: Ailede osteoporoz mevcutsa çocuklarda görülüm ihtimali yüksektir.
e- Dengesiz ve yetersiz beslenme: Kalsiyum ve D vitamininden fakir gıdalarla ve tek yönlü beslenme kemik yapımını olumsuz yönde etkiler.
f- Alkol ve sigara kullanımı da kemik zayıflığına yol açan ve çoğu zaman gözden kaçan risk faktörlerindendir.
g- Kafeinli içeceklerin çok içilmesi de kemik yapılanmasına olumsuz yönde etkiler.
h- Haraketsiz bir yaşamda kemik yapımını olumsuz yönden etkiler ve osteoporoza neden olur.
Kemik zayıflığının belirtileri nelerdir:
1- Bel ve sırt ağrıları: Osteoporozda ilk belirtiler bel ve sırt ağrılarıdır. Başlangıçta ağrı hareketle gelir ve istirahatle kaybolur. Sonraları devamlı bir hal alır. Özellikle belli bir pozisyonda uzun süre kalınca ağrılar artar. Bazen de zayıflamış kemiğin kırılmasına bağlı olarak şiddetli ağrılar ve sinir, omurilik sıkışması belirtileri ortaya çıkabilir.
2- Bel ve sırt kaslarında sertleşmeler ve güçsüzlükler ortaya çıkar. Bel ve boyun hareketlerinde sınırlılık ve zorlanmalar görülür.
3- Sırtta kamburluk ve bel kemiğinde eğrilikler ortaya çıkar.
4- Boy kısalır. İleri dönemlerde boyda 10 cm.ye kadar kısalma olabilir.
5- Kamburluk nedeniyle göğüs kafesi daralır, mide sıkışır ve erken doyma ile nefes darlığı gibi şikyetler ortaya çıkar.
6- Kırıklar, orteoporozun ileri dönemde ortaya çıkan en önemli ve tehlikeli belirtisidir.
Özellikle omurlarda, kalça ve el bileği kemiklerinde kırıklar gelişir.
Kemik zayıflığı olan hastalarda laboratuarda önemli bir değişiklik çoğu zaman bulunmaz. Röntgen tetkiklerinde kemik yoğunluğunun azaldığı ve kemiklerin çöktüğü hatta kırıldığı görülür. Yalnız klasik röntgen fîlimlerinde kemik zayıflığı ancak çok ilerledikten sonra (% 25 kayıp) farkediliyordu. Bugün çok gelişmiş kemik yoğunluğunu ölçen cihazlarla kemik yoğunluğunda % İlik kayıpları dahi tesbit etmek ve erkenden kemik zayıflığının 'tanısını koymak artık mümkündür.
Osteoporoz nasıl önlenir, kemik erimesine karşı çözüm
Osteoporozun önlenmesi tedavisinden çok daha kolaydır. Bu nedenle 35 yaşlarına kadar kemik ağırlığını artırmak için gayret edilmelidir. Gıdalarla yeterli miktarda kalsiyum ve D vitamini alınmalı, düzenli her gün egzersiz yapılmalı, risk faktörlerinden uzak durulmalıdır. Menapozdan sonra ise hanımlar kemik yoğunluklarını düzenli bir şekilde takip ettirmelidirler.
Osteoporozda tedavi ve kemik erimesi tedavisi
a- Hastanın eğitimi: Hastalığın geleceği, tedavisinin uzun süreceği ve tedavinin sonucu hakkında hasta bilgilendirilmelidir.
Kontrollere dikkat etmesinin ve hekimin tavsiyelerine uymasının önemi vurgulanmalıdır. Sabırlı olunması gerektiği hatırlatılmalıdır. Olayın kemik erimesi değil, ileri yaşlarda görülebicek bir kemik zayıflığı olduğu anlatılmalıdır.
b- Diyet ayarlanması: Kalsiyum ve D vitamininden zengin, proteini dengeli bir diyet önerilir. Günde en az 2 su bardağı süt veya yoğurt, yeşil sebze ve süt ürünleri tasiye edilir. Güneşten mümkün olduğu kadar faydalanma tavsiye edilir.
c- İstirahat: Özellikle ağrılı dönemde kesin yatak istirahi gerekir. Kemik zayıflığı olan bölgelere komşu kaslarda gelişen kas sertliği hastanın istirahati ile giderilir. Ancak istirahat süresi çok uzun tutulmamalıdır. İstirahat süresi içinde bazı egzersizler yapılmalıdır. Yatağın zemini orta sertlikte ve düz olmalı, yatak fazla yüksek olmamalı, yastık alçak olmalı ve karyola kenarlıklı olmalıdır.
d- İlaç tedavisi: Kemik zayıflığının tedavisi için değişik ilaçlar kullanılmaktadır. Ağrılı dönemde romatizma ilaçları, kas gevşetici ve ağrı kesici ilaçlar kullanılır. Gerekirse sakinleştirici ilaçlar verilir. Uzun vadeli olarak kalsiyum, D vitamini, kalsitonin, florür preperaüarı, östrojen hormonu, bifosfonaüar ve anabolizan ilaçlar kullanılır. Bu ilaçların genel olarak kemik yapımını artırıcı ve kemik yıkımını yavaşlatıcı etkileri vardır.
e- Fizik tedavi programı: Kemik zayıflığı olan hastalara ağrılı dönemde sıcak tatbiki önerilir. Kemiklere komşu kaslarda gelişen kemik zayıflığı egzersizler ile giderilir. Kaslar güçlendirilir. Egzersizler kemik yapımını da uyarırlar. Yapılan çalışmalarda iki yıllık bir egzersiz programının kemik ağırlığını % 6 artırdığı gözlenmiştir. İleri derecede kemik zayıflığı olanlarda yardımcı cihazlar (korse, baston gibi) verilir.
f- Kırık gelişen vakalarda cerrahi olarak rahatsızlık giderilir.