Temel ve İleri Yaşam Desteği Nedir
Kardiyopulmoner arest (Dolaşım ve solunumun durması) acil ilk yardım gerektiren olayların başında gelir. Birkaç dakika içinde önlem alınmazsa hasta kurtarılamaz. Temel ve ileri yaşam desteği kardiyopulmoner arest durumunda çok kısa sürede bir dizi işlemlerin uygulanmasını içerir. Burada amaç ani beklenmedik şekilde ortaya çıkan kalp veya akciğer fonksiyon kaybını düzeltmek, yaşamsal organların yeterli oksijenasyonunu sağlamak ve kalbi normal ritmine döndürmektir.
Temel ve ileri yaşam desteği sağlanması kardiyopulmoner resüsitasyon (KPR) veya Kalp-akciğer canlandırması (KAC) olarak da tanımlanabilmektedir.
Erişkin Temel ve İleri Yaşam Desteği Gerektiren Durumlar
Sıklıkla kardiyovasküler hastalıklar sonucu ortaya çıkan ventriküler fibrilasyon
Elektrik çarpması
Suda boğulma
İlaç reaksiyonları
Gaz / dumanla boğulma
Aşırı hassasiyet reaksiyonları
Travma
Dünyada ve Ülkemizde ilk 3 sırada yer alan kardiyovasküler hastalıklar ve özellikle myokard İnfarktüsü (MI) en sık karşılaşılan kardiyopulmoner arest nedenidir. Amerika Birleşik Devletleri(ABD)'nde MI geçiren hastaların 2/3'lük bir kısmı hastaneye gelmeden kaybedilmektedir.
Kalp Durmasının Belirtileri, ileri Yaşam Desteği ppt
1. Kalp sesleri duyulamaz,
2. Karotis ya da femoral arterden, 0-1 yaş arası bebeklerde braki-yal arterden yapılan palpasyon sonucu nabız alınamaz,
3. Bilinç kaybı (10-30 saniye içinde) gelişir,
4. Solunum durur, göğüs kafesi hareketi ve ağızdan hava giriş-çıkışı durur,
5. Pupillalar dilate olur (midriyazis); kalp durmasından yaklaşık 45 saniye sonra gelişir vel dakika 45 saniye sonra da maksimuma ulaşır.
6. Kan basıncı (Tansiyon) alınamaz,
7. Hareketsiz, kasları gevşemiş, soluk, gri beyaz renk,
8. Beyne yeterli kan gidemediğinden serebral iskemi nedeniyle kollarda ve bacaklarda tonik ve klonik konvülsiyonlar görülür. Bu belirtilerin hepsi çok önemlidir. Ancak bunlardan üç tanesi derhal temel yaşam desteği girişimlerine başlanması zorunluluğunu ortaya koyar.
Temel Yaşam Desteği
Solunum ve kalbin durmasından sonra en iyi müdahale etme zamanı ilk 4 dakikadır. 10 dakikadan sonra ciddi beyin ölümü olur. Temel yaşam desteği KPR' nun ilk adımıdır. KPR' a başlama zamanı yaşam hızını da etkiler. Arestten sonra ilk 4 dakika içinde KPR' a başlanırsa yaşama dönme hızı %29 iken 4 dakikadan daha uzun sürede başlandığında yaşam hızı %7'lere düşer. Temel yaşam desteğini sağlayan kişi bilinçsizlik durumunu tanımlar, açık bir hava yolu sağlar, yeterli hava sağlar ve eğer dolaşım yoksa kalp masajı yapar. Bu manevralar; Havayolu, solunum ve dolaşım sağlanması kısaca ABC olarak da tanımlanır:
Hava Yolu Sağlanması
Bilinçsiz olan kişi sırt üstü yattığı zaman ilk akla gelecek hava yolu tıkanıklığı nedeni dil ve epiglottur. Yapılacak ilk aktivite başa pozisyon vererek hava yolunu açmaktır. Başa pozisyon verme iki şekilde yapılır:
Baş-Çene Pozisyonu ile: Bir el ile alından diğer el ile çene kemiği üzerinden tutularak baş geriye doğru eğilir ve çene kaldırılır. Dil ve epiglot alt çene ile bağlantılı olduğu için bu pozisyonda hava yolu açılır. Bu pozisyon boyun yaralanmalarında kullanılmaz.
Çene Pozisyonu: Boyun yaralanması olduğu düşünülen durumlarda verilir. İki el ile çenenin iki yanından tutup alt çene öne ve yukarıya doğru kaldırılır.
Her iki manevrada da dil farenksten öne doğru çekilir. Dil, bilinci kapalı hastalarda hava yolu obstrüksiyonunun en önemli nedenidir. Bu manevralar yapıldığında yeterli hava yolu açıklığı sağlanabilir ve daha fazla yardım gerekmeden spontan solunum olabilir. Bununla birlikte hastanın kendi hava yolu ya da nozofarenjiyal veya orofarenjiyal bir hava yolu açılıncaya kadar açık bir hava yolu sağlamak esastır. Yalnızca tek kişi ile KPR yapıldığında göğüs kafesine kalp masajı yaparken kurtarıcı başından ayrılabilir.
Solunum Sağlanması ve temel yaşam desteği slayt
Hava yolu açtıktan sonra kişinin kendi solunumu olup olmadığı kontrol edilir. Kurtarıcı göğüs kafesinin yükselmesini izleyerek, kulağıyla nefes alıp verme sesini dinleyerek ve hava giriş çıkışını eliyle hissederek solunumu kontrol eder. Spontan solunum varsa kurtarıcı basit olarak bir hava yolu sağlamaya devam eder. Spontan solunum yoksa hastaya suni solunum yapılır. Suni solunum; ağızdan-ağıza, ağızdan-buruna, ağızdan-stomaya veya ağızdan maskeye yapılabilir.
Ağızdan-ağıza suni solunum Basit ve yaygın olarak kullanılan ağızdan-ağıza solunumdur. Hastanın burnu sıkıştırılır ve kurtarıcı ağzını hastanın ağzının etrafına yerleştirerek nefes verir. İlk adımda havanın çıkışına izin verilmeden 4 kısa solunum yaptırılarak başlanır. Bu yöntemle KPR'un gelecek adımlarına geçmeden akciğerlere yükleme oksijen dozu verilmiş olur. Hastanın ağzına solunum yapılırken göğüs kafesinin yükselmesi gözlenir. Eğer yükselmiyorsa, tekrar pozisyon verilip tekrar denenir.
Ağızdan buruna suni solunum: Ağızdan ağıza solunum yapmanın mümkün olmadığı durumlarda ağızdan buruna solunum yapılır. Ağızdan buruna solunum yaptırılırken kurtarıcının bir eli hastanın ağzını kapatır, ağzıyla burnunu kapatarak hastanın burnuna hava verir.
Ağızdan ağıza solunumda pasif hava çıkışı için kurtarıcı hastanın ağzından ağzını çekmelidir. Ağızdan buruna solunum yapıldığında her buruna solunum yapıldıktan sonra pasif hava çıkışı için hastanın ağzını açmalıdır. Bu işlem resüsitasyon işlemi sonlandırı-lıncaya kadar ya da hastanın spontan solunumu yerine gelinceye kadar her 5 saniyede bir hastaya nefes verme şeklinde sürdürülür .
Hasta laringetomi veya trakeostomiye sahipse kurtarıcı burun ve ağızı kapatarak ağzını stoma üzerine yerleştirir ve direk stoma-ya nefes verir.
Hava yolu Obstrüksiyonu: Ventilasyon işleminde bir dirençle karşılaşılırsa, kurtarıcı hava yolunu açmak için bir dizi manevra yapmalıdır. İlk manevra hava yoluna tekrar pozisyon vermedir. Bazen resüsitasyon çabalarının yoğunluğunda iyi bir hava yolu kaybedilir. Baş ve boyuna tekrar pozisyon verildiğinde başarılı olmadıysa yabancı cisim varlığı düşünülür.
Eğer bir yabancı cisim varsa, kurtarıcı diyafram altına manevra yaparak çıkarmaya çalışır. Bu manevra "Heimlich" manevrası olarak bilinir. Eğer hasta prone pozisyonunda ise kurtarıcı hastayı kendi ile yüz yüze gelecek şekilde yatırır ve hastanın bacaklarının yanlarına bacaklarını açarak diz çöker. Kurtarıcı ellerini üst üste koyar ve hastanın ksifoid ve göbek arasına ellerini yerleştirir. Yabancı cismi çıkarmak için 6-10 kez hamle uygulanır. Hava yolu açılıncaya kadar işlem tekrarlanır.
Heimlich manevrası aynı zamanda hastanın ayakta ya da oturur pozisyonda olduğu durumlarda da yapılabilir. Kurtancı hastanın arkasına geçer ve ellerini hastanın beline yerleştirir. Bir elini baş parmağı hastanın ksifoid altına göbek üzerine gelecek şekilde yumruk yapar, diğer elini de onun üzerine yerleştirerek hızlı bir hamle yapar. Bu manevrayı 6-10 kez tekrarlayabilir. Bu işlem hava yolu açılıncaya ya da ileri yaşam desteği uygun oluncaya kadar tekrarlanır.
Dolaşım Sağlanması ve erişkin temel yaşam desteği
Dolaşım durumunu değerlendirme yeterli solunum sağlandıktan sonra yapılmalıdır. Çünkü oksijenlenmeden dolaşan kan yararsızdır. Hava yolu açılıp suni solunum başlandıktan sonra kurtancı karotid ya da femoral nabızlan palpe ederek kontrol eder. Eğer nabız yoksa kurtancı suni dolaşımı sağlamak için kalp masajına başlar. Eğer bir nabız varsa hastanın hava yolunun açık ve yeterli solunumu olduğundan emin olunur.
Aynı zamanda kalp masajı olarak da bilinen eksternel kardiyak basınç uygulanırken, ksifoidin iki parmak üstüne iki elini üst üste yerleştirir. Parmaklar birbirine kenetlenir ve göğsün üzerine değdirilmez. Kurtancı mümkün olduğu kadar hastanın yanına dizlerini hafifçe açarak diz çöker. El bilekleri ve dirsekleri bükülmeden düz olarak basınç uygulanır. Eşit olarak %50 basınç ve %50 basınç uygulanmayan devreler birbirini izler. Kesik ve hızlı basınç uygulamamak, çünkü bu gibi basınçlar miyokardı ezer ve yaşamı sürdürmek için yeterli kardiyak output sağlamaz. Eksternal kalp masajı yapılırken yetişkin kişide sternum 3.75-5 cm çökertilecek kadar basınç uygulanır. Bireyden bireye değişmesine karşın göğüs basıncı uygun şekilde yapıldığında normal kardiyak outputun yaklaşık olarak 1/3'ünü sağlayabilir ve yaşamı sağlayan 100mmHg'lık sistolik bir basınç oluşturulabilir.
Göğüs basıncı tek kişi ile yapıldığında dakikada 80 kez tekrarlanır. 15 göğüs basıncını 2 suni solunum izler. Bu siklüs ilave bir yardım gelinceye ya da kurtarıcı çok fazla yoruluncaya kadar sürer. İki kurtarıcıyla göğüs basınç dakikada 80-100 kez yapılır. Her 5 basınç 1 solunum uygulanır.
KPR Yapılırken Hatırlanması Gereken Temel Noktalar
1. Kalp masajı yapılırken hasta sert bir zemin üzerinde yatırılmalı;2. Kalp masajı ve suni solunum daima birlikte yapılmalıdır.