Ekosistem Nedir, Ekosistemler
Ekolojik Niş
Tropik yağmur ormanı tür çeşitliliği ile dikkati çeker. Ama kerkenez, şahin ya da benzeri hiçbir yırtıcı kuşu bu orman üzerinde uçarken izleyemeyiz. Yerdeki sık bitki örtüsü onların avlarını görmesini engeller. Yani tropik yağmur ormanı, avını yerde yakalayıp beslenen yırtıcı kuşlara beslenme ve dolayısıyla yaşama imkanı vermez.
Anadolunun farklı yaşama alanlarında çeşitli canlılar yaşar. Bundan anlaşılan şudur; bir ekosistemdeki biyotik ve abiyotik etmenlerin çok yönlü etkileşmesi oradaki yaşamı mümkün kılar. Organizma böyle planlı bir bölgede yaşarsa, kendisi için bir EKOLOJİK NİŞ oluşturur. Yani aynı şekilde ve benzer organizmalarla beslenen iki türün aynı planlı bölgede yaşaması mümkün olmaz. Birinaen biri orayı terk etmek zorunda kalır. Genellikle de güçsüz olan tür, planlı bölgeyi terkeder.
Ekolojik Niş Nedir
Aslında ekolojik niş kavramı bir alanı belirlemeyip organizma ve çevresi arasındaki karşılıklı ilişki sistemini ifade eder.
Ekolojik nişi bir türün ekosistemdeki mesleği olarak ifade edebiliriz. Niş oluşturma özel beslenme şekli, belli sıcaklık isteği, özel yaşama alanı ve benzer koşullarla gerçekleşir. Bir ekosistemde ne kadar çok niş imkanı (=planlı bölge) varsa, ekosistem tür bakımından o kadar zengindir.
Bir ekosistemde tüm iş kadroları (=planlı bölgeler) optimal olarak her zaman işgal edilmez. Bu yüzden oraya yeni gelip diğer türlere zarar vermeyen türler çoğalarak sağlam bir populasyon oluşturur. Avusturalya'da hiç bulunmayan tavşanın orada yaygınlaşması ve Amerika Tek-sas kaktüslerinin Akdeniz Bölgesinde yetişmesi bu bakımdan birer örnektir.
Yeryüzünün çeşitli kıtalarında geniş alanlarda abiyotik ve bi-yotik koşullan birbirine benzer bölgeler vardır. Bu yüzden ekolojik plan bölgelerinde bir eşdeğerlik söz konusudur. Örneğin Güney Amerika, Afrika, Asya ve Avusturalya'da tropik yağmur ormanları, step ve çöller vardır. Kıtaların jeolojik gelişimine bağlı olarak, hayvan ve bitkilerin kendilerine özgü evrimi, benzer ekolojik nişlerin farklı türlerle işgaline yol açmıştır (eko sistem pdf)
Aynı Yaşama Alanının Farklı Kullanımı ile Niş Oluşturma Olanakları
Bu olanakları aşağıdaki örneklerle açıklayabiliriz:
A) Aktivite zamanının farklı olması sonucu yeni niş oluşturma; örneğin yırtıcı kuş ve baykuşlar.
B) Besin bakımından niş oluşturma:
a) Özellikle akraba yırtıcı hayvan türlerinde olduğu gibi, farklı irilikte besin yenmesi. Yırtıcı hayvan türlerinin farklı büyüklükte oluşu, farklı büyüklükte av veya besin alınmasına yol açar: Örneğin:
Tilki (küçük) Kurt (büyük)
Atmaca (küçük) Doğan (büyük)
b) Besin aramanın farklı bölgelerde olması; örneğin büyük baştankara besininin çoğunu yerde ve ağacın iç tacında aradığı halde, mavi veya çam baştankarası dal ucunda arar.
c) Parazitlerin konukcu vücudunun belli bölgelerine özelleşmesi; örneğin insanda kafa biti, giyim eşyası biti ve eşeysel organ biti gibi.
C) Sıcaklığa bağlı olarak niş oluşturma: Planaria alpina derenin suyunun soğuk olduğu üst kısımda, Planaria gonocephala derenin orta ve alt kısmında nişini oluşturur.
D) Çiftleşme davranışı bakımından niş oluşturma; çiftleşme ve yavru bakımından farklı zamanlarda oluşur; örneğin bu, çeşitli deniz kırlangıçlarında farklı olmaktadır. (ekosistem ppt)
Aynı bölgeyi paylaşan iki tür arasında rekabet vardır. Rekabet yeteneği fazla tür, diğerini alt edip onun yararlanacağı nişi işgal eder. Beslenme ve yaşama istekleri farklı türler ancak aynı nişi kullanabilir.
Ekosistemdeki Beslenme İlişkileri
Antartika denizinde FİTOPLANKTON --> KRİL --> SAKALLI BALİNA arasında bir besin zinciri vardır. Bu ilişki aşağıdaki gibi genelleştirilir: YEŞİL BİTKİ -> HERBİVOR (^Bitkisel Besinlerle beslenen)->KARNİVOR (Hayvansal besinlerle beslenen). Kril penguen ve deniz öküzü tarafından da yenir. Fitoplankton ise sadece krilin değil aynı zamanda balıkların da besinini oluşturur. (çevremizdeki ekosistemler)
Organizmalar arasındaki beslenme ilişkileri ekosistemdeki madde akışını belir-ginleştirir. Bu madde akışı vasıtası ile canlılar abiyotik çevre ile ilişkidedir. Her eko-sistem işlevleri farklı üç organizma grubuna sahiptir:
Bunlar şöyle sıralanır:
Üreticiler (=Produsentler)
Bunlar anorganik materyali işleyerek organik madde üretir. Burada esas unsur FOTOSENTEZ olayıdır. Bunlar ilk üretici bitkiler olup, diğer canlıların beslenmesi için organik besin yapar.
Tüketiciler (=Konsumentler)
Bunlar üreticilerin yaptığı organik maddeyle beslenir. Primer tüketiciler, yani bitkisel besinle beslenen (=Herbivor)ler ve sekonder tüketiciler, yani etçil (=Karni-vor)ler diye iki gruba ayrılır.
Parçalayıcılar (=Destruentler)
Ölü ve atık organik maddelerin ekosistemde yıkım ve parçalanmasını üstlenen canlılardır. Çöp ve atık, örneğin leş ve pislik yiyicilere SAPRO-VOR denir, ama bunlar da bizzat organik madde salgılar. Mantar ve bakteri gibi canlılar organik maddeleri anorganik bileşiklere yıkar. Bu bileşikler tekrar kullanılmak üzere biyomasa katılır. Böylece parçalayıcıların devreye girip işleve katılması ile ekosistemdeki madde akışı da tamamlanır.