Üstün yeteneklilik, beklenilenden daha bilgili
olmayı (yüksek zeka), akademik ve liderlik kabiliyeti, yaratıcılık ve sanatsal
kabiliyeti içermektedir. Üstün yetenekli çocuk ve gençler genellikle yüksek IQ
ve daha iyi matematik ve mantıksal performansa sahip olarak kabul edilir.
Bilişsel yetenekli gençler iyi hafıza, hızlı ve etkin işlemleme, üç boyutlu
zihinsel düşünebilme, yaratıcılık problem çözme bellek işlevlerinde üstün
beceriler gibi etkinlikler olan bilişsel işlerde iyi performans gösterirler.
Üstün yetenekli çocuklar için çok farklı
tanımlamalar kullanılmaktadır: “Harika çocuk”, “akıllı çocuk”, “üstün zekalı
çocuk”, “dahi çocuk”, “özel çocuk”, “zeki çocuk”, “yüksek düzeyde yetenekli”,
“yüksek düzeyde potansiyele sahip çocuk” bu farklı tanımlamalardan bazılarıdır.
Kullanılan bu terimlere bakıldığında “özel yetenek” ve “zeka” kavramları dikkat
çekmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde 1977 yılında
toplumda “üstün zekalı” ve “üstün yetenekli” kavramları arasındaki
karışıklıkları önlemek amacı ile bu alanda yeterli ve yetkili kişilerden olu
şan Eğitim Komisyonu (USOE), üstün yeteneği şu şekilde tanımlamışt ır: “Seçkin
yeteneklerinden dolayı yüksek seviyeli iş yapmaya yeterli olduğu bu alanda
profesyonel olarak bilinen kimseler tarafından belirlenmiş çocuk, üstün
yetenekli çocuktur” .
1991 yılında toplanan Milli Eğitim Bakanlığı Özel
Eğitim Konseyi, Üstün Yetenekli Çocuklar ve Eğitimleri Komisyonu Raporu’nda,
“üstün zeka” ve “üstün özel yetenek” kavramlarını “üstün yetenek” başlığı
altında toplanmış ve şu şekilde tanımlanmıştır: “Üstün yetenekliler, genel
ve/veya özel yetenekleri açısından yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans
gösterdiği konunun uzmanları tarafından belirlenmiş kişilerdir.” Üstün
yetenekliler, bu yeteneklerini geliştirmede normal eğitim programlarının
yetersiz kaldığı, kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda farklılaştırılmış
programlara gereksinim duymaktadırlar.
Renzulli (1986) üstün yetenekliliği şu şekilde
tanımlamıştır: Üstün yeteneklilik, insanın üç temel özelliği arasındaki
ilişkiden oluşur, bunlar‘üst düzey yetenek’, ‘yaratıcılık’ ve ‘motivasyon’ dur.
Üstün yetenekli kişiler bunların birleşimini geliştirme yeteneğine sahip ve bunları
insan performansının değerli alanlarından bir ya da bir kaçına uygulayabilen
insanlardır (15). Renzuli (6)’ nin tanımı üç temel özellik üzerinde
durmaktadır:
-Yetenek
Genel Yetenek
Özel Yetenek
-Yaratıcılık
-Motivasyon
Birinci temel özellik içerisinde yer alan genel
yetenek soyut düşünebilme, sözel ve sayısal akıl yürütme, uzaysal
ilişkiler, bellek ve sözcük dağarcığını iyi işlemleme ve yeni durumları
şekillendirme, bilgi işlemlemeyi hızlandırma, yeni bilgilerin hızlı, sağlıklı
ve seçici olarak hatırlanmasına ilişkin kapasitedir. Özel yetenek
ise belirli bir problem, çalışma alanı ve benzerlerine karşı yüksek düzeyde
ilgi, heves, hayranlık, bağlılık duyma kapasitesi; sebatkar, azimli, sabırlı,
kararlı olma, çok çalışabilme ve kendini belirli bir işe adayabilme kapasitesi;
önemli bir işin üstesinden gelebileceğine ilişkin bireylerin kendine olan
inancı, güveni, aşağılık duygusundan arınmış olması; belirli alanlardaki önemli
sorunları görebilme ve gelişmelere ayak uydurabilme yeteneği; bireyin
çalışmalarında yüksek standartları belirlemesi ve dıştan gelen eleştirilere
açık olması; estetiğe dayanan zevk, kalite ve mükemmellik anlayışı ile
yaklaşması gibi özellikleri içermektedir. İkinci temel özellik olan yaratıcılık,
düşüncenin akıcılık, esneklik ve özgünlüğü; deneyime açık olma; yenilik ve
değişikliğe karşı alıcı olma; ayrıntıya, düşünce ve maddelerin estetik
niteliklerine duyarlı olma gibi özellikleri içermektedir. Üçüncü temel özellik
olan motivasyon ise, güçlü bir benliğe ve sezgiye sahip olma,
kendini olumlu algılama, kişisel çekicilik ve cesaret sahibi olma ve bunlara ek
olarak sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyin elverişliliğinin sağlanması, ilgi
alanlarının yeterli düzeyde olması, olumlu modellerin bulunması gibi bireysel
ve çevresel öğeleri tanımlamaktadır.