Sigara bağımlılığında çevre, genetik, psikolojik
etmenler ve alışkanlıkların rolü olmakla birlikte asıl sebebi tütünde bulunan
nikotindir. İlk nikotin bağımlılığı terimi 1964’de ABD’de “Surgeon General”
raporunda yazılmıştır. ABD Sağlık Bakanlığı 1988’de ‘Nikotin Bağımlılığı’ adlı
raporunda sigara bağımlılığının içerisinde bulunan nikotine bağlı olduğu ve bu
bağımlılığın eroin, kokain gibi diğer uyuşturucu maddelerle meydana gelen
psikolojik ve farmakolojik bağımlılıkla benzer olduğunu kabul etmiştir Amerikan
Psikiyatri Birliği’nin Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı,
IV. Sürümü’nde madde bağımlılığı kriterleri şu şekilde tanımlanmıştır:
Oniki aylık bir dönemde herhangi zamanda ortaya
çıkan, aşağıdakilerden üçü ile kendini gösteren, klinik olarak belirgin bir
bozulmaya ve sıkıntıya yol açan uygunsuz bir madde kullanma örüntüsü:
Tolerans gelişmiş olması,
Entoksikasyon ya da istenen etkiyi, sağlamak için
belirgin olarak artmış miktarlarda madde kullanma gereksinimi,
Sürekli olarak aynı miktarda madde kullanılması ile
belirgin olarak etki azalması.
Yoksunluk,
Söz konusu maddeye özgü yoksunluk sendromunun
oluşması,
Yoksunluk semptomlarından kurtulmak veya kaçınmak
için aynı maddenin ya da benzerinin alınması.
Maddenin tasarlanıldığından daha uzun süre ya da
daha yüksek miktarlarda kullanılması,
Madde kullanımını bırakmaya veya azaltmaya yönelik
sürekli bir isteğin veya en az bir başarısız denemenin varlığı,
Maddeyi temin etmek, kullanmak veya etkisinden
kurtulmak için fazla zaman harcanması,
Madde kullanımı nedeniyle önemli sosyal, mesleksel
veya boş zamanları değerlendirme etkinliklerinin bırakılması veya azaltılması,
Maddenin neden olduğu veya hızlandırdığı, sürekli ya
da yineleyici sosyal, psikolojik ya da fiziksel bir sorunun varlığının
bilinmesine karşın madde kullanımının sürdürülmesi,
Madde bağımlılığı, yukarıdaki birinci veya ikinci
kriterlerden herhangi birini içeren tipte ise fizyolojik bağımlılık gösteren,
aksi takdirde fizyolojik bağımlılık göstermeyen olarak sınıflanmaktadır. Tütün
alışkanlığının en basit ve ilk gösterilebilen kanıtı çoğu sigara içicisinin
sigarayı bırakmayı istemelerine rağmen kolay bir biçimde sigarayı
bırakamamalarıdır. Nikotin bağımlılığının belirlenmesinde en sık kullanılan
test Fagerstrom tarafından 1978 yılında önerilen ‘Fagerstrom Tolerans Testi’dir
(9). Fiziksel bağımlılığı ölçmek amacıyla tasarlanan test sekiz sorudan oluşur.
Skorlamasında toplam puan 0-11 arasındadır. 1991 yılında Heatherton ve
arkadaşları tarafından iç tutarlığındaki yetersizlik, “Evet-Hayır” şeklinde
cevaplanacak sorular içermesi ve bazen toplam skorun aynı kişide farklı zaman
diliminde farklı puanlar göstermesi nedeniyle bunun yerine Fagerstrom Nikotin
Bağımlılık Testi geliştirilmiştir (10). Bağımlılık şiddetinin belirlenmesinde
yaygın olarak kullanılan Fagerström Nikotin Bağımlılık testinde katılımcılar 6
soruya verdikleri cevaplara dayalı bir puanlama sistemine tabi
tutulmaktadırlar; daha yüksek puana sahip olma ile daha çok bağımlılık düzeyi
ilişkilendirilmiştir. Toplam puan 0-10 arasıdır.
Sigara içen bütün bireyler nikotin bağımlısı
değildir. sigara içmeyle ilgili zararlı etkilerle ya da sosyal baskılarla
ilgili durumlarla karşı karşıya kalan bazı insanlar sigarayı bırakabilmekte ve
relaps göstermemektedirler. Bunun yanı sıra bırakabilen bazı sigara
kullanıcıları da kesilme semptomlarının olmadığını bildirmektedirler. Kronik
bir hastalık olarak değerlendirilen sigara bağımlılığının bırakılması için 6-12
ay gibi uzun bir zaman süreci gerekmektedir.