Kuş Gribi ve İlaç Şirketleri
Roche kuş gribi sayesinde ne kadar kazançlı çıktı?
Roche, kârlarını bu dönem içerisinde elindeki Tamiflu stoklarını bitirerek 4 kat kadar yükseltti, bunun yanı sıra önümüzdeki dönem için Tamiflu siparişlerini şimdiden aldığından aslında kâr oranları çok daha fazla arttırmış oldu. Ürettiği Tamiflu adlı ilacın içeriği olan oseltamivir bir antiviral. Yani bazı virüslerin ölmesini ya da aktivas-yonunu kaybetmesini sağlıyor. H5N1 ile oluşan kuş gribinde ilk 48 saat içinde kullanıldığında hastalığın şiddetini azaltmada etkili olduğu düşünülüyor. Ancak yine de yüzde 100 tedavi edici değil. Oseltamivir kullanılmasına rağmen hastalığın ölümcüllüğü yüzde 50 oranlarında seyrediyor. Roche, oseltamivir maddesinin ilaç patentini elinde bulundurduğundan başka ilaç şirketlerinin bu ilacı üretme şansı yok. Ancak bir salgın durumunda gerekli ilacın üretimini sağlayacak kadar büyük bir kapasiteye sahip olmayan Roche ilacın jeneriğine lisans vermek için dört Amerikan ilaç şirketi ile masaya oturmak zorunda kaldı. Elbette ki üstlendiği sorumluluğu paylaşmak için değil, elde edilecek büyük kâra tek başına sahip olmasına izin verilmeyeceğinden bunu yapmak zorunda kaldı.
Başka hangi şirketler ne kadar kâr ediyor?
Avustralyalı Biota adlı şirketin üretmekte olduğu Relanza isimli bir başka antiviral ilacın hisse senetlerinin borsada yükselmeye başlamasının dışında bir diğer gelişme de Hindistan'da Cipla adında bir şirketin oseltamiviri Roche lisans vermese bile üreteceğini açıklaması oldu. Avrupa ve Amerika pazarına değil, az gelişmiş ülkelerin pazarına ilacı süreceğini açıklayan Cipla firmasının bunu insafından yapmadığı aşikardır.
Elbette sadece hastalanan kişilerde ve korunma amaçlı kullanılan antiviral ilaçlar değil, sağlıklı insanlarda kullanılan aşılar da kâr oranlarını yükseltmeyi amaçlayan ilaç tekelleri için bir fırsattı. Öncelikle halihazırda mevcut olan grip virüsünün bazı tiplerine karşı koruyucu olan aşı satışları arttı. H5Nl'e karşı etkili olmadığı bilinen bu aşı normalde de tüm sağlıklı kişilere önerilmiyor. Sadece risk faktörlerine sahip kronik hastalığı olanların, yaşlıların, bakımevi ve huzurevlerinde yaşayanların, bazı sağlık çalışanlarının vb. yaptırması önerilen bu aşıyı yaratılan panik havası içerisinde pek çok sağlıklı kişi de yaptırmış oldu ve bu aşıyı üreten şirketlerin kârları böylece arttı. H5Nl'e karşı genel kabul gören bir aşı henüz üretilemedi. Ancak üretildiği takdirde bu aşının patentini elinde bulunduran şirketin ne kadar kâr edeceğini şimdiden tahmin etmek hiç de zor değil.
Roche'un oseltamivir etken maddeli, kuş gribinde kullanılan ilacın patentini elinde bulundurması nedeniyle ilacın yeteri kadar üretilememesi söz konusu. İlaçta patent uygulamasının insan sağlığı üzerinde ne gibi etkileri olabilir?
İlaçta patent hakkı ilacı bulan kişiyi koruyormuş gibi görünmesine rağmen aslında ilaçta tekelleşmenin önünü açan bir uygulamadır. Bu şekilde yapılan buluşlar ya da geliştirilen teknolojilerin tek bir şirket tarafından kullanılabilmesi sağlanır. Bu hakka sahip olan şirket ilacın fiyatını istediği gibi belirleyebilecektir. Bu durumdan en çok az gelişmiş ülkeler etkilenir. Daha ucuza ilaç üretimini sağlayabilecek iken patent hakkına sahip olan şirketten şirketin belirlediği fiyata ilacı almak zorunda kalacak olan az gelişmiş ülkeler bunu yapmadıkları durumda ilacı edinemeyeceklerdir. Yani ilaçta patent ile önü daha da açılan ilaçta tekelleşme halk sağlığını özellikle de yoksul ülkelerde tehdit eder durumdadır.