Hiperaktif Çocukların Anne ve Babaları Nasıl Davranmalıdır
Tedavi konusunda en belirleyici noktalardan bir tanesi de anne ve babanın hiperaktif çocuğa yaklaşımı noktasındadır. Bu yaklaşım uygun olduğu ve çocuğun hiperaktif yapısına ters düşmediği durumda tedavinin gücünü oldukça artırır. Aslına bakılırsa bütün anne babalar hekime veya bu konu ile ilgili bir uzmana başvurduklarında "çocuğumuza nasıl davranabiliriz? Nasıl davranmamız uygun ve çocuğumuz için faydalı olur?" şeklinde sorular sormaktadırlar, istikrarlı ve devam eden uygun davranış durumu çocuğun prognozunu yani hastalığın gidişatının olumlu olmasına katkıda bulunur.
Eşlik eden ek psikiyatrik sorunların olması anne baba tutumunu daha da önemli hale getirmektedir. Sorunların artmaması için çocuğun tedavisini üstlenen uzmanlar tarafından anne ve babanın uygun bir şekilde yönlendirilmesi önemlidir. Bütün bunlardan dolayı çocuğa anne ve baba tarafından yapılan yönlendirmelerin ve davranış şekillerinin aşağıdaki gibi olması faydalı olacaktır.
a-Çocuğun özgüvenini zedelememek ve aradaki ilişkiyi bozmamak için anne ve babaların hiperaktif çocukları hakkında aşırı eleştiri, yargılama ve sürekli cezalandırmadan kaçınmaları gerekir. Genelde anne ve babalar için gerçekten çok zor olan bu çocukların bakımı ve eğitimi sürecinde bazı yorgunluk belirtileri oluşabilir. Bu belirtiler çocuğun dikkat eksikliği ve hiperaktivite durumundan dolayı gösterdiği davranışlar görüldüğünde "yaramaz" "beceriksiz" gibi veya başka türlü yaklaşımlarda bulunmalarına sebep olabilir.
b-Hiperaktif çocukların aşırı hareketliliklerinden doğa bilecek ev kazaları veya başka türlü kazalara karşı uyanık olmaları gerekir. Özellikle okul çağı öncesi çocuklar için ev kazaları yönünden dikkatli olunmalıdır. Hareketlilikten dolayı devamlı kıpır kıpır olan çocuğun gözlemlenmesi ve bu konuda ev içinde takibi önemlidir. Aynı şekilde okul çağındaki ve daha büyük çocuklar için sokakta ve evin dışındaki kazalar açısından dikkatli olunmalıdır. Bu konuda yolda yürürken ani olarak arabaların önüne fırlayan çocuklar, ağaca tırmanıp düşen çocuklara ve bunun gibi düşme, yaralanma olayları başına gelmiş hiperaktif çocuklara Taslamaktayız. Bu konularda çocuk ile konuşma ve uyarma, evde çocuklar için kazaya neden olabilecek eşyaların düzenlenmesi faydalı olur.
C-Okul öncesinden başlayarak hiperaktif çocuklar ile konuşurken mutlaka göz teması kurarak konuşmalı ve ona bir şey anlattığımızda mümkün olduğu kadar uzun süreli bizi dinlemesini sağlamalıyız. Bu durum çocuğun dikkat süresini artıran ve bizim iletişimimizi kuvvetlendiren bir fayda sağlar.
d-Okul öncesinden başlamak kaydı ile hiperaktif çocuklar ile bire bir bazı eğitsel faaliyetleri yaparak onların mümkün olduğu kadar ince motor becerilerini artırmaya çalışmalıyız. Bu eğitsel faaliyetler arasında yaşına göre kesme, yapıştırma, boyama, çizme, oyun kurma vb faaliyetleri sayabiliriz. Unutulmamalıdır ki hiperaktif çocukların ince motor becerileri konusunda yapısal olarak bazı eksiklikleri olabilir. Bu türlü bire bir yapılan faaliyetlerin onun ince motor becerilerini artırma etkisi olduğu gibi dikkat süresini de artırıcı etkisi vardır. Yine ek olarak çocuğa belli bir meşguliyet sağlayarak onun daha az davranış problemleri göstermesine yardımcı olur.
e-Mümkün olduğu kadar anne ve babanın çocuk ile iyi bir ilişkisinin olması gerekir. Alınan kararların ve yapılacak görevlerin bu iyi ilişki zemininde halledilmesi faydalıdır. Aksi takdirde anne veya babadan biri ile kopan ilişki sonucu veya iyi olmayan diyalog zemininde çocuğun verilen komutları yapması ve görevlerini yerine getirmesi zorlaşır. Ayrıca çocukta kaygı durumunu artırarak onun daha fazla davranış problemleri göstermesine neden olur. Anne ve baba ile bozuk olan ilişki zemininde çocukta tedaviye uyumsuzluk artacak ek olarak başka psikiyatrik sorunların oluşması kolaylaşacaktır. Özellikle ergenlik döneminde bu ilişki zemini zaten hassas bir noktaya gelir. Eşlik eden hiperaktivite ve dikkat eksikliğine bağlı sorunların olması ergenlik döneminde hassas olan bu ilişkiyi daha da zora sokabilir. Karşı gelme bozukluklarının çok sık olduğu bu çocuklarda anne ve baba ile olan ilişkinin bozuk olması çocukların daha fazla anne ve babaya karşı gelmelerine neden olabilir.
f-Hiperaktif çocukların kuralları bozmalarına veya onların çıkardığı sorunlarla başa çıkma aşamasında bu çocuklara tatlı sert muamele tavsiye etmekteyiz. Tatlı sert muameleden kastettiğimiz şey ne çok fazla hoşgörülü olarak çocuğun davranışlarının kontrolden çıkmasına ve davranış problemlerinin artmasına neden olmak ne de çok aşırı disiplinli olarak çocuğu kurallar ve yapılması gereken disiplin sınırları ile bunaltmaktır.
g-Çocuk ile ilgili anne veya babadan birinin koyduğu kuralları diğer ebeveynin bozması son derece sakıncalıdır. Bu durumda zaten hassas olan davranış tablosunun bozulmasına ve hiperaktif çocuğun bu davranış ve uygulama değişikliklerini kullanmasına sebep olabilir. Doktor tarafından önerilen davranış ödevlerinin bozulmaması ve bunların ısrarla uygulanması açısından da çocuklara karşı olan tutumların ebeveynler tarafından tutarlı ve birbirini destekleyen tarzda olması önemlidir.
h-Hiperaktif çocuklar ders çalışırlarken anne ve babadan biri tarafından desteklenmesi önemlidir. Bire bir ders çalışma her zaman mümkün olmadığı ve çocuğun pasif konuma düşmesine sebep olması ihtimali vardır. Bundan dolayı bu türlü bire bir ders çalışma olduğu dönemde mümkün olduğu kadar çocuğun ön planda olmasını ve dikkatinin ders üzerinde uzun süre devam etmesini sağlamak önemlidir. Tek başlarına bırakıldığında hiperaktif çocuklar ders çalışma konusunda zorluk çıkarabilirler. Bu sebeple mümkün olduğu kadar dolaylı yardım edilmesi, dersi anlama ve uzun süre başında kalma açısından oldukça faydalı olur.
I-Anne ve babaların çocuğun ilaç kullanımı açısından durumunu ve ilaç alma saatlerini takip etmeleri ve bu konuda çocuğun kafasında olan soru işaretlerini ve aksayan noktaları düzenli olarak doktora iletmeleri faydalıdır. Anne ve babaların yardım aldıkları uzmana karşı gösterdikleri güven duygusu ve üzerlerine düşen görevler konusunda hassas davranmaları çocuğun bu konuda tedaviye olan uyumunu artırır. Anne ve babanın muhtemel olarak tedavi ve dikkat eksikliği/hiperaktivite durumu ile ilgili soru işaretlerini çocuğun yanında yüksek sesle dile getirmemeleri önemlidir. Anne ve babadan tedavi konusunda biraz çekimserlik ve aksama gören çocuk hiperak-tif yapınında getirdiği sıkıntılar ile tedaviye olan uyumunu bozabilir.
j-Hiperaktif çocukların yaptıkları hatalara karşı anne babaların ani ve sabırsız tepkiler vermesi söz konusu olabilir. Hiperakivitenin genetik geçişli etkilerinin olmasından dolayı da çocuğa dönük bu tip davranış şekillerini sık sık görmekteyiz. Zaten anne ve babada bu konuda genetik yatkınlık olmasından dolayı ani davranışlarda, fevri reaksiyonlarda bulunuyorsa bu çocukları açısından sıkıntılı bir durum oluşturabilir. Kendi tepkileri konusunda dikkatli olmaları gerekir. Bu' türlü aşırı ve sabırsız tepkilerinden dolayı çocukları ile olan ilişkilerini bozma tehlikesi vardır. Bu konuda ani reaksiyonlardan kaçınmaları ve ani tepkiler ile aradaki ilişkiyi bozmamaları önemlidir.
Dikkat Bozukluğu
k-Anne ve babanın çocuğa yönelik onun yapabileceği bedensel aktiviteler konusunda müsait zemin hazırlaması önemlidir. Hiperaktivite belirtilerinden dolayı evde çok aşırı sıkılan ve hareket kısıtlılığı olan bir ortamda uzun süre durmasından dolayı çocukta belli bir dönem sonra uyum problemlerinin arttığını görmekteyiz. Bedensel aktiviteler çocukların enerjilerini atabilecekleri zemin hazırlayarak onları rahatlatmaktadır. Buna bağlı olarak çocuklarda ev içinde veya diğer yapması gereken görevler konusunda daha fazla uyum sağlandığını görmekteyiz. Yalnız bu aktiviteler konusunda anne ve babanın çocuk ile ortak karar alması önemlidir. Ortak alınan kararı uygulamak konusunda gösterilen uyum anne ve babanın tek başına aldığı kararın uygulanması konusunda gösterilen uyumdan çok çok daha fazladır.
l-Uygun davranışların ödüllendirilmesi çok önemli bir davranış tedavisidir. Genelde hiperaktif çocuklar özgüven konusunda da sıkıntı çektikleri için bu ödüllendirme ve onaylama yeterli olduğu müddetçe hem daha az sorun çıkacak hem de çocuğun başarılarının artmasına zemin hazırlanacaktır.
m-Aynı şekilde uygun ödüllendirme gibi uygun cezalandırma da dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri gösteren çocuklar için hayli önemli olmaktadır. Bu konuda istenmeyen davranışların yerleşmemesi için anne babalar çoğu zaman ya çok aşırı ya da çok hafif cezalandırmalar yapmaktadırlar. Bu durum çocukların olumsuz davranışları konusunda sıkıntıları artıracaktır. Çocuk eğitiminde ödülün daha fazla olması cezanın ise ona göre daha az olması gerekir. Sürekli ceza alan bir çocuğun iletişim pa-terninin bozulduğu, ilişkide karşılıklı olarak problemlerin arttığı bilinir. Cezanın amacına uygun ve çok kırıcı olmaması gerekir. Verilecek cezalarında önceden bilinmesi çocuğun cezaya olan uyumunu artırır.
Dikkat Eksikliği Bozukluğu
n-Geleneksel aile yapısında babalar çocuk eğitimini annenin üzerine bırakma eğilimindedir. Anne ise ev işleri ve çocuk bakımından yorgun düşmüştür. Özellikle hiperaktif çocukları olan anne ve babalar bu eğitimi birlikte götürmeli çocuk bakımı annenin üzerinde kalmamalıdır. Anne yorulacak ve bu konuda eşinden de yeterli desteği bulamaz ise birçok sıkıntı oluşabilir. Genelde çocuk psikiyatrisi kliniklerine çocukları annelerin getirip götürdüğünü görmekteyiz. Bu durum babaların çocukları ile ilgili bu sorumluluğu daha çok annelere verdiğini göstermektedir. Eğitimin sadece bir ebeveyn üzerine kalması son derece sakıncalı olmakla birlikte beraber bu eğitim ve yönlendirmenin üstlenilmesi gerekir.
O-Anne ve babanın ayrı ayrı her gün için hiperaktif çocuğa vakit ayırması gerekir. Bu birlikte geçirilen vakit çocuğun kendi özgüveninin artışına neden olduğu gibi ek olarak davranış yönlendirmesi ve çocuğun durumundan haberdar olunması açısından oldukça faydalı olmaktadır. Anne ve babalar özellikle uygun bir vakit olan akşam saatlerinde veya kendi belirleyecekleri günün herhangi bir saatinde çocukları ile birlikte konuşma, oynama, durum değerlendirmesi yapma gibi bir aktivite şekli belirleyebilirler. Bu durumda uzun vadede çocuğun davranışlarının yönlendirilmesi, sorunların zamanında fark edilmesi, aradaki ilişkinin iyi bir seviyede devam etmesi, çocuk ile arada güven ilişkisinin sağlanması, ortaya çıkan sorunların çözümü açısından oldukça yararlı olmaktadır.
Burada hemen şunu belirtelim ki birlikte geçirilen zamanın süresinden daha fazla önemli olan durum geçirilen zamanın kalitesidir. Çocuğa ayrılan zaman ona değer verildiğinin, onun sevildiğinin, onun ile ilgilenildiğinin bir göstergesi olup çocukları oldukça rahatlatır. Sorunların bu türlü zaman ayrılması durumunda oldukça azaldığını görmekteyiz.
p-Anne ve babaların çocukları ile birlikte oldukları zamanlarda ona verdikleri görev ve komutların olabildiğince açık ve anlaşılır şekilde olması gerekir. Anne ve babalar dikkat eksikliğinden dolayı çocuklarının verilen komutları almamasından şikayet eder. Açık, anlaşılır ve yaşına uygun komutlar olduğunda komutları anlaması daha kolay olur.
r-Özelikle planlama, organize olma, muhakeme becerileri konusunda çocuğa yardımcı olunabilir. Unutma ve organizasyon
problemlerinin azalması için çocuğun bu becerileri ile ilgili eğitimciden yardım alınabilir. Mevcut olabilen aksaklıkları çok büyütmemek çocuğun bu zorluğunun farkında olarak destekleyici yaklaşmak ama problemin çözümü konusunda da önlem almak yararlıdır.