Sterilizasyon Teknikleri, Sterilizasyon Çeşitleri
Sterilizasyon işlemi, kullanılan sterilleme kaynağına göre 4 temel şekilde uygulanabilir.
A. Isı ile sterilizasyon
B. Kimyasal maddelerle sterilizasyon
C. Süzme/filtrasyonla sterilizasyon,
D. Işınlama ile sterilizasyon
Isı İle sterilizasyon
Bilinen en eski en iyi ve kesin yöntemdir. Sulu ısı ve kuru ısı uygulanmasına göre 2 farklı şekilde uygulanır.
Nemli Isı
Nemli ısı, 100°C'nin üzerinde (Basınçlı buharla > 121°C'de 15-30 dakika), 100°C'de (30 dakika buhar üzerinde veya suda kaynatma) ve 100°C'nin altında (tindalizasyon, pastörizasyon) olmak üzere 3 farklı şekilde uygulanır.
Nemli ısı, proteinlerin daha kısa sürede denatürasyonuna sebep olduğundan kuru ısıdan daha etkilidir.
a. 100°C'nin Üzerinde (Otoklavda) sterilizasyon. Basınçlı buğu ile sterilizasyon. Suyun kaynama derecesi, üzerindeki hava basıncına göre değişir. Bu basınç
ne kadar yüksek olursa suyun kaynama derecesi de o kadar yüksek olur. Örneğin 2 atmosfer basınç altında su 120.6°C'de kaynar. Bu amaçla düdüklü tencerenin biraz daha geliştirilmiş şeklindeki otoklav adı verilen sterilizatör-ler kullanılır. Mikrobiyoloji laboratuvarlarında değişik mikroplarla kirlenen malzemeler, otoklavda (121°C'de 15-20 dak., 115°C'de 45 dak., 134°C'de 3-4 dak.) mikroplan öldürülür. Yıkanıp, temizlenip, durulanıp kurutulup sarıldıktan sonra tekrar otoklavda tutularak sterillenir. Bazı (acil işlerde ve eneji tasarrufu için) durumlarda kirli malzemenin üzerine besiyerleri, paketlenmiş temiz malzeme konularak birlikte otoklavlanır.
b. 100°C'de Kaynatarak sterilizasyon. Malzemelerin kaynayan su içerisinde 15-20 dakika tutulması ile yapılan sterilizasyon yöntemidir. Eskiden cam enjektörler bu yöntemle sterilize edilirdi. Su içerisine % 2 oranında soda katılarak sterilizasyon gücü arttırılır.
c. 100°C'nin Altında sterilizasyon. Tindalizasyon ve Pastörizasyon bu grup içerisinde incelen sterlizasyon şekilleridir.
Kuru Isı
Yakma, Alevden geçirme, Pastör fırınında tutma (170°C'de 1 saat, 160°C'de 2 saat, 150°C'de 3 saat), Yüksek kuru ısıda sıvıların sterilenmesi (145°C'deki metal yüzeye sıvı püskürtülerek uygulanır. Dayanıklı süt bu yöntemle üretilir.) şeklinde uygulanabilir.
a. Alevle/Alev deYakma. Mikrobiyoloji laboratuvarlarında kullanılan öze, pastör pipeti vs alevde kızarıncaya kadar tutularak sterilize edilir. Soğuduktan sonra kullanılır. Makas, bisturi, pens gibi gibi nikelajlı veya krom nikel malzemeler alkole daldırıldıktan sonra yakılır. Alkolün etkisi bitince söner. Soğuduktan sonra kullanılır.
b. Alevden geçirmek. Mikroskobik preparatların tespiti, içerisinde besi yeri bulunan petri kutuları, tüp erlenmayer gibi cam malzemeler kullanım öncesi ve sonrasında alevden geçirilerek sterilize edilir.
Sporlu basillerle bulaşık ameliyathane', kesimhane, kasap reyonları vs alevle (pürmüz) yakılarak veya alevden geçirilerek sterilize edilebilir.
c. Pastör fırınında sterilizasyon. Yıkanmış ve kurutulmuş cam ve metal malzemelerin sterilizasyonunda kullanılır. Bu amaçla genellikle elektrikle çalışan 150-200°C'ye kadar ısıtan fırınlar kullanılır. Sterilize edilecek malzemeler ambalaj kağıdı veya aliminyum folye ile sarıldıktan sonra kuru hava fırınına konur. Fırın (170°C'de 1 saat, 160°C'de 2 saat, 150°C'de 3 saat) istenen ısı ve süreye ayarlanır. Zaman saati belirlenen ısıyı bulunca çalışmaya başlar. Sürenin bitiminde fırın hemen açılmamalıdır. Isının 40-45°C'ye düşmesi beklenmelidir. Erken açıldığı durumlarda ani ısı değişikliğinden cam malzemeler çatlar veya kırılır.