Kas İskelet Sistemi Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı
Kas ve İskelet Sistemi
Vücudun duruşunu ve hareketini sağlayan kas-iskelet sistemi; kemik, eklem, kas, kıkırdak, ligament, tendon, fasya, bursa gibi oluşumlarla bağ dokusundan meydana gelir.
Kemikler
Vücudun iskelet yapısını oluşturan, organlarını destekleyen ve koruyan, hareket sağlayan, kalsiyum gibi mineral tuzlarını depolayan, hematopoezi yani kemik iliğinde, eritrosit yapımını sağlayan kemikler; yaklaşık 206 tanedir ve uzun (femur kemiği), kısa (karpal kemikler), yassı (kafa kemikleri) ve düzensiz (vertebra kemikleri) yapıda olabilirler.
Eklemler
Kemiklerin karşılaştığı, birleştiği yere eklem denir. Kemikleri birbirine bağlayarak hareketliliği sağlayan eklemler genellikle 3 grup içinde sayılabilirler:
1. Fibroz eklemler; Kafatası kemikleri gibi çok az ya da hiç hareketi olmayan eklemler,
2. Yarı oynar eklemler; Vertebralar arası disklerde ve pubiste olduğu gibi yarı oynar kıkırdak eklemler,
3. Sinowyal-hareketli eklemler; Diz, kalça, omuz, bilek, parmak eklemleri gibi hareketli eklemler.
Kaslar
Kemik iskelet yapıyı destekleyen ve vücuda hareketlilik sağlayan iskelet kasları ise, çizgili ve oldukça damarsal bir yapıya sahiptirler; değişik yapı ve ölçülerde bulunabilirler.
Bağ Dokusu
Kıkırdak, ligament, tendon, fasiya, bursa gibi bağ dokusu içeren oluşumlar ise; kemik eklem ve kas arasında bağlantı ve desteği sağlarlar. Bağ dokusunun yapısında elastin, retikulin ve kollajen gibi üç tip fibriler protein bulunur. Bağ dokusunun başlıca fonksiyonları; iç organları ve vücudu korumak, destek sağlamak, besin maddelerinin ve atıkların taşınmasına yardım etmek ve yaralanan dokularda enflamasyon ve onarım süreçlerinde yer almaktır.
Kas İskelet Sistemi Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı
Kas iskelet sistemi ve bağ dokusu hastalıkları genel olarak romatiz-mal hastalıklar adını alır. Bu sistem içinde; romatizmal hastalıklardan en çok etkilenen oluşumlar kemikler, sinovyal eklemler, kas ve bağ dokusudur.
Tanı İşlemleri
Kas-iskelet sistemi ve bağ dokusu hastalıklarında; anamnez ve fizik muayene, laboratuvar incelemeleri, radyolojik incelemeler, endos-kopik incelemeler, sinovyal sıvı incelemeleri ve biyopsi incelemeleri gibi çeşitli tanı işlemleri yapılır.
Anamnez ve fizik muayene Eklem ve kastaki ağrının özelliklerini
Eklemin hareketlerini ve hareket kısıtlılığını, Eklemdeki şişlik, şekil bozukluğu (deformite) gibi değişiklikleri, Ekleme yakın kas ve derideki, kas gücünde ve deri renginde değişme, deri lezyonu gibi değişiklikleri değerlendirmek için yapılır.
Laboratuvar incelemeleri
Hematolojik incemeler; Bu grup içinde eritrosit, lökosit, trombosit. kan sedimantasyon hızı incelemeleri yapılır. Diğer inflamasyon hastalıklarında olduğu gibi kas-iskelet sistemi hastalıklarında da genellikle eritrositopeni, lökopeni, trombositopeni (pansitopeni) ve kan sedimantasyon hızında artma görülür.
Antijen-antikor incelemeleri; Bu grup laboratuvar incelemelerinde kas-iskelet sistemi hastalıklarında görülen antijen ve onlara karşı oluşan antikor incemelerinden söz edilir. Romatoid faktör (RF) incelemesi; Lateks fiksasyon testi de denilen bu laboratuvar incelemesi, organizmanın immün bir yanıtı olarak gamma globuline karşı yapılan immün globülin G (IgG) yapısında bir antikor olan romatoid faktörün aranması esasına dayanır. Serumda pozitif (+) olması en çok romatoid artriti düşündürür.
Anti nükleer antikor (A.N.A.) aranması; Anti Nükleus Faktör (ANF) de denilen bu incelemede ise, nükleus ve proteinlerine karşı reaksiyon veren IgG yapısında anormal antikorlar aranır. Serumda pozitif bulunması en çok Sistemik Lupus Eritematozosu düşündürür. Anti-streptolizin O (ASO) testi; Özellikle akut eklem romatizması gibi streptokoksik artritlerde, streptokoklara karşı oluşan antikorları saptamaya yarayan agiutinasyon testidir. İnceleme sonunda; ASO artmış titrelerde yüksek bulunursa, streptokoksik artrit ya da akut eklem romatizması düşünülür.
Lenfosit E-LE hücresi araması; Bu laboratuvar testi, antikorla harap olmuş hücreleri içine alan ve LE hücresi adı verilen fagositoz hücrelerini aramak için yapılır. Serumda LE hücresi bulunması en çok Sistemik Lupus Eritemotozus'u düşündürür. Serum kompleman testleri; Oto immün olaylarda antijen-antikor komplekslerinin aktivitesini gösteren serum kompleman testleri özellikle bazı bağ dokusu hastalıklarında hem tanıda, hem de hastalığın seyrinin değerlendirilmesinde oldukça önemli bir yer tutar. Örneğin, romatoid artiritli olguların serumunda kompleman aktivite-si genellikle normal düzeylerde bulunurken, sistemik lupus eritoma-tozuslu olguların özellikle de lupus nefritli olguların serum kompleman düzeyleri belirgin olarak düşük bulunmaktadır. C-reaktif protein (C-RP) incelemesi; C-reaktif protein bir beta globülin olup özellikle pnömokokların bütün tiplerinde bulunan, C karbonhidratı ile reaksiyona giren ve onu çökerten bir proteindir. Akut eklem romatizması, romatoid artrit ve sistemik lupus eritemato-sus'da artar ve serumda pozitif bulunur.
Doku uyuşum antijen (HLA) araması; HLA antijenleri, eritrositlerin dışında bütün hücrelerin zarlarında bulunan A, B, C, grubu antijenlere ayrılan polipeptid yapıda antijenlerdir. Özellikle serumda HLA-B27 (+) pozitifliği; ankilozan spondilit ve Reiter sendromunu düşündürür.
Diğer laboratuvar incelemeleri; Bu grup içinde en çok; Serum kas enzimleri (SGOT-SGPT) Kreatinin Fosfokinaz (CPK) Serum ürik asit Kalsiyum fosfor Alkalen fosfataz gibi incelemeler yapılır.
Bu incemeler içinde SGOT-SGPT ve CPK yüksekliği, kaslardaki akut enfeksiyonu ve doku harabiyetini, ürik asit yüksekliği gut hastalığını, kalsiyum, fosfor ve alkalen fosfatazdaki değişiklikler ise kemik metabolizmasındaki değişiklikleri gösterir.
Radyolojik incelemeler
Direkt röntgen grafileri; Kas-iskelet sistemi hastalıklarında röntgen incemeleri önemli bir yer tutar ve etkilenen kemik ve eklemdeki aşınmayı atrofik ve hipertrofik değişiklikleri, eklemin daralması, sertleşmesi, normal şeklini yitirmesi gibi değişiklikleri değerlendirmeye yarar. Özellikle romatoid artrit ve ankilozan spondilit olgularında yapılan radyolojik incelemeler oldukça belirgin tanı koydurucudur.
Artrografi; Özellikle röntgende görülemeyen intraartiküler eklemlere radyoopak madde (hava, kontras madde) verilerek yapılan radyolojik incelemedir. En çok, pelvis, ayak bileği, dirsek ve el bileğinde artrografi uygulanır. Eklemlerdeki değişiklikleri daha belirgin ortaya koyar.
Ekfem ve Kemik Sintigrafisi; IV yoldan radyoizotop madde Öm;Teknesyum 99) verilerek çekilen eklem ve kemik sintigrafileri; kemik metabolizması, sınırlı ya da yaygın kemik olayları hakkında bilgi verilir.
Elektromyelografi (EMG); Kas üzerine yerleştirilen elektrot iğneleri aracılığı ile kasların elektriksel aktivitesinin incelenmesi işlemidir. Özellikle polimiyosit gibi kas hastalıklarının ve bazı bağ dokusu hastalıklarının tanısında önemli bir yer tutar.
Endoskopik incemeler;
Artroskopi; Işıklı ve mercekli bir endoskop aracılığı ile yapılan bu endoskopik inceleme, eklemin direkt inspeksiyonunu ve gerekirse iğne biyopsisi ile eklemden materyal almayı sağlar. Artroskopi yapmaya en uygun eklemler diz, omuz ve dirseklerdir.
Sinovyal Sıvı İncelemeleri,
Eklemin sinovya boşluğunda steril koşullarda ve lokal anestezi ile sinovya sıvısının alınması ve mikrobiyolojik olarak sıvının içeriğinin analiz edilmesi işlemidir. Alınan sinovya sıvısının; Makroskobik incelemeleri;
Volum, Viskozite, Berraklık, Renk, Müsin pıhtısı yönünden inceleme Mikroskobik incelemeleri;
Lökosit sayımı,
Hücre cinsinin ayrımı,
Gram boyama yöntemi ile bakteri incelemesi,
Kristal araştırması
Biyokimyasal incelemeleri, Glikoz, Protein, RF ve ANA incemeleri, Enzim incelemeleri, Total hemolitik kompleman araştırmaları
yapılır. Normalde, akışkanlığı (viskozite) iyi, rengi sarımsı ve berrak olan müsin pıhtısı iyi özellikler içeren, mm3 de 200 den az lökosit bulunan, şeker ve protein değerleri normal, içinde bakteri ve fungus bulunmayan sinovya sıvısının, artrit ve artrozlarda bütün bu özellikleri değişir.
Örneğin; akışkanlığı azalır, müsin pıhtısı zayıflar, lökosit sayısı artar, rengi bulanıklaşır, hatta gut hastalığında kristaller, septik artrit-lerde ise bakteri veya fungus bulunur. Biyopsi incelemeleri,
Kas-iskelet sistemi hastalıklarında; kemik, kas, deri, sinovya ve olaydan etkilenen diğer organlardaki tutuluşları histolojik olarak görmek için biyopsi incelemeleri de yapılır. Bu grup içinde; Deri biyopsileri (Örn; sklerodermada) Kas biyopsileri (Örn; polimiyozitde)
Sinovyal membran biyopsileri (örn; tüberküloz artriti ve gut'da) Böbrek biyopsisi (Örn; sistemik lupus eritamatozis) Deri altı nodülleri biyopsisi(Örn; Romatoid Artrit) Lenf bezi biyopsileri (Örn; Romatoid Artritde) Tükrük bezi ve dudak biyopsileri (Örn; ileri romatoid artrit olgularında)
Diğer biyopsiler; Kas, eklem ve bağ dokusu hastalıklarının tanısında bazen, gingiva biyopsisi, gastrointestinal sistemi içeren biyopsi, temporal arter biyopsileri; testis, kemik ve kıkırdak biyopsileri de yapılmaktadır.