İnsanlarda Çekirdekçik Nükleolus Yapısı
Hücre çekirdeği içinde rRNA sentezinden sorumlu bölgeler olan çekirdekçikler, ökaryotik hücrelerin ribozom üreten merkezleridir. rRNA öncül moleküllerinin sentezlediği ve işlendiği yer olmasının yanısıra, rRNA öncül molekülleri burada spesifik ribozomal ve non-ribozomal proteinlerle düzenli olarak birleşerek preribozomları oluştururlar. Neticede, hemen hemen olgunlaşan ribozomal alt birimler, çekirdekçikten serbest bırakılır ve nükleer por komplekslerinden geçerek protein biosentezinde önemli rol oynadıkları sitoplazma içinde taşınırlar. Sitoplazmaya ribozomal partiküllerin taşınmasını kolaylaştırmak için çoğu ileri ökaryotik hücre tiplerinde çekirdekçik, nükleer zarın yakınına yerleşmiştir.
Çekirdekçiğin durumuna bakılarak, kromatin organizasyonu ve transkripsiyonu arasındaki ilişkiler açıklanabilir. Aynı zamanda çekirdekçik, sitoplazmik yapıların farklılaşmasını düzenlemede de rol oynar.
Çekirdekçik, ileri ökaryotik hücre döngüsü boyunca geniş ölçüde yapısal değişikliklere uğrar. Profazda parçalanır ve iki kardeş hücrenin yeniden şekillenen çekirdeğinde tekrar ortaya çıkar.
Bazı faktörlere bağlı olarak bir hücrede çekirdekçik sayısı değişebilir.
Bir hücrede en fazla gözlenebilen çekirdekçik sayısı, en çok bu hücredeki aktif (rRNA sentezleyen) NORs (nucleolus organizing regions) sayısı kadar olabilir. Bir NOR, belli bir kromozom üstünde yerleşik rDNA bölgesidir.
Hücrenin fizyolojik durumuna bağlı olarak çekirdekçiğin sayısı değişebilir. Uzun süreli interfazda aktif NOR’ların birleşmesi sonucu çekirdekçik sayısı azalabilir ya da önceden inaktif olan NOR’ların etkinleşmesi sonucu artabilir.
Sık sık meydana gelen mitotik bölünmelerden dolayı çekirdekiçik sayısı artabilir.
Çekirdekçiğin yapısı dıştan içe doğru üç bölümden oluşur:
Granüllü Bölge (Granular Component, GC)
Granüllü bölge, rRNA transkriptlerinin olgun bir biçimde hazırlandığı bölgedir. Ribonükleer protein partiküllerini içeren çekirdekçiğin en dış çevresindeki bölümüdür.
Yoğun İpliksi Bölge (Dense Fibrillar Component, DFC)
Yoğun ipliksi bölge, RNA sentez bölgesidir. DNA ve RNA’nın yanı sıra, gümüşle boyanabilen proteinleri içeren yoğun boyanan bölgedir. Yoğun ipliksi bölge bazen, ipliksi merkez içine çıkıntılarla intranükleolar bir retikulum oluşturabilir. Yoğun ipliksi bölgeler, yüksek yoğunluklarda ribonükleoproteinleri içerir.
İpliksi Merkez (Fibrillar Center, FC, Core Structure)
Çekirdekçiğin en iç bölgesi olan ipliksi merkez açık boyanan transkripsiyon bölgesidir. DNA, RNAP I ve diğer proteinleri içerir. Elektron mikroskobu görünümü, genellikle dairesel şekildedir ve çok az RNA içerir. Elektron mikroskobunda görülen interfaz çekirdeğinde, gümüş granüllerin çökelmesi en fazla çekirdekçiğin ipliksi merkezi üzerinde meydana geldiği ileri sürülmektedir. rRNA transkripsiyonunun yapıldığı bölge son zamanlarda hala tartışmalı durumdadır. Çekirdekçiğin ayrıntılı yapısının bilinmesine karşın moleküler yerleşimlerinin açıklanması henüz net değildir.