Doğru beslenme nedir?
Gut hastaları için beslenme önerileri
Pürin içeren ciğer, böbrek, uykuluk, beyin, et suyu, balık yumurtası, sardalye, ançuez, ringa balığı gibi yiyeceklerden kaçının.
Su, çay, kahve ve meyve suyu dahil günde 3-3,5 litre sıvı için.
Alkolü yalnızca ılımlı ölçüde tüketin.
Gut, özel bir diyet gerektiren tek artrit cinsidir, çünkü vücuttaki ürik asit fazlalığından kaynaklanır ve guta eğilimi o-lan bir kimse ciğer, böbrek ve uykuluk gibi ürat (ürik asidin tuzu) seviyesini yükseltecek yiyeceklerden kaçınmalıdır. Kilo vermek de ürat seviyesini düşürmeye yardımcı olacaktır ve bir krizi başlatabileceğinden, alkollü içkiler de fazla içilmemelidir.
Diğer artrit cinslerini çeken hastalara az yağlı - yani et ve süt ürünlerini azaltan - diyetlerin yararı olur, fakat et tamamen dışlandığı taktirde balık, pirinç, ceviz, fındık ve yumurta gibi proteince zengin diğer yiyeceklerle takviye yapılmalıdır. Ringa ve uskumru gibi yağlı balıklar artritlilere ö-zellikle iyi gelir, çünkü diyetteki belirli yağ türlerinin iltihabı azaltmaya yardımcı olabileceği kanıtlanmıştır. Balık yağı ve eşekotu yağı kesinlikle yararlıdır, fakat gerçek yararını görmek için uzun süreli ve sürekli olarak kullanmak gerekir.
Bal, sarmısak, arısütü, ginseng ve elma sirkesi gibi bir takım farklı yiyeceklerin artritlilere yararlı olduğu iddiaları varsa da, bunlar kanıtlanmış değildir. Bazı kimseler Yeni Zelanda'da bulunan yeşil dudaklı kara kabuk midyesinin suyunun artritlerine iyi geldiğini söylemektedirler, fakat yapılan araştırmalar bunu doğrulamamıştır.
Kilo verdirici bir diyet aşırı kilolu bir artritliye yararlı olur, çünkü böylece ağrılı eklemlerin taşıyacağı yük azalacak ve yürümek daha kolaylaşacaktır. Bu genel olarak vücudunuzun yakabileceği kadar az miktarda yemek anlamına gelir. Sağlıklı ve dengeli bir diyeti uygulamak size genel bir zindelik verecektir. Bu da şunları yemek demektir:
Çok az şeker, tereyağı, margarin ve hayvansal yağ
Fazla olmamak kaydıyla kırmızı ve beyaz et, balık, süt, sıvı yağ, peynir, yoğurt, baklagiller, ceviz, fındık ve yumurta
Bol miktarda kepekli ekmek, tahıllı yiyecek, patates, taze meyve ve sebze
Sütün kemikleri güçlendiren kalsiyumu sağladığını unutmayın ve süt tüketiminizi çok fazla azaltmayın.
Romatoit artrit bazı yiyeceklere karşı vücut tepkisinden kaynaklanabilir mi?
Belirli yiyeceklerin artrite neden olup olmadığı konusunda birçok araştırma yapılmaktadır. Romatoit artritin, migren, astım, ya da, bazı cilt hastalıklarındaki gibi yiyeceklere karşı tepkiden kaynaklanabileceği düşünülmesi gereken bir teoridir. Bunu bulmanın tek yolu bir 'hariç tutma' diyeti uygulamaktır. Bu diyette temel yiyecek tüketimi en alt seviyeye indirilir ve her gün yeni bir yiyecek eklenerek ters reaksiyonlar dikkatle gözlenir. Belirli yiyecekler yenildikten sonra romatoit artrit belirtileri ortaya çıktığı taktirde bunlar ileride diyetten çıkarılır. Bununla beraber bir hariç tutma diyeti, yeterli beslenmenin sağlandığına emin olmak için bir doktor veya, diyetisyen kontrolünde uygulanmalıdır.
Beslenme faktörleriyle ilgili araştırmalar romatoit artrit üzerinde yoğunlaşmaktadır. Osteoartrit ve diğer hastalık cinslerinin (gut dışında) beslenmeyle ilgisi olması pek mümkün görünmemektedir.
Dinlenme ve egzersiz
Eklemler çok iltihaplı ve ağrılı olduğunda, hareket ederek iltihabı azdırmamak için, onları dinlendirmek gerekir. Fakat egzersiz yaparak eklemleri mobil ve kasları güçlü tutmak da aynı derecede önemlidir. Bu yüzden artritte dinlenme ve egzersiz arasında hassas bir denge kurmak gerekiyor.
Dinlenme
Akut bir iltihaplı artrit krizinde iltihabın yatışması için dinlenme temel şarttır. Hasta eklemler sürekli olarak oynatıldığı taktirde iltihap yatışmaz. Bazen el ve bilektekiler gibi eklemleri tamamen hareketsiz tutmak için süyekler (eklemi sarmak için kullanılan ince tahtalar) gerekebilir. Bunları bir eczaneden, ya da, hastanenin ayakta tedavi servisinden temin edebilirsiniz. Eğer iltihap yayılmışsa kesin yatak istirahat! gerekebilir.
Bir süre aynı pozisyonda kalan eklemin tutulacağını ve onu tekrar oynatabilmenin güç olacağını asla unutmayın. Örneğin, yataktayken ağrıyan dizlerin altına destek olarak yastık koymak belayı davet etmektir: Eklemler bükülü vaziyetteyken tutulup kalır ve tekrar düzeltmek çok güç olur. Bu yüzden yatarken uzuvlarınızı mümkün olduğunca düz tutarak belirli bir pozisyonda tutulup kalmalarını önleyin. Fakat hasta eklemlerinizi dinlendirirken onların oynaklığını korumak için birçok kez hafifçe hareket ettirin.
İltihaplanma geçtiği ve tekrar ayağa kalkıp dolaşabildiğiniz zaman da hâlâ her sabah ve öğleden sonra bir süre dinlenmeniz iyi olur. Banyodan, ya da, duştan sonra eklemleriniz sıcak ve kolay hareket ettirilebilir durumdayken de eklemlerinizi hafifçe oynatın. Ağrı duyana kadar eklemlerinize normal hareketlerini yaptırın, fakat her gün ağrı eşiğini biraz daha yükseltmeye uğraşın.
Egzersiz
Her gün düzenli olarak egzersiz yapmak sıkıcı olabilir ve e-pey öz disiplin gerektirir; bu yüzden artritli bir kişi için düzenli egzersizin amaçlarını hatırlamanın yardımı olabilir. Bu amaçlar şunlardır:
Hasta eklemlerinizin oynaklığını korumak
Kaslarınızı güçlendirmek
Genel zindelik ve sağlığınızı korumak
Eğer gün boyunca oturur, ya da, yatarsanız eklemleriniz tutulur, kaslarınız zayıflar, hareket etmenin daha da çok çaba gerektirdiğini görürsünüz ve genel bir yorgunluk ve sinirlilik hissedersiniz. Fakat eğer günlük egzersiz programınızı sıkı sıkıya uygularsanız, eklemlerinizin hareket kapasitesi artar, ağrı azalır, sürekli olan tutulma önlenir ve kendinizi çok daha iyi hissedersiniz.
'Buz çözme operasyonu': Tanınmış bir romatolog olan Dr. Frank Dudley Hart, Artrit' i Yenmek adlı kitapta artritliler için günlük egzersiz programını 'buz çözme operasyonu' olarak tanımlamaktadır. Bu ifadeyle eklemleri korumayı kasteden uzman, her sabah ve akşam, tercihen sıcak bir banyo veya, duştan sonra egzersiz yapmayı öneriyor.
Fizyoterapistler, ya da, diğer adıyla fizik tedavi uzmanları, romatizmal hastalık çekenler için uygun egzersiz programları hazırlamada uzmandırlar. Bu yüzden yörenizdeki bir uzmana gitmeniz, ya da, doktorunuzdan sizi bölgenizdeki hastanenin size bu egzersizleri öğreteceği ilgili servisine göndermesini istemeniz akıllıca olur.
Eklem hareketleri için egzersizler. Bunlar ağrının izin verdiği ölçüde eklemlere normal hareketlerini yaptırmayı içerir: Dirsek, ya da, diz gibi menteşemsi bir eklemi bükme ve düz-leştirme, omuz veya, kalça gibi yumrulu-yuvalı bir eklemi döndürme. Omurga, kalçalar, dizler ve ayaklar gibi eklemleri vücut ağırlığınızı taşımadıkları oturma, ya da, yatma pozisyonunda çalıştırmak daha kolay olacaktır. Su ağırlığınızı kaldırdığı ve eklemlerinizin hareketini kolaylaştırdığı için eklemlerinizi sıcak olmak kaydıyla suda çalıştırmanız da ö-zellikle yararlı olur.
Kas güçlendirici egzersizler. Bunlar basit olarak kaslarınızın gücünü geliştirmek için onları çok çalıştırarak kullanılmamaktan doğan atrofiyi (körelmeyi) önler. Şunu unutmayın ki, 'kullanmadığınız şeyi kaybedersiniz'! İzometrik egzersizler (aktif direnç egzersizleri) kasın güçlenmesi için özellikle yararlıdır. Terapist, çalışmanız için vücudunuzun normal işlevlerini geri getirecek kademeli bir egzersiz programı hazırlayacaktır.
Genel zindelik (fitness) egzersizleri: Herhangi bir romatizmal hastalığı çekenler için en iyi egzersiz şekli bütün vücudu ağırlığını suya taşıtarak çalıştıran yüzmedir. Her gün yarım saat süreyle hızlı yürüme, ya da, bisiklete binme de mükemmel bir başka egzersiz şeklidir. Temiz havada düzenli olarak egzersiz yapmak sizi daha sağlıklı kılar ve artritin kaçınılmaz bir şekilde getirdiği ağrı ve diğer sorunlarla başa çıkmanızı sağlar.
Zihinsel tutum
Artritten kaynaklanan sürekli ağrı güçten düşürücü olabilir. Uyku düzeni bozulabilir ve hasta yorgun, hassas, morali bozuk ve sorunlarla başa çıkmada daha yetersiz bir halde uyanır. Bildiğimiz gibi stres romatoit artrit için bir tetikleyici olabilir, bu yüzden ağrılı bir romatizmal hastalığı çekme stresinin onu daha da ağırlaştıracağını söylemeye bile gerek yoktur. Bu stresi azaltmak ve yenmek için ne yapılabilir?
9. Bölüm'de okuyacağınız gibi vücut için olduğu kadar aklı da tedavi edecek doğal yöntemler vardır, fakat burada aşağıda verilenler gibi basit gevşeme tekniklerinin önemini vurgulamaya değer.
Rahat bir şekilde yaklaşık yirmi dakika sırtüstü yatabileceğiniz sakin bir oda bulun.
Bütün sıkıcı düşünceleri aklınızdan çıkarın ve güzel bir yerde (kırda, ya da, sakin bir sahilde) olduğunuzu hayal edin. Kuşlar ve böceklerin veya, martıların ve denizin seslerini (zihninizde gerçekten sakin bir manzara oluşturacak sesleri) hayal edin.
Vücudunuzun bölümlerini (önce her ayağı, sonra bacağın tümünü, sonra her ayağı ve kolu ve bu şekilde yüz ve başınıza kadar her yeri) tek tek ele alarak önce kaslarınızı kasın, sonra da iyice hareketsiz kalana kadar tamamen gevşetin. Bitirdiğinizde tüm vücudunuzu ağırlaşmış ve hareket edemez bir halde hissedeceksiniz ve örneğin, birisi kolunuzu kaldırdığı taktirde tekrar yere düşecektir.
İdealinizdeki huzur verici manzarayı ve sesleri hayal ederek bu şekilde beş dakika yatın ve sonra yavaş yavaş gerçeğe geri dönün. Acele etmeyin: Vücudunuzun her bölümünü hafifçe oynatın ve kalkmaya hazır olduğunuzda hem zihninizi hem de vücudunuzu ne kadar gevşemiş hissettiğinize siz de şaşıracaksınız. Ağrınız da azalmış olacaktır.
Uygulamadaki sorunlar için bazı çözümler Sorunlar üst üste yığıldığında pratik olmak her zaman yararlıdır ve günlük yaşamınızda kendi kendinize yardım etmenin birçok yolu vardır.
Örneğin, sırtınızı destekleyen ve oturup kalkmayı kolaylaştıran uygun yükseklikteki rahat bir koltuğa ihtiyacınız olabilir. Neden kendinize yaylı veya, motorlu bir oturma kısmı, yumuşak kol dayama yerleri ve omurganızın şekline uyan bir arkalığı olan bir koltuk armağan etmiyorsunuz? İyi tasarlanmış bir koltuk günlük konforunuzda büyük bir değişiklik yapabilir.
Merdiven çıkmanın bir sorun haline geldiğini görebilirsiniz. Eğer çok katlı müstakil bir evde oturuyorsanız bir apartman dairesi, ya da, tek katlı bir eve taşınma külfeti yerine bir merdiven asansörü taktırmaya ne dersiniz?
Bahçeyle uğraşmaya meraklı olabilirsiniz, fakat düzenli yapılmadığı taktirde bahçenizin ormana dönüşeceği işleri yapmakta güçlük çektiğinizi görebilirsiniz. Eğer çiçek tarhlarını işlemek için eğilmek sorun oluyorsa, bir taburede oturarak kolayca erişebileceğiniz yükseklikte tarhlar hazırlamayı hiç düşündünüz mü? özürlü bahçıvanlar için özellikle tasarlanmış olan alet edevatı görmeyi de hiç düşündünüz mü?
Çoğu Batı ülkesindeki artrit ve romatizma örgütleri, artritli insanlara sorunlarıyla başa çıkmalarında ve hastalıklarını anlamalarında yardımcı olmak için çok sayıda broşür ve kitapçık yayımlamaktadırlar. İngiltere'deki Artrit ve Romatizma Konseyi gibi bazıları da ayrıca araştırma projelerini ve hastaneler ve üniversitelerdeki araştırma birimlerini, tıp fakültelerinde romatoloji alanında öğretim üyeleri sağlanmasını fonlarıyla desteklemekte ve tıpla ilgili mesleklerde romatizmal hastalık çekenlerin tedavisi konusunda bilgi ve deneyim artışı sağlanmasına burslarla destek olmaktadır.
Günlük hayatın uygulamadaki güçlüklerine çözümler bulmak zihnimizi daha iyi bir duruma getirmeye yardımcı olacaktır. Gelecek bölümde de artritli kişinin evdeki günlük yaşantısına yapılacak yardımları göreceğiz.