Baş Boyun Kanserlerinde Yutma Bozukluğu
BBK’da tanı, tedavi süreci ve sonrasında farklı derecelerde yutma problemleri oluşmaktadır. Hastaların birçoğunda yutma bozukluğu kanserin tanımlanmasını sağlayan önemli semptomlardan biridir. Tedavi öncesi dönemde kanserli dokunun yarattığı etki yutmayı güçleştirir. Tedavi süreci ve sonrasında ise yapılan uygulamalara sekonder olarak yutma bozukluğu ortaya çıkabilir. Kanser hastalarında yutma problemlerini daha iyi tanımlayabilmek ve uygulanan tedavi seçeneklerinin yutma fonksiyonu üzerindeki etkilerini anlayabilmek için normal yutma ve özelliklerinin bilinmesi gereklidir.
Normal yutma, besinin ağızdan mideye kadar geçişini içeren kompleks bir süreçtir. Bu süreç hem istemli, hem de refleksif aktivitelerden oluşmaktadır.
Güvenli ve etkili yutmanın gerçekleşmesinde 25 çift kas, 5 kranial sinir, beyin sapı
ve diğer üst merkezler görev almaktadır.
Yutma fonksiyonel olarak dört fazda incelenmektedir;
1) Oral hazırlık fazı: Dudak kapanışı ile başlayan besin kabulünün gerçekleştiği fazdır. Dilin yukarı ve arka hareketi besinin ağzın orta kısmına iletilmesini sağlar. Bu hareketle oral faza geçilmiş olur.
2) Oral faz: Besin çiğnenerek lokma haline getirilir. Bu fazda dilin elevasyonu, dil-damak teması ve dilin geriye doğru hareketi yutmanın gerçekleşmesinde kilit rol üstlenir. Böylece lokma arkaya doğru iletilir. Lokma palatoglossal arklar seviyesine geldiğinde yutma refleksi tetiklenir ve farengeal faza geçilmiş olur.
3) Farengeal faz: Bu fazda önemli birçok aktivite gerçekleşir. Yutma refleksinin tetiklenmesi ile beraber yumuşak damak eleve olur ve lokmanın nazal boşluğa geçişi engellenir. Gerçek ve yalancı vokal kordlar kapanır, larinks öne ve yukarı, aritenoidler içe doğru hareket eder, epiglot aşağı düşer böylelikle havayolu koruma mekanizması tamamlanır. Bu esnada üst özefagal sfinkter (ÜÖS) gevşer. Farengeal fazda oluşan tüm bu olaylar besin miktarı ve yoğunluğuna bağlı değişir. Genel olarak bir saniye içerisinde gerçekleşir
4) Özefagal faz: Besinin özafagusa geçtiği fazdır. Özafagal fazda besin birincil ve ikincil peristaltik dalgalarla mideye doğru ilerletilir. Bu faz besinin özefagustan temizlenmesi ile sona erer. Yutma süreci içerisinde önemli birçok fizyolojik olay meydana gelmektedir.
BBK’da yutma fizyolojisinde meydana gelen değişikliklere uygulanacak adaptasyonları öğrenmede belirleyici olan anahtar mekanizmaların bilinmesi çok önemlidir. Yutmada anahtar mekanizmalar;
Havayolu koruma mekanizması: Havayolu korunmasında önemli 3 temel hareket bulunmaktadır. Gerçek ve yalancı vokal kordların kapanışı, aritenoidlerin içe doğru yer değiştirmesi, epiglotun aşağı doğru hareketi ile havayolu kapanışı sağlanır. Basınç ve iletim mekanizması: Lokmanın ilerletilmesinde basınç çok önemlidir. İlk başta basınç dil ile sonra dil kökü, farengeal duvarlar ve en son özefagal kontraksiyonlarla sağlanmaktadır
BBK’da kanserli dokuya yapılan tedavi seçenekleri ile bu yapılar arasındaki ilişki büyük oranda bozulmaktadır. Cerrahi sonrası eksik anatomik yapılar ya da RT, KT gibi ajanlar nedeniyle histolojik yapısını kaybetmiş, fonksiyonelliği azalmış yapıların yutma gibi üst düzey koordinasyon gerektiren bir fonksiyonu başarabilmeleri güçleşmektedir. Anatomik yapıların ve fizyolojik olayların iyi bilinmesi ile hastalarda gerekli tedavi ya da kompanse edici yaklaşımların planlanması mümkün olabilecektir.
Kaynak; http://zehirlenme.blogspot.com