Tükrük bezleri çok sayıda sekretuar birimlerin bir
araya gelmesi ile karakterize
birleşik ekzokrin tübülo-asiner glandlardır. Bu
birimler sekresyonların üretildiği asinilerden ve sekresyonu oral kaviteye
taşıyan elektrolit ile su konsantrasyonunu regüle eden duktus sisteminden
oluşur. Tükrük bezleri sekretuar birimlerin baskınlığına göre seröz, müköz ve
mikst olarak üç kategoride sınıflandırılır.
Seröz olanlar amilaz, müköz olanlar sialomüsin
içerir. Duktus sistemi intralobuler ve interlobüler iki kısımdan oluşur.
İntralobüler kısım interkalar ve çizgili duktuslardan oluşur ve metabolik
aktivitelerinden dolayı sekretuar duktus olarak adlandırılır. İnterkale
duktuslar doğrudan asinilerle temas halindedi.
Parotis bezi
Esas olarak seröz tiptir, bir miktar müköz birim
içerir. Seröz asiniler belirgin bir bazal membran ile çevrili armut şekilli
epitelyal hücre gruplarından oluşur. Epitelyal hücrelerin bazal nukleusu ve
bazofilik (PAS-pozitif) zimojen granülleri ile dolu bir sitoplazması vardır.
Asiner hücrelerin sitoplazmasındaki zimojen granüllerde amilaz (ptyalin),
lizozim ve laktoferrin gibi diğer enzimler de bulunur (7,8). Müköz asiniler
sitoplazmalarında farklı konsantrasyonda asid siyalomüsin (müsikarmin ve alcian
blue ile pozitif), nötral siyalomüsinler (PAS pozitif) içerir. Sekresyon bu
lümenden interkalar duktuslara drene olur. Ekskresyonda asiniler ile bazal
membran arasında yer alan myoepitelyal hücrelerin kasılması önemli rol oynar.
Submandibuler bez
Mikst bir bez olup fibröz bir kapsül bezi
çevreler. Parankimi septalarla lobüllere ayrılır, asinilerin çoğunluğu seröz,
geri kalanları müközdür.
Seröz hücreler oksifilik granüllü (PAS pozitif)
hücrelere sahiptirler. Müköz asiniler parlak ve boyasız görünen damlacıklar
içerirler, bunlar ancak mukus boyası ile boyanırlar.
Mikst asinilerde, seröz hücreler müköz hücrelerin
dışında yarım ay şeklinde dizilmişlerdir. Buna “Gianuzzi yarımayı” denir,
hematoksilen-eozin boyasında müköz hücreler soluk mavi renkte, seröz hücreler
ise bunların etrafında koyu pembe yarımay şeklinde görülürler. Wharton kanalı
iki sıralı yüksek prizmatik, distalde ise çok katlı yassı epitelle örtülüdür.
Çevresinde elastik lifler içeren gevşek bir bazal membran yer alır. Distalde
düz kas lifleri bulunur. Ayrıca ostiuma yakın parçasında geniş divertiküller
görülür.
Sublingual bez
Sublingual bez mikst bir bezdir. Diğer tükrük
bezlerinden daha değişik bir yapıdadır. Müköz asinileri serözlerden daha
fazladır. Sekretuar tubülleri mikst veya saf müközdür. Saf seröz asini nadir
veya yoktur.