Kabızlık Çeşitleri
Kabızlığın bizzat kendisi nadiren bir hastalıktır. Fakat sıklıkla sindirimsel veya başka bir hastalığın işareti veya dışkılama alışkanlığının kaybı ya da kötü yaşam koşulları veya birinci planda kötü beslenme alışkanlıklarının sonucudur.
Bütün kabızlık şekillerinde aynı tedavinin uygulanmasının olası olmadığı aşikardır. Bunun için kabızlık sorununa bir çözüm aramadan önce hangi tür kabızlığın söz konusu olduğu öğrenilmelidir.
Geçici Kabızlıklar
Düzenli dışkılama alışkanlığı olan bir kimse, birkaç gün hiçbir güçlük çekmeden, hiç dışkılama arzusu hissetmeyebilir. Ekseriya biraz kaygı ile sıkça tuvalete gitmeye kendini zorlar. Fakat, güçlükle, ancak çok sert ve çok kuru küçük parçalar halinde dışkı çıkarabilir. Dışkının bu çıkışı, her ne kadar uygulamada yoksa da, genelde biraz ağrılıdır. Geçici kabızlıklar, basit bir seyahatten, pek az fakat kalıcı tehlikeli bir bağırsak tıkanmasına kadar giden çok farklı nedenlerden oluşabilir.
Yolculuklar
İş veya tatil seyahati, uzak yolculuk veya kırsal bölgede oturma, kış sporları gibi ne olursa olsun, böylesi yer değiştirmeler günlük yaşam ritminde kabızlığı doğuran besinsel ahşkanlıklardaki değişiklikleri oluşturur. Her sınav bağırsakları altüst eder. Sindirim tepkesinin muayyen saatlerde 3 öğün yemek üzerine düzenlenmiş olması artık sona erecek ve kırsal bölgedeki istirahatte kahvaltı daha geç ve uzaktaki bir yere seyahatte herşeyi ziyaret edebilmek için daha erken olacaktır. Böyle bir durumda sıklıkla, öğle yemeği de yenmez. Sadece gezinti sırasında biraz birşeyler atıştırılır. Fakat akşam olunca bu açık kapatılacak ve daha fazla yenecektir. Bu durumda sindirim aygıtı artık bu durumu nasıl düzeltebileceğini bilemez. Unutmamalıdır ki! Beslenme bazen çok farklı olup sıvı kayıplarının organizmada aniden arttığı, özellikle sıcak yerlerde alınan su miktarı yetersiz olabildiği gibi, sıklıkla alkollü içkilerden zengin çok bol yemekler yenmektedir. Bundan başka, kişinin çalışması onun düzenli dışkılamasma da engel olabilir. Bu etkenler kadar da tepkelerdeki azalma artar. Kalınbağırsağın çalışması yavaşlar.
Normal çalışma ritmine dönebilmek için durumun nasıl gelişeceğine bakarak biraz bekler. Aynı zamanda diğer unsurlar da araya girer. Özellikle endişe, üzüntü tepkenin engellenmesini uyarır. Böylece yer değiştirmelerde bazı kimselerin 1 hafta dışkılama hissetmeden kaldıkları görülür.
Bu geçici kabızlıklarda nasıl hareket edileceğini ilerideki bölümlerde görülecektir.
Infeksiyon Hastalıkları
Gripten menenjite kadar hemen bütün infeksiyon hastalıkları kabızlık yapabilir. Herşeyden önce bu sindirim sorununu yok etmek için neden olan hastalığı tedavi etmelidir. Bazı önlemler, özellikle et suyu veya sebze çorbaları tarzında veya daha basit olarak su şeklinde yeterli sıvı alınması bu bozukluğu düzeltebilir.
Uzun Süre Yatakta Kalmak
Evde veya hastanede uzun süre yatmayı gerektiren hemen bütün hastalıklarda kabızlık sorunu ile karşılaşılır. Bu bağırsak tembelliği birçok etkenlerle, özellikle karın kaslarının gevşemesine neden olan hareketsizlik ile anlatılabilir. Bundan başka, eğer hasta sadece yatakta yatan değil de, örneğin birçok kırık nedeniyle artık kı-mıldayamıyorsa, kabızlık daha da belirgin hale gelir. Fakat karın kaslarının gevşemesi tek neden değildir. Beslenme alışkanlıklarındaki ve yaşam ritmindeki değişiklikler ağırlaştırıcı etkenlerdir. Hatta apandisin ameliyatla çıkarılması gibi daha selim nedenler, günlerce süren gerçek bağırsak felci yapabilir. Nihayet hastalığın verdiği üzüntü ve endişe dışında, tuvalete yürüyerek gidemeyip, yatakta sürgü içine tuvalet yapmanın yarattığı sıkıntıyı da unutmamak lazımdır. Bu sürgü şüphesiz çok pratiktir. Fakat oldukça rahatsız edici olup, onun kullanımı bir başkasına dışkısını temizlemeye zorlatıcı olduğu için hastaya utanç duygusu vermektedir. Bu sürgü sıkıntısı da, hastanın dışkılama tepkesini bilinç altından engelleyebilir. Uzun süre yatma sonucu oluşan kabızlık pek sık görülmemekle beraber fitil ve lavmanlarla bu durum normale döndürülebilir.
Diskilama Bozukluklari ve Diski
Dışkı Boşaltımı ve Dışkılama Bozuklukları
Dışkının boşaltımı veya dışkılamada farklı kas sistemleri rol oynar. Onların bazıları tepkiye bağımlıdırlar ve istemli kontrolün dışındadırlar. Dışkılamanm ilk uyarılması, kalınbağırsağın kütlesel hareketiyle taşman dışkının rektum cidarlarına yaptığı ani basınç ile başlar. Bu basınç dışkılama tepkesini harekete geçirir:
Rektum kasları kasılır ve dışkılığı kapatan kaslar gevşer. Dışkılama gereksinim hissi çok fazla olduğunda, istemli kontrol altında olan diğer kas sistemleri de buna katılır. O zaman dışkılama refleksinin istemli olarak engellenmesi ya da göğüs ve karın kaslarının kasılması sayesinde karm basıncı arttırılarak dışkının boşalması sağlanır.
Sigmoid bağırsak dolduğu ve Douglas boşluğu içine şişip gerildiği zaman (ayakta durma, yemek, jimnastik gibi) çeşitli nedenlerle uyarılan çok kuvvetli bir peristaltik dalga dışkılamayı harekete geçirir. Normalde rektum boştur. (dışkı tahlili)
Sigmoid bağırsak ileriye itici, anüs dışkı tutucu, boşaltıcı ve bunların arasında rektum ise büzgen direnci ve sigmoidin itici kuvveti arasında basınç azaltıcı rol oynar. Sigmoid bağırsağı rektuma boşaldığı zaman, rektumun boylamasına lifleri kısalır, dairesel lifleri ise daralır ve bu rektal peristaltizm dışkıyı dışkılık büzgenine doğru püskürtür. Büzgenin üst kısmı açılır ve bu durum rektum kapsamının (katı, sıvı veya gaz) tanınmasına yarar.
Büzgen (sfinkter) sisteminin tepke uyumu ile istençli olarak tutulabilen bu durum kısa bir süre sonra, sigmoid basıncının hızla azalmasıyle (Ch. Debray'ın ano-sigmoidien önletken tepkisi) değişikliğe uğrar. Şayet dışkılama isteniyorsa, kaldırıcı kasa sıkı sıkıya yapışık, boylamasına karışık tabaka, dış büzgenin cilt altı demetini yukarı ve dışa çekerek, dışkılık kanalının alt kısmını açar.
Bu hareket, karın içi basıncını arttıran diafragma ve karın kaslarının kasılmasıyla birliktedir. Bağırsak, kann ve dışkılık gibi bu üçlü etki altında dışkı kalınbağırsaktan boşaltılır.
Dışkılama, başlama noktası gerilmeye duyarlı rektal duyarlılık (40-60 mm Hg. basıncında dışkılama başlar) olan bir tepkeye bağlıdır. Duyu liflerini hipogastrik sinir ağı içinde izlemek güçtür.
3-4'üncü kuyruk sokumu (sakrum) kemiği hizasında omurilikte bir dışkılama merkezi ve beyinde 4. karıncığın tabanında, kusma merkezinin yakınında bir başka dışkılama merkezi vardır. Hareket yolu, hipogastrik sinirin parasempatik liflerinden oluşur.
Fakat dışkılama sadece tepkesel bir olay değildir; ishal ve kabızlık başladığında şartlı tepkelerin önemini ortaya koyan istençli sinirlerin rolü, rektum mukozasının değişken duyarlığı, dış büzgen lifleri üzerine hareket sinirlerinin etkisiyle istemli olarak kısmen denetlenebilir.
Dışkının boşaltımı veya dışkılamada farklı kas sistemleri rol oynar. Onların bazıları tepkiye bağımlıdırlar ve istemli kontrolün dışındadırlar. Dışkılamanm ilk uyarılması, kalınbağırsağın kütlesel hareketiyle taşman dışkının rektum cidarlarına yaptığı ani basınç ile başlar. Bu basınç dışkılama tepkesini harekete geçirir:
Rektum kasları kasılır ve dışkılığı kapatan kaslar gevşer. Dışkılama gereksinim hissi çok fazla olduğunda, istemli kontrol altında olan diğer kas sistemleri de buna katılır. O zaman dışkılama refleksinin istemli olarak engellenmesi ya da göğüs ve karın kaslarının kasılması sayesinde karm basıncı arttırılarak dışkının boşalması sağlanır.
Sigmoid bağırsak dolduğu ve Douglas boşluğu içine şişip gerildiği zaman (ayakta durma, yemek, jimnastik gibi) çeşitli nedenlerle uyarılan çok kuvvetli bir peristaltik dalga dışkılamayı harekete geçirir. Normalde rektum boştur. (dışkı tahlili)
Sigmoid bağırsak ileriye itici, anüs dışkı tutucu, boşaltıcı ve bunların arasında rektum ise büzgen direnci ve sigmoidin itici kuvveti arasında basınç azaltıcı rol oynar. Sigmoid bağırsağı rektuma boşaldığı zaman, rektumun boylamasına lifleri kısalır, dairesel lifleri ise daralır ve bu rektal peristaltizm dışkıyı dışkılık büzgenine doğru püskürtür. Büzgenin üst kısmı açılır ve bu durum rektum kapsamının (katı, sıvı veya gaz) tanınmasına yarar.
Büzgen (sfinkter) sisteminin tepke uyumu ile istençli olarak tutulabilen bu durum kısa bir süre sonra, sigmoid basıncının hızla azalmasıyle (Ch. Debray'ın ano-sigmoidien önletken tepkisi) değişikliğe uğrar. Şayet dışkılama isteniyorsa, kaldırıcı kasa sıkı sıkıya yapışık, boylamasına karışık tabaka, dış büzgenin cilt altı demetini yukarı ve dışa çekerek, dışkılık kanalının alt kısmını açar.
Bu hareket, karın içi basıncını arttıran diafragma ve karın kaslarının kasılmasıyla birliktedir. Bağırsak, kann ve dışkılık gibi bu üçlü etki altında dışkı kalınbağırsaktan boşaltılır.
Dışkılama, başlama noktası gerilmeye duyarlı rektal duyarlılık (40-60 mm Hg. basıncında dışkılama başlar) olan bir tepkeye bağlıdır. Duyu liflerini hipogastrik sinir ağı içinde izlemek güçtür.
3-4'üncü kuyruk sokumu (sakrum) kemiği hizasında omurilikte bir dışkılama merkezi ve beyinde 4. karıncığın tabanında, kusma merkezinin yakınında bir başka dışkılama merkezi vardır. Hareket yolu, hipogastrik sinirin parasempatik liflerinden oluşur.
Fakat dışkılama sadece tepkesel bir olay değildir; ishal ve kabızlık başladığında şartlı tepkelerin önemini ortaya koyan istençli sinirlerin rolü, rektum mukozasının değişken duyarlığı, dış büzgen lifleri üzerine hareket sinirlerinin etkisiyle istemli olarak kısmen denetlenebilir.