Besin intoleransı (Bİ), immünolojik olmayan veya
non-IgE mekanizmalarla oluşan besin reaksiyonları olup, gerçek besin
allerjileriyle karıştırılır. Bİ toksik, farmakolojik, metabolik ve
idiosinkratik reaksiyonlar içerir. Bİ’nın neden olduğu semptomlar, besin
alerjisi semptomlarına benzer, gastrointestinal, kutanöz, ve solunum
hastalıklarını içerir. Bu nedenle, farklı besin alerjisi tanısında Bİ’yi göz
önünde bulundurmak gerekir. Bİ semptomları besin alerjisi ile benzer olmasına
rağmen, tedavi farklı olmalıdır, farklı mekanizmalar içerir. Allerji deri veya
kan testi, bu durumların tanı ve tedavisi için uygun değildir.
İntolerans, kalıtımsal fruktoz intoleransında olduğu
gibi spesifik kimyasallar veya bir besin maddesini sindirmek için gerekli
enzimlerin yokluğu sonucunda oluşabilir. Fruktoz malabsorpsiyonunda olduğu gibi
vücudun besin ögelerini emebilme yeteneğindeki bir anormallik sonucu ortaya
çıkabilir. Bİ reaksiyonlarını, salisilat duyarlılığındaki gibi besinlerde,
doğal oluşan kimyasallar oluşturabilir. Aspirin gibi bitkisel kaynaklı ilaçlar,
bu tür reaksiyonlara neden olabilir. Bİ’ları, mekanizmalarına göre
sınıflandırılabilir.
Besin intoleransı, tıpta bilinmesine rağmen, tıp
kitaplarında belirtilmemiştir. Bİ’ye “ Thick note syndrome” adı da verilir.
Bİ’de problemin kaynağı, çoğunlukla yaygın tüketilen besinlerdir. Yaygın
tüketilen besinler, Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan kişiler için, günde
birkaç kez tüketilen buğday, süt ve mısır demektir. Mısır, mısır şurubu, mısır
nişastası formunda pek çok besinin hazırlanmasında kullanılır ve genellikle de
farkında olmadan tüketilir. Soya fasulyesi ve soya unu, hazır besin üretiminde
yaygın olarak kullanılır ve insanların pekçoğunda soyaya karşı intolerans
görülür. Emziren annelerin bebekleri için, çok sayıda besinin duyarlılık
oluşturabileceği unutulmamalıdır.
Herhangi bir besin, intolerans oluşturabilir, fakat
bazı besinler, diğerlerinden daha fazla problem yaratabilirler. Örneğin, elmaya
karşı intolerans azdır, portakala karşı intolerans oluşumu daha fazladır.
Buğday, diğer tahıllara göre daha fazla intolerans oluşturan bir besindir. Bazı
besinlerde besin intoleransı kesinlikle olmaz düşüncesi yanlıştır. Günlük
beslenmede tüketilen her türlü besine karşı intolerans, zamanla gelişebilir.
İnsanlar, süt, buğday, mısır, yumurta gibi sık
tüketilen besinlere duyarlılık gösterebilirler. Bu besinlerden birisine karşı
intolerans gelişirse, kişilerde, bir veya daha fazla semptom görülmeye başlar.
Bir kişinin, bir besine karşı intoleransı var iken, beraberinde farklı
besinlere karşı da intolerans gelişebilir ve bu durumda yeni besine karşı
oluşan intoleransla birlikte yeni semptomlar oluşabilir ve kişilerin sağlıkları
bozulabilir. Böyle bir durumda, bireylerdeki besin intoleransının birkaç yıldır
var olduğu ve intolerans olan besin sayısının (20-30 besine ) daha fazla
olabileceği düşünülebilir. 20-30 besine intoleransı olan kişiler, bu
semptomlardan o kadar fazla etkilenirler ki, normal yaşantılarına devam
edemeyecek duruma gelebilirler, fakat bu durumda olan vaka sayısı oldukça
azdır. Genel olarak insanlarda 1 ila 5 besine karşı intolerans gelişebilir ve
insanlar bu besinleri diyetlerinden çıkardıklarında normal hayatlarına devam
edebilirler.
Besinlerin oluşturduğu intolerans sonucunda,
allerjiden çok daha fazla semptom görülebilir. Bazen bireylerin intolerans
oluşturan besini elimine edip yerine geçen besini tüketmeleri yeterli olur.
Bazı bireylerde, besin intoleransına neden olan besinin bir porsiyonu reaksiyonların
ortaya çıkmasını sağlar, bazı bireylerde de intoleransa neden olan besinin çok
az tüketilmesi bile reaksiyona neden olabilir.
Besin allerjilerinde, besine karşı reaksiyon,
besinin alınmasından hemen sonra oluşurken, besin intolerasında genellikle besine
olan reaksiyon, besin tüketildikten birkaç saat sonra (24 saat ya da 48 saat
sonra) yavaş yavaş ortaya çıkabilir. Besin ve besine olan reaksiyon arasındaki
ilişki belirgin değildir, bu etki maskelenmiş olabilir. Bu nedenle, besin
intoleransları bazı kaynaklarda “besin intoleransı” yerine “maskelenmiş gıda
allerjisi” olarak da kullanilabilir.
Bİ’de, reaksiyona neden besini tam olarak saptamak
zordur. Semptomlar, herkeste hemen her zaman görülebilen baş ağrısı, kronik
yorgunluk gibi şikayetlerle başlayabilir vereaksiyona neden olan bu besinler
tüketilmeye devam edildikçe, kişilerin sağlıkları olumsuz etkilenebilir.
Eğer bir kişi, ne kadar aşırı miktarda toksik
etkiye, pestisit veya diğer sentetik kimyasala maruz kalırsa, besin intoleransına
bağlı reaksiyonlar o kadar çabuk ortaya çıkabilir. Bİ olan kişiler, günden güne
semptomlarda değişiklik yaşayabilirler. Şüpheli besin tüketildiğinde, stres vb.
değişebilir faktörler de devreye girerse, semptomlarda da değişiklikler
görülebilir.