Aile Yapısı ve Önemi
a) Geniş Aile Yapısı ve Sağlıkla İlişkisi
1) Fiziksel Yönden İlişki
Ailede aşırı doğurganlık olması başta anne olmak üzere ailenin sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu tip ailelerde anne çok ve sık doğum yaptığı için önemli sağlık sorunları ile karşı karşıya gelmektedir. Örneğin; anemi, beslenme erken doğum, düşük, anne Ölümü gibi.
Ayrıca, bebekler anne kamında yeteri kadar beslenemediği için güçsüz bir şekilde dış dünyaya gözlerini açmakta ve bakını da yetersiz olduğu için bebek ölümleri hızla artmaktadır.
Geniş ailede, çok çocuk ve ekonomik güçsüzlük nedeni ile eğitime gereken önem verilememektedir. Çocuktan ekonomik güç olarak yararlanmak söz konusu olduğu için erkek çocuklar erken yaşta çalışmaya başlamakta, kız çocuklar ise evlendirilmektedirler.
Kırsal bölgelerde ve geniş ailelerde evlenme yaşı düşük olduğu için adölesan gebelikler gibi önemli bir sağlık sorununu da gündeme getirmektedir. Adölesan gebelikler hem anne hem de bebek üzerinde gözardı edilemeyecek şekilde önemli sağlık sorunları yaratır. Anne henüz gelişimini tam olarak tamamlayamadığı için doğum güç olmakta, erken doğum riski artmakta, bebek düşük doğum ağırlıklı doğmakta ve ölümler artmaktadır. Ayrıca anne ruhsal yönde anneliğe hazır olmadığı için bazı ruhsal problemleri de beraberinde getirmektedir.
Geniş ailede, evlenme yaşı küçük olduğu için kadının doğurganlık süresi uzamaktadır. Ailede toprağın işlenmesi ve işlerin sürdürülmesi için çocuk gereksinimini olduğundan ve erkek çocuk sahibi olmanın kazandırdığı statüden dolayı aile planlaması yöntemleri kullanılmamaktadır. Bu da kadının çok ve sık çocuk doğurarak sağlığının bozulmasına neden olmaktadır.
Aile yapısı araştırması
Toprağın pay edilmemesi ve malın aile içinde kalması söz konusu olduğunda akraba evliliği oldukça yaygındır. Bu tir evlenmeler kuşak kuşak iç içe devam ettiği için genetik bozukluklara neden olmaktadır. Bu durum, toplumda özürlü çocuk sayısını artırmaktadır.
Geniş ailede gelenek, örf ve adetlere bağlılık hastalıkların tedavisinde ve sağlığın korunmasında olumsuz etkiler yapmaktadır. Hastalıkların iyileştirilmesi için aile önce geleneksel yöntemlere başvurmaktadır. Bu yolla sorunu çözümleyemediği, yani sağlığına kavuşamadığı zaman bir sağlık örgütüne gitmektedir. Hastalığın tedavisinde zaman kaybı olduğu için zaman zaman kötü sonuçlar görülmektedir
Aile bireylerinden herhangi biri hastalandığı zaman bireyin tedavisi için sağlık örgütüne götürülmesi ve önerilerin yerine getirilmesi aile reisinin iznine bağlıdır. Çünkü, alım gücü ve karar verme yetkisi aile reisine aittir. Eğer aile reisi saptanan sağlık sorununun önemini kavrayamaz ise gerekli önlemleri almaz. Bu da aile sağlığının bozulmasına neden olur.
2) Ruhsal Yönden İlişkisi
Geniş ailede aşın doğurganlık söz konusu olduğu için istenmeyen gebelikler ve istenmeyen çocuklar artmakta bu da annede ruhsal çöküntülere neden olabilmektedir. Ayrıca ailenin bütün yükü kadının omuzlarına yüklendiği için annede hayata karşı bir isteksizlik görülebilir.
Akraba evliliklerine bağlı olarak özürlü olarak dünyaya gelen çocuklar ailede psikolojik sorunlar yaratabilir.
b) Çekirdek Aile Yapısı
1) Fiziksel Yönden İlişkisi
Aile küçüldüğü, anne çalışma hayatına girdiği için çocuğun bakımı sorunu gündeme gelmektedir. Çocuk küçük yaşta anaokulu, kreş gibi toplu bakim yerlerinde büyüdüğü için sık sık enfeksiyonlardan etkilenebilir.
Aile bireylerinin eğitim düzeyleri yükseldiği için sağlığa ve hastalığa verilen önemde bir değişme göze çarpar. Artık geleneksel tedavi yöntemleri yerini modern yöntemlere bırakmıştır. Ailede çocuk sayısı az olduğundan çocuğun sağlıklı yetişmesi için gerekli özen gösterilmektedir.
Kadının çalışması ve çocuğun bakım sorunu nedeni ile doğurganlık önemli derecede azalmıştır. Kadın daha az çocuk sahibi olmak için etkin aile planlaması yöntemleri kullanmaktadır. Geleneksel yöntem kullanma ve sağlığa uygun olmayan biçimde düşük yapma oranı oldukça azalmıştır.
Ailelerde çocuğa verilen önem arttığı için kız ve erkek çocuklarının eğitim düzeyinde artış söz konusudur. Okuma oranının artması evlenme yaşını yükseltmiştir. Bu nedenle adölesan gebelik ve doğum yaşının yükselmesi ve evlendikten sonra bakım sorunu nedeni ile daha ileri yaşta anne olma isteği bu tür ailelerde özürlü çocuk sayısının artmasına neden olmaktadır. Çünkü doğurganlık çağının sonların doğru oluşan gebeliklerde mental özürlü çocuk sahibi olma oranı giderek artmaktadır.
Kadının eğitim düzeyinin artması, bir meslek sahibi olarak iş hayatına girmesi ekonomik özgürlük yaranda kadına statü kazandırmaktadır. Böylece aile içinde alınacak kararlarda kadın söz sahibi olduğu için sorunun çözülmesi daha kolay olmaktadır.
2) Ruhsal Yönden İlişkisi, geçmişten günümüze aile yapısı
Kadının da çalışma bayatına atılması ailede çocuk bakımını önemli ölçüde etkilemektedir. Çocuğun çok küçük yaştan itibaren kreş, yuva veya evde yabancı bir kadın ite büyütülmesi zaman zaman çocuklarda olumsuzluklar yaratabilir. Anne çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi ile tam anlamı ile ilgilenemediği için çocuk istenmeyen bazı davranışlar geliştirebilir. Bunun yanında anne çocuğunu bırakıp
gittiği için zattan zaman kendini suçlu hissedebilir. Bu suçluluğunu kendi yönünden azaltmak ve rahatlatmak için çocuğun her dediğim yapma çabası içine girebilir. Bütün bunlar çocukta sağlık yönünden olumsuzluklar yaratabilir. Örneğin, çok aşın istekleri olan veya hiçbir şeyden doyum sağlayıp mutlu olmayan bir kişilik geliştirebilir.
Çekirdek ailede sorunlar aile içinde çözümlenir. Ailenin bir sorunu olduğu zaman onlara yol gösterecek, danışmanlık yapacak bir aile büyüğü yoktur, bazen aile içinde tartışmalar büyük boyutlara ulaşabilir, barışma ve uzlaşma uzayabilir. Erkeğin geleneksel rolü içinde ailede egemenlik kurma çabası, kadının da bu duruma baş eğmemesi erken ve beklenmedik boşanmalara yol açabilir.
c) Göçebe Aile Yapısı ve Sağlık ile İlişkisi
1) Fiziksel Yönden İlişkisi
Daha önceki bölümlerde de açıkladığı gibi göçebe aşiret ailesi tüm geniş aile özelliklerini taşımaktadır. Bu nedenle geniş ailede görülen tüm sorunlar bu aileler için de geçerlidir. Burada sadece bu aile yapısına özgün özelliklerinin sağlık ile ilişkisi tartışılacaktır.
Yılın büyük bölümünde geçimlerini sağlamak ve hayvanlarını beslemek için yaylalara çıkıp çadırda yaşadıklarından bu durum çevre ile ilgili sağlık sorunlarını gündeme getirmektedir. Sağlığa uygun bir hela yapımı söz konusu değildir
Hem helaların sağlığa uygun yapılmaması nem de su kullanımının yetersiz olması, özellikle yaz aylarında ishallerin görülme oranını artırmakta, bu durum da çocuk ölümlerine neden olmaktadır. Bunun yanında parazit sorunu da gündeme gelmektedir. Ülkemizde büyük topluluklarda da yaygınlık gösteren parazit görülme oranı bu topluluklarda da oldukça yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Parazit görülme oranının yüksek olması anemi görülme oranını da artırmaktadır.
Geniş ailede olduğu gibi göçebe aile yapısında da doğurganlık oldukça yüksektir. Kadının ailenin bütün yükünü taşıması hem de sık aralıklar ile çok sayıda doğum yapması özellikle kadınlarda anemi oranının artmasında önemli bir neden olmaktadır. Annenin sık gebe kalması, yeterli ve dengeli beslenmemesi ana ve çocuk sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun yanında sağlık personeli yardımı olmadan doğum yapma bu ailelerde oldukça sıktır. Doğumlar deneyimli yaşlılar tarafından uygun olmayan sağlık şartlarında yapılmakta, bu da anne ve bebeğin hayatını riske sokmaktadır Ayrıca kadının düzenli bir doğum öncesi bakım almaması ve riskli gebeliklerin de düzenli izlenmemesi, aşılarının zamanında yapılmaması bebek ölümlerinin artmasına yol açmaktadır.
Göçebe geniş ailede daha çok hayvansal ürünler tüketildiği için beslenme tek taraflı olmakta, bu durum da anemi oranının artmasında rol oynamaktadır.
Hastalandıkları zaman başvuracakları sağlık örgütlerinin uzak olması nedeniyle bu ailelerde, hastalıkların tedavisi için geleneksel yöntemlere baş vurma oranı oldukça yüksektir. Hastalık halinde aileler önce eldeki olanaklar ve gelenekler ile hastalığı tedavi etme yoluna gitmekte, ancak bütün bu önlemler hastalığın iyileşmesi için yeterli olmaz ise bir sağlık örgütüne veya hekimine başvurulmaktadır Hastalığın son döneminde başvurulduğu için ya iyileşme süresi çok uzamakta veya ölüm kaçınılmaz olmaktadır.
2) Ruhsal Yönden İlişkisi, Türklerde aile yapısı
Göçebe ailesi hayvanlarını otlatmakta ve kış için gerekli olan besin maddelerini üretmek için yılın belli zamanlarında yaşadıkları yerlerden ayrıldıkları için yaşamlarında zaman zaman uyum problemleri yaşamaktadırlar.
Yazan yaylalara göçmeleri kışın yaşadıkları toplum tarafından benimsenmelerini engellemektedir. Bunun yanında yerleşik toplumun geleneklerini benimseyememektedirler. Kendi içlerinde kendi gelenek ve görenekleri ile kapalı bir toplum olarak yaşamaktadırlar.
d) Gecekondu Aile Yapısı ve Sağlıkla İlişkisi
Geniş ve çekirdek aile özelliklerini birlikte yaşayan bir aile biçimi olduğu için bu iki aile biçiminde görülen tüm sağlığa ilişkin sorunlar bu aileler için de söz konusu olmaktadır.
1) Fiziksel Yenden İlişkisi
Köyden kente göç eden bireyler bir meslek sahibi olmadıkları veya kalifiye işçi niteliği taşımadıkları için daha çok sosyal güvencesi olmayan işlerde çalışma şansına sahip olmaktadırlar. Ailenin sosyal güvencesi olmaması hastalık zamanlarında aileye büyük sorunlar getirmektedir. Bu nedenle hastalandıkları zaman sağlık örgütüne başvurma oranı oldukça düşüktür. Yaşadığı bölgedeki sağlık örgütünde ücretsiz muayene olsa bile ilaçlarını temin edemediği için sağlığı olumsuz yönde etkilemektedir.
Gecekondu ailesi kentte büyük bir geçim problemi ile karşı karşıya kalmaktadır. Köyde kendi ürettiği besin maddelerinin pek çoğunu burada para karşılığı almak zorundadır Ailede geçim sıkıntısının çoğalması, özellikle erkek çocuklarının çocuk yaşta iş hayatına atılmasına neden olmaktadır. Bu durumda sigortasız çocuk işçi çalıştırma oranını artırmakta, bu bağlı olarak okuma oranı azalmaktadır.
Kadının ailenin gelir düzeyini artırmak için çeşitli işlerde çalışması çocukların bakım sorununu gündeme getirmektedir. Kadının çocuğunu bakıcıya veya yuvaya bırakması söz konusu olmadığından küçük çocuk ya evde yalnız veya daha büyük çocukla bırakılmakta ya da komşulara emanet edilmektedir. Bu durumda çocuk çeşitli kaza riskleri ite karşı karşıya kalmaktadır.
Genellikle olumsuz çevre şartlarına sahip gecekondu tipi evlerde barındıkları için çeşitli sağlık sorunları ile yüz yüze gelmektedirler. Sağlıksız hela ve temiz içilebilir su bulunmaması veya yerleşim yerlerinden oldukça uzak olması bu ailelerde barsak parazitleri ve bağırsak enfeksiyonlarının görülme oranını artırmaktadır
Ailenin geliri çoğu kez yeterli ve dengeli bir şekilde beslenmeye yeterli gelmemektedir. Aile daha çok karbonhidrat ağırlıklı tek yönlü beslenmektedir. Bu
durumda ailede beslenme yetersizlikleri ve anemiler görülmektedir. Yetersiz ve dengesiz beslenme aynı zamanda özellikle gelişmekte olan çocukların zeka gelişimini de etkilemektedir.
2) Ruhsal Yönden İlişkisi, aile yapısı pdf
Gecekondu ailesi köyden kente göç etmiştir. Kentte sosyo-ekonomik düzeyi kendilerine göre daha iyi ve sosyal güvenceleri olan çekirdek aileler ile çoğu kez iç içe yaşamaktadırlar. Özellikle sosyo-ekonomik düzeyi yüksek olan bölgelerde kapıcılık yapan ailelerin çocuklarında daha belirgin olmak üzere çocuklarda bunalımlar görülebilmektedir.
Gecekondu ailesinde gelirin düşük olması nedeni ile ailenin alan gücü de yetersizdir. Alım gücünün yetersizliği fiziksel sağlığı olumsuz yönde etkilediği gibi
ruhsal sağlığı da etkilemektedir. Örneğin; kentte köyden daha çok alış-veriş merkezlerinin bulunuşu ve sergilenen malların çeşitliliği bireylerde alma isteği doğurmaktadır. Bu istek karşılanamadığı zaman aile bireylerinde özellik çocuklarda ve adölesanlarda ruhsat bunalımlar yaratabilmektedir.
Kentte yaşayan gecekondu ailesinin genç adölesanları üstünlükleri fiziksel güçlerin kullanarak göstermek istemektedirler. Bu grupta yaşanan bunalımlar gençleri çeşitli siyasal örgütlere girmeye ve eylemlere karışmaya da yönelmektedir. Bunun yanında bu gruplarda suç işleme, toplumun onaylamadığı davranışlarda bulunma da oldukça yaygındır. Genç adölesanların kendilerini çevreye kabul ettirmek için giriştikleri bu olumsuz davranışlar aileyi ruhsal yönden olumsuz olarak etkilemekte ve birçok sağlık sorununun ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Ailenin özellikle erkek çocuklarında görülen bu sorunlar kız çocuklarında değişik bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Anne, ailenin gelirine katkıda bulunmak için çalıştığı için kız çocuk evde annenin görevlerini yerine getirmektedir. Küçük yaşta sorumluluk yüklenmek, çevredeki sosyal faaliyetlerden yararlanamamak, aile baskısı ve maddi olanaksızlıklar genç kızları bunalıma sürüklemektedir. Ailesindeki baskıdan kurtulmak ve daha iyi olanaklara sahip olmak için evden kaçmalar bu ailelerde sıklıkla görülmektedir. Evden kaçma sonucunda genç kızlar toplum tarafından onaylanmayan biçimde yaşamaya başlamakta veya adölesan çağda evlenerek daha büyük sorumluluk altına girmektedirler. Bütün bu olumsuzluklar gene ailenin ruhsal sağlığını olumsuz biçimde etkilemektedir.