HBS'de ilaç tedavileri... A. Dopamin içeren ilaçlar
1. Dopamin'in ön maddesi (dopamin prekürsörleri) içerenler: Levodopa + Benserazide veya Carbidopa/ Levo-dopa gibi. Bu örnek ilaçlar bağırsaklardan kan yoluyla beyne taşınır. Presinaptik reseptörler yoluyla dopamin hücreleri içine alınır. Hücre içinde, bir enzim etkisiyle Levodopa dopamine dönüşür.
Levodopa içeren bu ilaçların dopamine dönüşümü için "hücre içi işlem" söz konusudur. Aldıktan bir saat içinde etkisi görülür. Bunların uzun etkili olan preparatları (CR) da gerektiğinde kullanılabilir. Levodopa preparatları yüksek proteinli gıdalarla beraber alınmamalıdır. Aksi halde, ilacın emilimi azalmaktadır.
Dopamine prekürsörleri 62.5 mg./ 50 veya 125 mg./ 100'lük preperatları yatmadan bir saat önce ağız yoluyla verilerek etkileri denenir. Bir tipi, tablet şeklindedir, Carbi-dopa-Levodopa gibi bölünebilir, diğeri ise kapsül şeklindedir L-dopa + Benserazide'da olduğu gibi bölünmez.
2. Dopamin reseptörü agonistleri: Dopamin gibi etki yapan ilaçlar olup, hücre içi bir işlem gerekmez. Pre ve post sinaptik dopamin reseptörleri, bunlar ağızdan alınıp kendilerine ulaşınca dopamin gibi algılarlar. Tedavi daha başarılı ve yan etki daha az görülür. Etkileri dopamin pre-kürsörlerine göre daha geç (90-120 dk. sonra) başlar. Te-
Antikonvulsanlar: Sara tedavisinde kullanılan bazı ilaçlardır. Bunlar içinde Gabapentin, duyu semptomları ağrılı olan HBS olgularında önerilmektedir. Sakinleştirici ters etkisi unutulmamalıdır.
Demir Tedavisi: Gastroentestinal kanama yapan hastalık varsa veya kanama yapması muhtemel ilaçlar alınıyorsa, mal absorpsiyon "bağırsaklardan emilim kusuru" söz konusu ise menorajiler "fazla kanamalı ay halleri" veya sık kan verme (istekli veya zorunlu) halinde, "genetik yatkınlık varsa" demir eksikliği nedeniyle HBS çıkabilir. HBS semptomları yeni çıkmış veya ağırlaşmış olgularda da demir eksikliği anemisi olasılığı ilk önce akla gelmelidir.
Serum ferritin düzeyi 45 mcg./ L'nin altında ise Ferro Sulfate 325 mg. günde üç kez ve C vitaminiyle (100-200 mg.) aç karnına verilmelidir. Kullanımı zor olursa yemeklerden sonra verilebilir. Mideyi etkiliyebilir. Üç veya altı ayda bir, kan demir düzeyi kontrol edilmeli, ona göre tedavi tekrarlanmalıdır. Kan düzeyi 50 mcg.'a ulaşılınca ara verilmelidir.
Ağızdan alınan ve damar yoluyla verilen solüsyon halinde ve kas içi enjeksiyonla kullanılan demir preparatları mevcuttur. Kanda düşük demir düzeyinin düzelmesi, yani bedende demir depolarının dolması uzun zaman alabilir. Kas içi demir enjeksiyonları eksikliği düzeltmenin en uygun yoludur.
Demir, Levodopa'yı dopamine çeviren enzimin bünyesi için gereklidir. Demir tedavisiyle belirtilerin düzeltilemediği hastalarda dopaminerjik ilaçlara mutlaka geçilmelidir. Ülkemizde demir eksikliği anemisi olguları değişik nedenlerle çok sık görülmesine rağmen, HBS görülme oranının buna göre geri kalması, HBS'de demir eksikliği anemisi dışında, DRSBD (genetik faktörün birlikte bulunması) şartının önemine işaret eder. Özetle; genetik yatkınlık yoksa demir eksikliği anemisi HBS çıkaramaz.
Diğer ajanlar:
Bromocriptine, ilk ergo özellikli dopaminerjik ilaçtır. Katırı doğurtamamıştır, ama yeni dopaminerjik ilaçların bulunmasına öncülük etmiştir.
Lisuride Hydrogen Maleate, preparatı piyasada mevcuttur.
Pribedil, vazoaktif ilaç olup, depo preparatları da vardır ve dopaminerjik ilaç olarak kullanılmaktadır.
Clonidin, tansiyon düşürücü bir ilaç olup, sempatik sinir sistemi çalışmasını suprese (baskıda tutar) eder. Bazı HBS olgularında (tansiyonu ve PLMS indeksi yüksek) olgularda kullanılabilir. Bu ilacın, HBS semptomlarına kısmi iyi etkisi belirtilerin oluşumunda "aşırı sempatik sinir sistemi akışını bastırmasından" olabilir.
Amanda tin, glutamate antagonistidir. Günde 100-300 mg. denenebilir.
HBS tedavisinde kullanılan ilaçlarla başarı oranı yüzde 70-90 civarındadır. Bu ilaçların belirtilerin doğduğu yerde (gen loküsünde-DDS/ talamusta) değil, onun projeksiyonlarında (beyin korteksi, omurilik ön boynuz hücrelerinde) fokal akatizi'yi, yani yetersiz dopamin salınımını yerine koyarak iyilik sağlaması mümkündür. Beş olguluk ilk yayınımda tıbbi mecmua bilimsel kurul üyesinin söylemek istediği bu idi.
HBS'de ideal tedavi, doğrudan gen loküsündeki (hastalık odağındaki) aksaklığı-genin işleyişini {expression'unu-kendisini ifade edişini) durdurmaktır. Bu tip tedavi yöntemleri veya ilaçlar henüz geliştirilmemiştir.
HBS'de tedavilerin avantaj ve sakıncaları nelerdir? Bunlar aşağıda gösterilmiştir.
HBS tedavisinde izlenecek yollar neler olmalı?
Tedaviye en düşük dozla başlamalı ve doz yavaş yavaş artırılmalıdır. İlaçları gece yatmadan bir saat önce vermek uygun olur. Ancak gerekirse sabah ve akşam ikiye bölünmüş olarak da verilebilir. Tek ilaç veya gerekirse kombine (kısa ve uzun etkili dopamin prekürsörleri veya sondakine bir dopamin agonisti birlikte) düşünülebilir. Hangi tek ilaç veya ilaç kombinasyonlarının tüm hastalar için etkili olacağını kestirmek mümkün olmadığından, tedavi çoğu kez hasta kişiye göre bireyselleştirilmelidir. Doktor ve hasta birlikte çalışarak en yararlı ve en az yan etkili ilaç veya ilaç kombinasyonunu ve uygun dozu bulmalıdır.