Diş Hekimi Korkusu
Dişçi korkusu genellikle küçük yaşlarda yaşanmış korkunç bir diş hekimi anısından kaynaklanır. Ağrılı çekilen bir diş küçük zihinlere diş hekimi korkusunu yerleştirir. O küçük zihinler büyür polis, albay, tekvando şampiyonu, gözü kara bir savcı vs. olur ama diş hekimi korkusu yerinde durur.
Artık diş hekimleri düşündüğünüz ya da bildiğiniz gibi korkunç değiller. (Korsanlar hâlâ korkunç.) Teknoloji çok gelişti iğne uçları çok inceldi. Yüzeysel bir anestezik krem ya da spreyle iğnenin girdiği noktada bile acı duyulmadan ve yavaş yapılan bir enjeksiyonla hiçbir şey hissetmeden anestezi yaptırabilir, iyi bir anestezi ile de çenenizden bir parça alınmasını bile hissetmezsiniz. Bunlar zaman alan uygulamalardır. Yoğun çalışılan devlet hastanelerinde bunlar için vakit olmayabilir ama özel muayenehanelerde hekime ilk muayenenizde diş hekimi korkunuzdan bahseder hassasiyetini isterseniz acısız bir tedavi yaptırabilirsiniz.
Sizi anlayan, korkularınızı yenmenizi sağlayacak bir hekim mutlaka vardır.
Gelelim çocuklara. Daha çocuk 2-3 yaşlarındayken hekim ziyaretini başlatmalısınız. Bu dönemde henüz dişlerde büyük bir sorun olmayacağından diş hekimi ziyareti eğlenceli bir olay gibi algılanır. Hele de hekim sıcakkanlı çocuk dilinden anlayan ilgili bir hekimse. 4-5 yaşına geldiğinde zaten güvendiği hekimde sealant flor gibi çok basit uygulamalarda hiç sorun yaşamaz. İlerde olacak küçük çürük vs. gibi sorunlarda da diş hekimi korkusu olmadığı için iğneye, çekime vs. daha mantıklı yaklaşabilecektir.
"Artık çok geç, kazık gibiyim ve dişçiden ölesiye korkuyorum, ben ne yapacağım" diyorsanız.
Birincisi korsandan uzak duracaksınız, ikincisi gerekirse diş hekimi diş hekimi gezip korkunuza hassasiyetle yaklaşacak bir diş hekimi bulacaksınız.
O hassasiyetine güvendiğiniz hekime, korkunuzdan bahsedecek tüm aşamalarda acısız tedavi olabilme garantisi isteyeceksiniz.
O garantiyi verirse hangi yöntemlerle bunu sağlamayı düşündüğünü öğreneceksiniz. Size mantıklı bir şekilde anlayacağınız bir dilde olacakları anlatırsa tebrikler hekiminizi buldunuz.
İlk günler kısa tedavileri yaptırın; bir tane dolgu, tek diş çekimi vs. Zaten ilk acısız tedaviden sonra korkunuz büyük oranda geçecek.
Tedavi sırasında hekimi bayağı zorlayacaksınız. Zorlayın demiyorum, zorlayabilirsiniz. Mümkün olduğunca sakin olmaya çalışın, işlemleri hekime bırakın. Ama elinizde olmadan yapacağınız şeyler olduğunu da unutmayın. Hekimi işte bunlar zorlar. Ama kararlı bir hekim sizin durumunuzu anlar. Gerekli sabrı ve özeni gösterir. Güveninizi kazanır.
Aaaaaa fazla oldunuz ama,
Ee biraz acıyacak tabii, hiç acısız da dolgu olmaz ki, Yok yoook bu şekilde çalışamayız vs. diyorsa, başka bir doktor arayacaksınız.
Hekim güveninizi kazandıysa, tüm tedavilerinizi yaptırın. Muhtemelen uzun süredir tedavi görmediğiniz için çok sayıda dişinizde sorun vardır. Diş hekimliğinin bazı aşamalarında tüm özene rağmen çok küçük acılar hissedilebilir. Hekiminize güvendiğiniz için bunlar rahatlıkla tolere edilir. Bir de bazı işlemler sonucu anestezi geçtikten sonra evde sizi bekleyen ağrılar vardır. Örneğin; protez yapımında dişlerin kesilmesi, bazı derin çürüklere dolgu yapılması vs. sonrası olası ağrılar. Hekiminizi hani hiç ağrı olmayacaktı diye suçlamayın. Önerilerine uyun ağrı kesicilerinizi zamanında alın.
İdrar Olusumu Nedir
İdrar Nedir, İdrar Oluşumu Nasıl Olur
İdrar oluşumu üç aşamada gerçekleşir. Bunlar: Glomerüler süzülme (Filtrasyon), tüplerde geri emilme ve salgılamadır.
Günlük 180 İt. kan glomerülustan bowman kapsülüne süzülür. Bu miktarın kişiye göre vücud ağırlığının iki katından fazla olduğu söylenebilir. Süzüntünün % 99'u geri emilir. % 1 lik kısmı ise idrarla dışarı atılır.
Süzülmede glomerülus kılcallarındaki kan basıncı doğrudan etkilidir. Bunun sonucu olarak kan plazması glomerülus çeperinden geçerek bowman kapsülüne dolar. Bu sıvıda; su, çeşitli iyonlar, glikoz, amino asit, üre, ürik asit ve amonyak gibi yarı geçirgen zardan kolaylıkla geçebilen moleküller vardır. Kan hücreleri, yağ ve plazma proteinleri gibi büyük moleküller bowman kapsülüne geçemezler. Bunun yanında bazı küçük moleküller ve vitaminler büyük moleküllere bağlanarak damar içinde kalırlar.
Geri emilme idrar oluşumunda önemli rol oynar. Emilim kılcal damarların etrafını saran kılcal damarlara doğru pasif veya aktif olarak gerçekleşebilir. Götürücü atardamar kılcalları doğrudan doğruya toplardamarlara bağlanmazlar. Glomeruluslardan sonra proksimal ve distal kıvrımlı tüplerin etrafında ikinci bir kılcal damar sistemi yaptıktan sonra toplar damarlara bağlanırlar.
Tüplere giren plazma, proksimal tüp, nenle kıvrımı, distal kıvrım, toplayıcı tüp ve toplayıcı kanallardan böbrek havuzuna doğru akar. Yol boyunca tüplerin kenarlarında bulunan hücreler tüp içine amonyak, hidrojen iyonu, sodyum, potasyum gibi inorganik maddeleri salgılarlar. Bu maddeler idrarın asit-baz dengesini sağlaması bakımından önemlidir.
Suyun Geri Emilimi: Suyun canlılar için önemi iyi bir çözücü olmasından kaynaklanır. Nefronda emilim gerçekleşirken, kan plazmasında madde yoğunluğunun artması, kanın osmotik basıncını da artırır. Buna bağlı olarak suyun geri emilimi pasif olarak gerçekleşir.
Vücud için besin değeri olan maddelerin emilimi: Glikoz, amino asit, vitamin ve inorganik maddelerin hemen tamamı nefronun proksimal tüpünden aktif olarak emilir. Böylece henle kulpuna giren tüp sıvısında bunların hiçbiri bulunmaz.
Proteinlerin geri emilimi: Her gün 30 gr. kadar plazma proteini glomerül süzüntüye geçer. Protein molekülleri büyük molekül olduklarından aktif taşıma ile geriye alınması mümkün değildir. Bu nedenle, bunlar proksimal tüp epitel hücreleri tarafından fagositozla geri alınır.
Üre, keratin ve diğer ürat iyonlarının bir kısmı çok zayıfta olsa geri emilirler. Bu emilim çoğu kez aktif taşıma ile gerçekleştiğinden ekstraselüler sıvıdaki konsantrasyonu çok düşük seviyeler inmez.
Potasyum ve hidrojen iyonları proksimal, distal ve toplayıcı tübüllerde aktif salgılamaya uğrarlar. Bu salgılama iç ortamdaki asit baz dengesini kontrol eden vücut sisteminin temel elementlerinden biridir.
Böbrek bir düzenleme merkezidir. Normal koşullarda organik maddelerden glikoz, amino asit idrarla dışarı atılmaz. Bunların idrar içindeki varlığı işlerin yolunda gitmediğinin göstergesi olarak kabul edilir. Diğer inorganik maddelerin ne kadarının atılacağı veya geri emileceği, ilgili maddenin kan içindeki yoğunluğuna bağlıdır.
Homeostasi ve Böbrekler
Organizma içinde yaşamın devamlılığı için gerekli olan koşulların sağlanması ve bunların sürdürülmesi homeostasi (dingin iç denge) kavramıyla ifade edilir. Böbreklerin temel işleyişi olan süzülme, emilme ve sekresyon olaylarının temel fonksiyonu, hücreler arası sıvılarda sıvı hacimlerinin ayarlanması olduğu söylenebilir. Buna göre, gün içinde ne kadar çok su içilirse içilsin kan hacminin değişmeden kalması ve asit-baz dengesinin sabit tutulması gibi olaylarla oldukça önemli rolü vardır.
İdrar oluşumu üç aşamada gerçekleşir. Bunlar: Glomerüler süzülme (Filtrasyon), tüplerde geri emilme ve salgılamadır.
Günlük 180 İt. kan glomerülustan bowman kapsülüne süzülür. Bu miktarın kişiye göre vücud ağırlığının iki katından fazla olduğu söylenebilir. Süzüntünün % 99'u geri emilir. % 1 lik kısmı ise idrarla dışarı atılır.
Süzülmede glomerülus kılcallarındaki kan basıncı doğrudan etkilidir. Bunun sonucu olarak kan plazması glomerülus çeperinden geçerek bowman kapsülüne dolar. Bu sıvıda; su, çeşitli iyonlar, glikoz, amino asit, üre, ürik asit ve amonyak gibi yarı geçirgen zardan kolaylıkla geçebilen moleküller vardır. Kan hücreleri, yağ ve plazma proteinleri gibi büyük moleküller bowman kapsülüne geçemezler. Bunun yanında bazı küçük moleküller ve vitaminler büyük moleküllere bağlanarak damar içinde kalırlar.
Geri emilme idrar oluşumunda önemli rol oynar. Emilim kılcal damarların etrafını saran kılcal damarlara doğru pasif veya aktif olarak gerçekleşebilir. Götürücü atardamar kılcalları doğrudan doğruya toplardamarlara bağlanmazlar. Glomeruluslardan sonra proksimal ve distal kıvrımlı tüplerin etrafında ikinci bir kılcal damar sistemi yaptıktan sonra toplar damarlara bağlanırlar.
Tüplere giren plazma, proksimal tüp, nenle kıvrımı, distal kıvrım, toplayıcı tüp ve toplayıcı kanallardan böbrek havuzuna doğru akar. Yol boyunca tüplerin kenarlarında bulunan hücreler tüp içine amonyak, hidrojen iyonu, sodyum, potasyum gibi inorganik maddeleri salgılarlar. Bu maddeler idrarın asit-baz dengesini sağlaması bakımından önemlidir.
Suyun Geri Emilimi: Suyun canlılar için önemi iyi bir çözücü olmasından kaynaklanır. Nefronda emilim gerçekleşirken, kan plazmasında madde yoğunluğunun artması, kanın osmotik basıncını da artırır. Buna bağlı olarak suyun geri emilimi pasif olarak gerçekleşir.
Vücud için besin değeri olan maddelerin emilimi: Glikoz, amino asit, vitamin ve inorganik maddelerin hemen tamamı nefronun proksimal tüpünden aktif olarak emilir. Böylece henle kulpuna giren tüp sıvısında bunların hiçbiri bulunmaz.
Proteinlerin geri emilimi: Her gün 30 gr. kadar plazma proteini glomerül süzüntüye geçer. Protein molekülleri büyük molekül olduklarından aktif taşıma ile geriye alınması mümkün değildir. Bu nedenle, bunlar proksimal tüp epitel hücreleri tarafından fagositozla geri alınır.
Üre, keratin ve diğer ürat iyonlarının bir kısmı çok zayıfta olsa geri emilirler. Bu emilim çoğu kez aktif taşıma ile gerçekleştiğinden ekstraselüler sıvıdaki konsantrasyonu çok düşük seviyeler inmez.
Potasyum ve hidrojen iyonları proksimal, distal ve toplayıcı tübüllerde aktif salgılamaya uğrarlar. Bu salgılama iç ortamdaki asit baz dengesini kontrol eden vücut sisteminin temel elementlerinden biridir.
Böbrek bir düzenleme merkezidir. Normal koşullarda organik maddelerden glikoz, amino asit idrarla dışarı atılmaz. Bunların idrar içindeki varlığı işlerin yolunda gitmediğinin göstergesi olarak kabul edilir. Diğer inorganik maddelerin ne kadarının atılacağı veya geri emileceği, ilgili maddenin kan içindeki yoğunluğuna bağlıdır.
Homeostasi ve Böbrekler
Organizma içinde yaşamın devamlılığı için gerekli olan koşulların sağlanması ve bunların sürdürülmesi homeostasi (dingin iç denge) kavramıyla ifade edilir. Böbreklerin temel işleyişi olan süzülme, emilme ve sekresyon olaylarının temel fonksiyonu, hücreler arası sıvılarda sıvı hacimlerinin ayarlanması olduğu söylenebilir. Buna göre, gün içinde ne kadar çok su içilirse içilsin kan hacminin değişmeden kalması ve asit-baz dengesinin sabit tutulması gibi olaylarla oldukça önemli rolü vardır.
İnsanda Bosaltim Sistemi
İnsanda Boşaltım Sistemi
İnsanda boşaltım organı böbreklerdir. Böbrekler karın boşluğunda, bel omurlarının sağında ve solunda olmak üzere iki tanedir. Şekil olarak fasulye tanesine benzerler. Böbrekler iki bölümde incelenir. Birinci bölüm böbreğin dışına doğru uzanır ve kabuk, ikinci kısım ise içe doğru uzanır ve öz bölgesi adını alır. İç kısımda idrarın toplandığı böbrek havuzu vardır. Oluşan süzüntü buradan idrar kanallarıyla idrar torbasına aktarılır. Bir süre burada bekletildikten sonra istemli olarak idrar kanalıyla dışarı atılır.
Böbreğin Fizyolojik Anatomisi
Böbrekte temel işlev birimi nefrondur. Bir başka deyişle, nefron, kandan atık maddeleri süzen böbreğin esas bölümüdür. Her iki böbrekte yaklaşık 2,400,000 nefron bulunmaktadır. Her bir nefron kendi başına ayrı birer idrar oluşturma birimi olarak çalışır. Bu nedenle, bir böbreğin temel fonksiyon ve görevlerini anlamak için nefronun yapı ve fonksiyonlarını bilmek yeterlidir.
Bir nefron temel olarak, sıvının süzüldüğü glomerulus ve süzülen sıvının böbrek pelvisine akarken idrar nitelikleri kazandığı uzun bir tüpten o-luşmuştur. Glomerulus birbiriyle birleşen çok sayıda kılcal damar yumağından oluşur. Glomerulus, içi yassı epitel hücreleriyle döşenmiş yarıküre şeklindeki bowman kapsülü ile örtülüdür. Bowman kapsülü nefronun proksimal ucunda bulunur. Bowman kapsülü ve glomerulusun her ikisine birden malpichi cisimciği denir. Nefronun geri kalan kısmı, proksimal kıvrık tüp, henle kulpu ve distal kıvrımdan oluşur. Henle kulpu böbreğin öz bölgesinde bulunur. Bovvman kapsülü, proksimal ve distal kıvrık tüp böbreğin kabuğunda yer alır.
Korteks düzeyinde sekiz kadar distal tüp birleşerek toplayıcı tüpü o-luşturur. Bu tüpün ucu tekrar kabuktan öz bölgesine doğru iner ve orada toplayıcı kanala dönüşür. Toplayıcı kanallar öz bölgesinde birbirleriyle birleşerek daha geniş kanalları oluştururlar. En alt kısımda böbrek pelvisine açılırlar. Bu yapılar merkeze doğru birbirine yaklaşarak piramit şeklinde bir görünüm kazanmıştır. Bu oluşumlara malpighi piramitleri denir.
İnsanda boşaltım organı böbreklerdir. Böbrekler karın boşluğunda, bel omurlarının sağında ve solunda olmak üzere iki tanedir. Şekil olarak fasulye tanesine benzerler. Böbrekler iki bölümde incelenir. Birinci bölüm böbreğin dışına doğru uzanır ve kabuk, ikinci kısım ise içe doğru uzanır ve öz bölgesi adını alır. İç kısımda idrarın toplandığı böbrek havuzu vardır. Oluşan süzüntü buradan idrar kanallarıyla idrar torbasına aktarılır. Bir süre burada bekletildikten sonra istemli olarak idrar kanalıyla dışarı atılır.
Böbreğin Fizyolojik Anatomisi
Böbrekte temel işlev birimi nefrondur. Bir başka deyişle, nefron, kandan atık maddeleri süzen böbreğin esas bölümüdür. Her iki böbrekte yaklaşık 2,400,000 nefron bulunmaktadır. Her bir nefron kendi başına ayrı birer idrar oluşturma birimi olarak çalışır. Bu nedenle, bir böbreğin temel fonksiyon ve görevlerini anlamak için nefronun yapı ve fonksiyonlarını bilmek yeterlidir.
Bir nefron temel olarak, sıvının süzüldüğü glomerulus ve süzülen sıvının böbrek pelvisine akarken idrar nitelikleri kazandığı uzun bir tüpten o-luşmuştur. Glomerulus birbiriyle birleşen çok sayıda kılcal damar yumağından oluşur. Glomerulus, içi yassı epitel hücreleriyle döşenmiş yarıküre şeklindeki bowman kapsülü ile örtülüdür. Bowman kapsülü nefronun proksimal ucunda bulunur. Bowman kapsülü ve glomerulusun her ikisine birden malpichi cisimciği denir. Nefronun geri kalan kısmı, proksimal kıvrık tüp, henle kulpu ve distal kıvrımdan oluşur. Henle kulpu böbreğin öz bölgesinde bulunur. Bovvman kapsülü, proksimal ve distal kıvrık tüp böbreğin kabuğunda yer alır.
Korteks düzeyinde sekiz kadar distal tüp birleşerek toplayıcı tüpü o-luşturur. Bu tüpün ucu tekrar kabuktan öz bölgesine doğru iner ve orada toplayıcı kanala dönüşür. Toplayıcı kanallar öz bölgesinde birbirleriyle birleşerek daha geniş kanalları oluştururlar. En alt kısımda böbrek pelvisine açılırlar. Bu yapılar merkeze doğru birbirine yaklaşarak piramit şeklinde bir görünüm kazanmıştır. Bu oluşumlara malpighi piramitleri denir.
Oksijen ve Karbondioksit Tasinmasi
Oksijen ve karbondioksitin taşınması
Oksijenin taşınması: Oksijen molekülünün taşınmasında hemoglobin (Hb) molekülü etkilidir. Hb kanda sadece alyuvarlar içinde bulunur. Hemoglobin kanın oksijen taşıma kapasitesini artırır. Oksijen kan plazmasıyla taşınmış olsaydı kanımız yaklaşık olarak 75 kat daha fazla olması ve 75 kat daha fazla hızda akması gerekirdi. Alveöllerde oksijenin yoğunluğu kana göre daha fazladır. Bu nedenle oksijen alveol zarından kana geçer ve hemoglobinle (Hb) birleşir. Oksijen dokulara kadar hemoglobine bağlı olarak taşınır. Dokulara taşınan oksijen molekülünün hemoglobinden ayrılmasında karbondioksit molekülünün etkisi vardır.
Karbondioksit, karbonik anhidraz enzimi etkisiyle karbonik aside dönüşür. Karbonik asit bikarbonat iyonlarına dönüşürken hidrojen iyonları serbest kalır. Ortamdaki hidrojen iyonu konsantrasyonunun artması, hemoglobin molekülünün hidrojen iyonuna ilgisini artırır ve oksijeni bırakarak hidrojenle birleşir. Serbest kalan oksijen molekülü dokulara geçer.
Karbondioksitin taşınmasında, karbonik anhidraz enzimi etkilidir. Buna göre, dokularda oluşan karbondioksit, alyuvarlara girer ve burada karbonik anhidraz enzimiyle C02+H20 >>> H2C03, tepkimesi gerçekleşir. Oluşan karbonik asit; H ve HCO3 (bikarbonat) iyonlarına dönüşür. Oluşan hidrojen iyonları alyuvarlar içinde hemoglobinle birleşir ve burada akciğerlere kadar taşınır. HC03 iyonları ise kan plazmasına geçer ve hava keselerine kadar burada kalır.
Alveollerde tüm bu olaylar tersi yönde gerçekleşir. Serbest kalan karbondioksit alveol boşluğuna oradan da solunum yollarıyla atmosfere verilir.
Oksijenin taşınması: Oksijen molekülünün taşınmasında hemoglobin (Hb) molekülü etkilidir. Hb kanda sadece alyuvarlar içinde bulunur. Hemoglobin kanın oksijen taşıma kapasitesini artırır. Oksijen kan plazmasıyla taşınmış olsaydı kanımız yaklaşık olarak 75 kat daha fazla olması ve 75 kat daha fazla hızda akması gerekirdi. Alveöllerde oksijenin yoğunluğu kana göre daha fazladır. Bu nedenle oksijen alveol zarından kana geçer ve hemoglobinle (Hb) birleşir. Oksijen dokulara kadar hemoglobine bağlı olarak taşınır. Dokulara taşınan oksijen molekülünün hemoglobinden ayrılmasında karbondioksit molekülünün etkisi vardır.
Karbondioksit, karbonik anhidraz enzimi etkisiyle karbonik aside dönüşür. Karbonik asit bikarbonat iyonlarına dönüşürken hidrojen iyonları serbest kalır. Ortamdaki hidrojen iyonu konsantrasyonunun artması, hemoglobin molekülünün hidrojen iyonuna ilgisini artırır ve oksijeni bırakarak hidrojenle birleşir. Serbest kalan oksijen molekülü dokulara geçer.
Karbondioksitin taşınmasında, karbonik anhidraz enzimi etkilidir. Buna göre, dokularda oluşan karbondioksit, alyuvarlara girer ve burada karbonik anhidraz enzimiyle C02+H20 >>> H2C03, tepkimesi gerçekleşir. Oluşan karbonik asit; H ve HCO3 (bikarbonat) iyonlarına dönüşür. Oluşan hidrojen iyonları alyuvarlar içinde hemoglobinle birleşir ve burada akciğerlere kadar taşınır. HC03 iyonları ise kan plazmasına geçer ve hava keselerine kadar burada kalır.
Alveollerde tüm bu olaylar tersi yönde gerçekleşir. Serbest kalan karbondioksit alveol boşluğuna oradan da solunum yollarıyla atmosfere verilir.
Akcigerler ve Soluk Alip Verme
Akciğerler ve soluk alıp verme
Soluk alıp verme, akciğerlerin genişlemesi ve daralmasına bağlı olarak gerçekleşir. Akciğerler iki yoldan genişleyip daralabilir. Bunlardan biri; diyaframın aşağı ve yukarı hareketi, diğeri ise kaburgaların öne ve arkaya doğru hareketleridir. Diyafram hareketiyle göğüs boşluğu dikey yönde genişler. Kaburga hareketi ise göğüs boşluğunu önden arkaya doğru çapını büyütür. Bu hareketlere bağlı olarak plevra ile diyafram ve kaburgalara bağlı olan akciğerlerin de hacmi genişler ve iç basınç atmosfer basıncına göre azalır. Bu nedenle solunum havası yüksek basınçtan alçak basınca doğru akarak akciğerlere dolar. Buna soluk alma denir. Bu sırada enerji harcanır. Hava keselerindeki solunum havasında bulunan oksijen kana, kandaki karbondioksit ise hava keselerine geçer.
Soluk verirken, kaburgalar arası kaslar ve diyafram kası gevşer. Diyafram göğüs boşluğuna doğru kubbeleşir. Göğüs boşluğunun hacmi azalır ve iç basınç atmosfer basıncından yüksek olur. Böylece keselerdeki hava dışarı verilir. Bu olaya soluk verme denir. Soluk vermede akciğerlerin geri yaylanma basıncı da etkilidir. Bu akciğerlerin dokusunda bulunan elastik lifler ve plevra boşluğunda bulunan sıvının yüzey geriliminin bir sonucudur.
Solunumun kontrolü: Soluk alıp verme dakikada 15-18 kez tekrarlanır. Soluk alış veriş hızını omurilik soğanındaki ve beyindeki solunum merkezleri düzenler. Düzenlenmede etkili olan kandaki karbondioksit miktarıdır. Oksijen solunum hareketlerini etkili değildir.
Soluk alıp verme, akciğerlerin genişlemesi ve daralmasına bağlı olarak gerçekleşir. Akciğerler iki yoldan genişleyip daralabilir. Bunlardan biri; diyaframın aşağı ve yukarı hareketi, diğeri ise kaburgaların öne ve arkaya doğru hareketleridir. Diyafram hareketiyle göğüs boşluğu dikey yönde genişler. Kaburga hareketi ise göğüs boşluğunu önden arkaya doğru çapını büyütür. Bu hareketlere bağlı olarak plevra ile diyafram ve kaburgalara bağlı olan akciğerlerin de hacmi genişler ve iç basınç atmosfer basıncına göre azalır. Bu nedenle solunum havası yüksek basınçtan alçak basınca doğru akarak akciğerlere dolar. Buna soluk alma denir. Bu sırada enerji harcanır. Hava keselerindeki solunum havasında bulunan oksijen kana, kandaki karbondioksit ise hava keselerine geçer.
Soluk verirken, kaburgalar arası kaslar ve diyafram kası gevşer. Diyafram göğüs boşluğuna doğru kubbeleşir. Göğüs boşluğunun hacmi azalır ve iç basınç atmosfer basıncından yüksek olur. Böylece keselerdeki hava dışarı verilir. Bu olaya soluk verme denir. Soluk vermede akciğerlerin geri yaylanma basıncı da etkilidir. Bu akciğerlerin dokusunda bulunan elastik lifler ve plevra boşluğunda bulunan sıvının yüzey geriliminin bir sonucudur.
Solunumun kontrolü: Soluk alıp verme dakikada 15-18 kez tekrarlanır. Soluk alış veriş hızını omurilik soğanındaki ve beyindeki solunum merkezleri düzenler. Düzenlenmede etkili olan kandaki karbondioksit miktarıdır. Oksijen solunum hareketlerini etkili değildir.
İnsanda Solunum Sistemi
İnsanda Solunum Sistemi
Vücudumuz için gerekli olan enerji, hücrelerde organik moleküllerin yıkılmasıyla ortaya çıkar. Bu kimyasal tepkimenin gerçekleşebilmesi için oksijen kullanılır ve artık ürün olarak karbondioksit oluşur. Enerji veren tepkimelerin, dolayısıyla canlılığın sürekliliği, oluşan karbondioksitin atmosfere verilip, oksijenin alınmasıyla mümkündür. Solunum sistemi, gerekli oksijenin atmosferden alınması ve geriye karbondioksit verilmesinde önemli bir işleve sahiptir.
İnsanda solunum sürecinde başlıca dört büyük mekanizma yer alır. Bunlar:
1. Solunum havasının, atmosferle akciğer hava keselerine alınması
2. Oksijen ve karbondioksidin hava kesesi ve kan arasındaki difüzyonu
3. Kan ve vücut sıvılarıyla oksijenin dokulara taşınması, ve dokularda oluşan karbondioksidin uzaklaştırılması.
4. Solunum hareketlerinin düzenlenmesi.
Solunumla ilgili yapılar
Burun
Burun, kemik ve kıkırdaktan yapılmış, kas ve deriyle örtülü bir organdır. Burnun uç kısmına doğru yerleşmiş olan kıkırdak doku, soluk alırken burun duvarlarının içe doğru çekilmesine engel olduğu gibi dayanıklılığı artırması bakımından da önemlidir. Burnun içi epitel dokudan salgılanan mukusla kaplıdır. Mukus tabakasının; solunum havasını ısıtmak, nemlilik derecesini artırmak ve temizlemek gibi fonksiyonları vardır. Diğer yandan silli epitel ve burun kılları solunum havasını temizleyen oluşumlardır. Burun mukozasından kokain ve nikotin gibi uyuşturucu maddeler kana karışabilir.
Yutak
Yutağın ön tarafı açıktır. Bu açıklık ile yutak yukarıda burun, ortada ağız boşlukları ve aşağıda soluk borusuyla bağlantı sağlar. Yutak, solunum ve sindirim sisteminin açıldığı bir açıklık durumundadır. Yutağın üst bölümüne burun delikleri ve orta kulaktan gelen östaki boruları açılır.
Gırtlak
Kıkırdak, bağ doku ve kaslardan yapılmış olup, soluk borusunun üst bölümünü oluşturur. Aynı zamanda ses organıdır. Gırtlağın üst deliği solunum deliğini daraltabilecek ve hatta gerektiğinde tamamıyla kapatabilecek bir mekanizmaya sahiptir. Özellikle sesin oluşumuyla ilgili olan bu mekanizma, gerekli durumlarda solunum yolunu tamamıyla kapatarak, yabancı ve zararlı cisimlerin içeri girmelerini engeller.
Ses Oluşumu
Gırtlakta ses oluşumunda iskelet kasları görev yapar. Ses plikaları olarak adlandırılan bu kaslar, akciğerden gelen havayla titreşmeye başlar. Oluşan titreşim buradan geçen havayı da titreştirerek ses dalgalarını oluşturur. Oluşan ses dalgaları ağız boşluğunda çene, dil, yanak ve dudakların çeşitli hareketleriyle harfler oluşur.
Soluk Borusu
Solunum yolunun gırtlaktan sonra gelen bölümüdür. Düz bir boru şeklindedir. Soluk borusunun yarısı boyunda yarısı göğüs boşluğunda bulunur. Beşinci göğüs omurunun üst kısmında sağ ve sol olmak üzere iki kola ayrılır. Bu kolların her birine bronş denir. Bronşların hava keseleri içinde kalan kısmına ise bronşçuk denir. Bronşların iltihaplanmasına ise bronşit denir. Soluk borusunun arka kısmında yemek borusu bulunur.
Akciğerler (Pulmones)
Göğüs boşluğunda bulunan akciğerler, sağda ve solda birer adet olmak üzere iki tanedir. Solunum olayının temeli olan gaz alış-verişi burada gerçekleşir. İki akciğer ortada, kalp, yemek borusu, soluk borusu ve önemli sinirleri barındıran orta bölme (mediastinum) ile ayrılmıştır. Mediastinum aynı zamanda göğüs boşluğunu da ikiye ayırır. Akciğerler iki katlı bir zarla kaplıdır. Plevra adı verilen bu zarlardan; dışta olan göğüs boşluğunu, içte olan ise akciğerlerin üzerini kaplar. İki zar arası sıvıyla doludur. Sıvı, akciğerlerin solunum hareketlerini kolaylaştırır.
Akciğerler; derin yarıklarla sağdaki üç, soldaki iki loba ayrılmıştır. Akciğerlerin üzerini örten zar bu yarıklara kadar sokulur.
Loblar: Çok sayıda lobçuktan oluşur. Her bir lobçuk özel sinir ve kan damarlarıyla bağlantılıdır. Bir lopçuk ise, çok sayıda hava kesesi ve bu keseleri bir arada tutan bronşçuklardan oluşur.
Hava keseleri, solunumun en önemli aşaması olan, kanla solunum havası arasında gaz alışverişinin gerçekleştiği yapılardır. Keseler bu görevi yapmak üzere oldukça özelleşmişlerdir. Yetişkin bir insan akciğerlerinde toplam 300 milyondan fazla hava kesesi bulunur. Bunlar solunumun yüzeyini 65-70 m2 ye kadar genişletir.
Vücudumuz için gerekli olan enerji, hücrelerde organik moleküllerin yıkılmasıyla ortaya çıkar. Bu kimyasal tepkimenin gerçekleşebilmesi için oksijen kullanılır ve artık ürün olarak karbondioksit oluşur. Enerji veren tepkimelerin, dolayısıyla canlılığın sürekliliği, oluşan karbondioksitin atmosfere verilip, oksijenin alınmasıyla mümkündür. Solunum sistemi, gerekli oksijenin atmosferden alınması ve geriye karbondioksit verilmesinde önemli bir işleve sahiptir.
İnsanda solunum sürecinde başlıca dört büyük mekanizma yer alır. Bunlar:
1. Solunum havasının, atmosferle akciğer hava keselerine alınması
2. Oksijen ve karbondioksidin hava kesesi ve kan arasındaki difüzyonu
3. Kan ve vücut sıvılarıyla oksijenin dokulara taşınması, ve dokularda oluşan karbondioksidin uzaklaştırılması.
4. Solunum hareketlerinin düzenlenmesi.
Solunumla ilgili yapılar
Burun
Burun, kemik ve kıkırdaktan yapılmış, kas ve deriyle örtülü bir organdır. Burnun uç kısmına doğru yerleşmiş olan kıkırdak doku, soluk alırken burun duvarlarının içe doğru çekilmesine engel olduğu gibi dayanıklılığı artırması bakımından da önemlidir. Burnun içi epitel dokudan salgılanan mukusla kaplıdır. Mukus tabakasının; solunum havasını ısıtmak, nemlilik derecesini artırmak ve temizlemek gibi fonksiyonları vardır. Diğer yandan silli epitel ve burun kılları solunum havasını temizleyen oluşumlardır. Burun mukozasından kokain ve nikotin gibi uyuşturucu maddeler kana karışabilir.
Yutak
Yutağın ön tarafı açıktır. Bu açıklık ile yutak yukarıda burun, ortada ağız boşlukları ve aşağıda soluk borusuyla bağlantı sağlar. Yutak, solunum ve sindirim sisteminin açıldığı bir açıklık durumundadır. Yutağın üst bölümüne burun delikleri ve orta kulaktan gelen östaki boruları açılır.
Gırtlak
Kıkırdak, bağ doku ve kaslardan yapılmış olup, soluk borusunun üst bölümünü oluşturur. Aynı zamanda ses organıdır. Gırtlağın üst deliği solunum deliğini daraltabilecek ve hatta gerektiğinde tamamıyla kapatabilecek bir mekanizmaya sahiptir. Özellikle sesin oluşumuyla ilgili olan bu mekanizma, gerekli durumlarda solunum yolunu tamamıyla kapatarak, yabancı ve zararlı cisimlerin içeri girmelerini engeller.
Ses Oluşumu
Gırtlakta ses oluşumunda iskelet kasları görev yapar. Ses plikaları olarak adlandırılan bu kaslar, akciğerden gelen havayla titreşmeye başlar. Oluşan titreşim buradan geçen havayı da titreştirerek ses dalgalarını oluşturur. Oluşan ses dalgaları ağız boşluğunda çene, dil, yanak ve dudakların çeşitli hareketleriyle harfler oluşur.
Soluk Borusu
Solunum yolunun gırtlaktan sonra gelen bölümüdür. Düz bir boru şeklindedir. Soluk borusunun yarısı boyunda yarısı göğüs boşluğunda bulunur. Beşinci göğüs omurunun üst kısmında sağ ve sol olmak üzere iki kola ayrılır. Bu kolların her birine bronş denir. Bronşların hava keseleri içinde kalan kısmına ise bronşçuk denir. Bronşların iltihaplanmasına ise bronşit denir. Soluk borusunun arka kısmında yemek borusu bulunur.
Akciğerler (Pulmones)
Göğüs boşluğunda bulunan akciğerler, sağda ve solda birer adet olmak üzere iki tanedir. Solunum olayının temeli olan gaz alış-verişi burada gerçekleşir. İki akciğer ortada, kalp, yemek borusu, soluk borusu ve önemli sinirleri barındıran orta bölme (mediastinum) ile ayrılmıştır. Mediastinum aynı zamanda göğüs boşluğunu da ikiye ayırır. Akciğerler iki katlı bir zarla kaplıdır. Plevra adı verilen bu zarlardan; dışta olan göğüs boşluğunu, içte olan ise akciğerlerin üzerini kaplar. İki zar arası sıvıyla doludur. Sıvı, akciğerlerin solunum hareketlerini kolaylaştırır.
Akciğerler; derin yarıklarla sağdaki üç, soldaki iki loba ayrılmıştır. Akciğerlerin üzerini örten zar bu yarıklara kadar sokulur.
Loblar: Çok sayıda lobçuktan oluşur. Her bir lobçuk özel sinir ve kan damarlarıyla bağlantılıdır. Bir lopçuk ise, çok sayıda hava kesesi ve bu keseleri bir arada tutan bronşçuklardan oluşur.
Hava keseleri, solunumun en önemli aşaması olan, kanla solunum havası arasında gaz alışverişinin gerçekleştiği yapılardır. Keseler bu görevi yapmak üzere oldukça özelleşmişlerdir. Yetişkin bir insan akciğerlerinde toplam 300 milyondan fazla hava kesesi bulunur. Bunlar solunumun yüzeyini 65-70 m2 ye kadar genişletir.
Bagisiklik Sistemi Nedir
Bağışıklık Sistemi Nedir, Bağışıklık Sistemi Nasıl Çalışır
Bir canlının vücuduna giren mikroplara karşı direnç gösterip hastalanmamasına bağışıklık denir. Doğumla birlikte anne karnındaki mikropsuz çevreden ayrılan bebek, dış ortamda çok sayıda mikroorganizma ve yabancı madde ile karşı karşıya kalır. Bağışıklık sisteminin görevi, öncelikle bu maddeleri vücuda girdikleri yerde tutmak, yayılmalarını engellemek ya da geciktirmektir.
İnsan vücudunda bağışıklık sistemi, çeşitli organ ve değişik hücrelerden oluşur. Bunlar; timus, kemik iliği, dalak ve lenf düğümleridir.
Bağışıklık sisteminin askerleri olarak düşünebileceğimiz çeşitli hücreler, olgunlaşma süreçlerinin değişik aşamalarında bu organlarda bulunur ve kan yoluyla vücuda dağılarak nerede ihtiyaç varsa orada görevlerini yerine getirirler. Farklı gruplar halindeki bu hücreler, insan vücuduna yabancı maddelere ve mikroplara karşı durmaksızın sürdürülen savunmanın en önemli unsurlarıdır.
Timus göğüs boşluğu içinde yer alan iki parçadan oluşan bir organdır. Küçük çocuklarda büyük olan bu organ zamanla küçülür. Kemik iliği ise kemiklerin ortasında bulunan yağlı ve gözenekli bir dokudur. Kırmızı kan hücreleri de dahil olmak üzere bütün kan hücreleri burada yapılır. Daha önce sözünü ettiğimiz lenfositlerin bir bölümü buradan timusa giderek olgunlaşır ve bağışıklık sisteminde üstlendikleri görevleri yerine getirmek üzere yeniden kana karışırlar.
Dalak, sol göğüs boşluğunun arka bölümünde bulunur. Kırmızı kan hücreleri ve bağışıklık sisteminin beyaz kan hücreleri için depo olarak görev yapar. Aynı zamanda kandaki yabancı maddelerin büyük bir kısmını süzer.
Lenf düğümleri, boyun, koltuk altı, kasıklarda olduğu gibi vücudun bir çok bölgesinde gruplar halinde bulunur. Ancak göğüs ve karın boşluğunda da çok sayıda lenf düğümü mevcuttur. Bunların başlıca görevi vücuda giren yabancı maddelere karşı bir süzgeç oluşturarak, mikropların vücuda yayılmalarını engellemek ya da geciktirmektir. Düğümler içinde bağışıklık sistemine ait sayısız hücre bulunur. Bu hücreler insana zarar verebilecek maddelerin geçişine engel olurlar. Bu mücadele sırasında lenf bezeleri şişerek elle ya da gözle ayırt edilebilecek boyutlara ulaşabilmektedir.
İnsanlarda iki tür bağışıklıktan söz edilir.
Doğal bağışıklık
Vücudun zararlı maddelerin içeri girmesini engelleyen yapıları vardır. Bunlar; deri, mide asiti, mukus, öksürük refleksi, gözyaşı ve terdir. Eğer antijenler engelleri geçerse, bağışıklık sisteminin diğer bölümleri aktive olur. Doğal bağışıklık insanı birçok hastalığa karşı dirençli hale getirir. Bağışıklık sistemi beyaz kan hücrelerine sahiptir. Ayrıca protein ve diğer kimyasalları vardır. Bazıları yabancı maddelere direkt saldırır, bazıları ise bağışıklık sistemin hücrelerine yardım etmek için çalışırlar. Doğal bağışıklık genetik özelliklere bağlı olarak oluşur. Bu nedenle bireyden daha çok türü ilgilendirir. Örneğin, bitkilerde hastalık yapan bir etmen, insanlarda hastalık yapmaz.
Kazanılmış (aktif) bağışıklık
Kazanılmış bağışıklık, vücut çeşitli antijenlerle karşılaştığında gelişir. Lenfositler antikorları üretir. Antikorlar özel antijenlerine tutunurlar ve onları fagosite etmek için daha kolay parçalanır hale getirirler. Aktif bağışıklık aşılama ya da hastalanma sonucu oluşur. Böylece bir daha aynı antijenle karşılaşılınca bağışıklık sistemi daha hızlı ve etkili yanıt verir.
Pasif Bağışıklık
Pasif bağışıklığı başkasının vücudunda antikorlar oluşturur. Başka canlıların vücuduna, bakteri veya ürünleri verilir ve bunlara karşı antikor oluşturmaları beklenir. Oluşan antikorlar plazmadan alınarak serumlar hazırlanır. Serumlar doğrudan hasta kişinin kanına verilir. Burada unutulmaması gereken; serumun hasta kişiye aşının ise sağlıklı kişiye uygulanmasıdır. Serum tedavi amaçlı hastaya verilirken, aşı koruma amaçlı uygulanır. Ancak hiçbir aşının %100 koruyuculuk etkisinin olmadığı akıldan çıkarılmamalıdır.
Bunların yanında, bebekler ilk doğduklarında pasif bağışıklığa sahiptirler. Çünkü anneden plasenta yoluyla geçen antikorlarla dünyaya gelirler. Bu antikorlar 6-12 ay sonra etkinliğini kaybederler.
Bağışıklık Sitemi Bozuklukları ve alerjiler
Bağışıklık Sitemi bozukluklar bağışıklık yanıtının aşırı, eksik ya da uygun olmadığı zaman ortaya çıkar. Alerjiler vücudun kendisine karşı zararlı algıladığı maddelere verdiği yanıttır. Bu tepki gerçekte organizmanın kendisini korumaya yönelik geliştirdiği bir adaptayondur.
Bir canlının vücuduna giren mikroplara karşı direnç gösterip hastalanmamasına bağışıklık denir. Doğumla birlikte anne karnındaki mikropsuz çevreden ayrılan bebek, dış ortamda çok sayıda mikroorganizma ve yabancı madde ile karşı karşıya kalır. Bağışıklık sisteminin görevi, öncelikle bu maddeleri vücuda girdikleri yerde tutmak, yayılmalarını engellemek ya da geciktirmektir.
İnsan vücudunda bağışıklık sistemi, çeşitli organ ve değişik hücrelerden oluşur. Bunlar; timus, kemik iliği, dalak ve lenf düğümleridir.
Bağışıklık sisteminin askerleri olarak düşünebileceğimiz çeşitli hücreler, olgunlaşma süreçlerinin değişik aşamalarında bu organlarda bulunur ve kan yoluyla vücuda dağılarak nerede ihtiyaç varsa orada görevlerini yerine getirirler. Farklı gruplar halindeki bu hücreler, insan vücuduna yabancı maddelere ve mikroplara karşı durmaksızın sürdürülen savunmanın en önemli unsurlarıdır.
Timus göğüs boşluğu içinde yer alan iki parçadan oluşan bir organdır. Küçük çocuklarda büyük olan bu organ zamanla küçülür. Kemik iliği ise kemiklerin ortasında bulunan yağlı ve gözenekli bir dokudur. Kırmızı kan hücreleri de dahil olmak üzere bütün kan hücreleri burada yapılır. Daha önce sözünü ettiğimiz lenfositlerin bir bölümü buradan timusa giderek olgunlaşır ve bağışıklık sisteminde üstlendikleri görevleri yerine getirmek üzere yeniden kana karışırlar.
Dalak, sol göğüs boşluğunun arka bölümünde bulunur. Kırmızı kan hücreleri ve bağışıklık sisteminin beyaz kan hücreleri için depo olarak görev yapar. Aynı zamanda kandaki yabancı maddelerin büyük bir kısmını süzer.
Lenf düğümleri, boyun, koltuk altı, kasıklarda olduğu gibi vücudun bir çok bölgesinde gruplar halinde bulunur. Ancak göğüs ve karın boşluğunda da çok sayıda lenf düğümü mevcuttur. Bunların başlıca görevi vücuda giren yabancı maddelere karşı bir süzgeç oluşturarak, mikropların vücuda yayılmalarını engellemek ya da geciktirmektir. Düğümler içinde bağışıklık sistemine ait sayısız hücre bulunur. Bu hücreler insana zarar verebilecek maddelerin geçişine engel olurlar. Bu mücadele sırasında lenf bezeleri şişerek elle ya da gözle ayırt edilebilecek boyutlara ulaşabilmektedir.
İnsanlarda iki tür bağışıklıktan söz edilir.
Doğal bağışıklık
Vücudun zararlı maddelerin içeri girmesini engelleyen yapıları vardır. Bunlar; deri, mide asiti, mukus, öksürük refleksi, gözyaşı ve terdir. Eğer antijenler engelleri geçerse, bağışıklık sisteminin diğer bölümleri aktive olur. Doğal bağışıklık insanı birçok hastalığa karşı dirençli hale getirir. Bağışıklık sistemi beyaz kan hücrelerine sahiptir. Ayrıca protein ve diğer kimyasalları vardır. Bazıları yabancı maddelere direkt saldırır, bazıları ise bağışıklık sistemin hücrelerine yardım etmek için çalışırlar. Doğal bağışıklık genetik özelliklere bağlı olarak oluşur. Bu nedenle bireyden daha çok türü ilgilendirir. Örneğin, bitkilerde hastalık yapan bir etmen, insanlarda hastalık yapmaz.
Kazanılmış (aktif) bağışıklık
Kazanılmış bağışıklık, vücut çeşitli antijenlerle karşılaştığında gelişir. Lenfositler antikorları üretir. Antikorlar özel antijenlerine tutunurlar ve onları fagosite etmek için daha kolay parçalanır hale getirirler. Aktif bağışıklık aşılama ya da hastalanma sonucu oluşur. Böylece bir daha aynı antijenle karşılaşılınca bağışıklık sistemi daha hızlı ve etkili yanıt verir.
Pasif Bağışıklık
Pasif bağışıklığı başkasının vücudunda antikorlar oluşturur. Başka canlıların vücuduna, bakteri veya ürünleri verilir ve bunlara karşı antikor oluşturmaları beklenir. Oluşan antikorlar plazmadan alınarak serumlar hazırlanır. Serumlar doğrudan hasta kişinin kanına verilir. Burada unutulmaması gereken; serumun hasta kişiye aşının ise sağlıklı kişiye uygulanmasıdır. Serum tedavi amaçlı hastaya verilirken, aşı koruma amaçlı uygulanır. Ancak hiçbir aşının %100 koruyuculuk etkisinin olmadığı akıldan çıkarılmamalıdır.
Bunların yanında, bebekler ilk doğduklarında pasif bağışıklığa sahiptirler. Çünkü anneden plasenta yoluyla geçen antikorlarla dünyaya gelirler. Bu antikorlar 6-12 ay sonra etkinliğini kaybederler.
Bağışıklık Sitemi Bozuklukları ve alerjiler
Bağışıklık Sitemi bozukluklar bağışıklık yanıtının aşırı, eksik ya da uygun olmadığı zaman ortaya çıkar. Alerjiler vücudun kendisine karşı zararlı algıladığı maddelere verdiği yanıttır. Bu tepki gerçekte organizmanın kendisini korumaya yönelik geliştirdiği bir adaptayondur.
Lenf Dolasim Sistemi
Lenf Dolaşım Sistemi
Lenf sistemi, kendine özgü taşıma sıvısı ve damarları olan bir sistemdir. Taşıma sıvısına lenf denir. Kalbin olmayışı ve sadece toplar damarlardan oluşması ile dolaşım sisteminden ayrılır. Lenf kanallarında tek yönlü açılan kapakçıklar bulunur. Lenf kanallarının dokular arasında kalan kısmında kılcal damarlardan daha büyük porlar içeren lenf kılcalları bulunur. Lenf sistemi hidrostatik basınç etkisi ile doku aralarına geçen ve tekrar geriye alınamayan maddeleri geriye alabilecek bir yapı gösterir. Bunlardan en önemlisi kan proteinleridir. Lenf sıvısının hareketi ise kasların kasılması ile olur.
Lenf sisteminde lenf damarlarının içinden geçtiği lenf düğümleri bulunur. Lenf düğümleri lenf kanalı içinde akan sıvının içindeki mikropları yok eder. Ayrıca lenfosit adı verilen ve vücut savunmasında önemli görevler üstlenmiş olan lenf hücrelerini de üretirler. Lenf kanalları dokulardan itibaren birbirleri ile birleşerek daha geniş lenf kanallarını yaparlar. Büyük lenf kanalı sol köprücük altı toplar damarı ile genel dolaşıma katılır. Böylece kılcallar çeperinden dokular arasına kaçmış olan büyük proteinler ve sıvı tekrar kana geri kazandırılmış olur.
Lenf sistemi, kendine özgü taşıma sıvısı ve damarları olan bir sistemdir. Taşıma sıvısına lenf denir. Kalbin olmayışı ve sadece toplar damarlardan oluşması ile dolaşım sisteminden ayrılır. Lenf kanallarında tek yönlü açılan kapakçıklar bulunur. Lenf kanallarının dokular arasında kalan kısmında kılcal damarlardan daha büyük porlar içeren lenf kılcalları bulunur. Lenf sistemi hidrostatik basınç etkisi ile doku aralarına geçen ve tekrar geriye alınamayan maddeleri geriye alabilecek bir yapı gösterir. Bunlardan en önemlisi kan proteinleridir. Lenf sıvısının hareketi ise kasların kasılması ile olur.
Lenf sisteminde lenf damarlarının içinden geçtiği lenf düğümleri bulunur. Lenf düğümleri lenf kanalı içinde akan sıvının içindeki mikropları yok eder. Ayrıca lenfosit adı verilen ve vücut savunmasında önemli görevler üstlenmiş olan lenf hücrelerini de üretirler. Lenf kanalları dokulardan itibaren birbirleri ile birleşerek daha geniş lenf kanallarını yaparlar. Büyük lenf kanalı sol köprücük altı toplar damarı ile genel dolaşıma katılır. Böylece kılcallar çeperinden dokular arasına kaçmış olan büyük proteinler ve sıvı tekrar kana geri kazandırılmış olur.
Kan ve Doku Sivisi Madde Alisverisi
Kan ile Doku Sıvısı Arasında Madde Alışverişi
Dolaşımın amacı, doku sıvıları ile kan plazması arasında madde alışverişini sağlamaktır. Kılcal damarların toplam yüzey alanı yaklaşık 500-700 m2 yi bulur. Kılcal damar dış çeperi oldukça ince bir tabakadan oluşmuştur. Kılcallarda kanın akış hızı kılcal damar halka kaslarıyla kontrol edilir. Halka kasların asıl fonksiyonu, kanın dokulardan kontrollü geçişini sağlayarak kan plazması ile doku sıvısı arasında madde alışverişini sağlamaktır. Plazma ile doku sıvıları arasındaki madde alışverişinde en önemli mekanizma difüzyondur. Yağda eriyen maddeler kılcal damarlardaki deliklerden geçmek zorunda kalmaksızın, doğrudan hücre zarından geçerler. Oksijen, karbondioksit, bu maddelerden bazılarıdır. Suyun difüzyonu ise önce kılcal damar çeperinden sonra ise deliklerden gerçekleşmektedir. Su içinde erimiş halde bulunan ve lipitte erimeyen maddeler ise kılcal dışına doğrudan delikler aracılığı ile geçiş yaparlar.
Dokular ile plazma arasındaki madde alışverişinde kan basıncı önemli işleve sahiptir. Hidrostatik basıncın doku sıvısına göre yüksek olduğu bölgelerde plazma, doku sıvılarına doğru kitle akışı yapar. Plazmada, kan basıncının tersi yönünde iş gören ve doku sıvısının kan plazmasına geri dönmesinde etkili olan ozmotik proteinler bulunur. Büyük bir bölümü albuminler grubundan oluşan bu proteinler normal koşullarda doku sıvısına geçemezler ve plazma osmotik basıncının az çok değişmeden kalmasına neden olurlar.
Buna göre dokularda madde alış veriş mekanizmasının işleyişi şöyledir: Atardamar kılcallarında hidrostatik basınç plazmanın osmotik basıncından daha yüksektir. Buna bağlı olarak plazma sıvısı doku aralarına geçer. Ancak bu geçişte osmotik değeri olan kan proteinleri kılcallar içinde kalır.
Toplar damar kılcallarının uçlarına doğru gidildikçe sıvı kaybına bağlı olarak kan basıncı düşer ve sıvı osmotik basıncı artar. Buna bağlı olarak doku aralarındaki sıvı maddeler plazmaya geri dönmeye başlar.
Dolaşımın amacı, doku sıvıları ile kan plazması arasında madde alışverişini sağlamaktır. Kılcal damarların toplam yüzey alanı yaklaşık 500-700 m2 yi bulur. Kılcal damar dış çeperi oldukça ince bir tabakadan oluşmuştur. Kılcallarda kanın akış hızı kılcal damar halka kaslarıyla kontrol edilir. Halka kasların asıl fonksiyonu, kanın dokulardan kontrollü geçişini sağlayarak kan plazması ile doku sıvısı arasında madde alışverişini sağlamaktır. Plazma ile doku sıvıları arasındaki madde alışverişinde en önemli mekanizma difüzyondur. Yağda eriyen maddeler kılcal damarlardaki deliklerden geçmek zorunda kalmaksızın, doğrudan hücre zarından geçerler. Oksijen, karbondioksit, bu maddelerden bazılarıdır. Suyun difüzyonu ise önce kılcal damar çeperinden sonra ise deliklerden gerçekleşmektedir. Su içinde erimiş halde bulunan ve lipitte erimeyen maddeler ise kılcal dışına doğrudan delikler aracılığı ile geçiş yaparlar.
Dokular ile plazma arasındaki madde alışverişinde kan basıncı önemli işleve sahiptir. Hidrostatik basıncın doku sıvısına göre yüksek olduğu bölgelerde plazma, doku sıvılarına doğru kitle akışı yapar. Plazmada, kan basıncının tersi yönünde iş gören ve doku sıvısının kan plazmasına geri dönmesinde etkili olan ozmotik proteinler bulunur. Büyük bir bölümü albuminler grubundan oluşan bu proteinler normal koşullarda doku sıvısına geçemezler ve plazma osmotik basıncının az çok değişmeden kalmasına neden olurlar.
Buna göre dokularda madde alış veriş mekanizmasının işleyişi şöyledir: Atardamar kılcallarında hidrostatik basınç plazmanın osmotik basıncından daha yüksektir. Buna bağlı olarak plazma sıvısı doku aralarına geçer. Ancak bu geçişte osmotik değeri olan kan proteinleri kılcallar içinde kalır.
Toplar damar kılcallarının uçlarına doğru gidildikçe sıvı kaybına bağlı olarak kan basıncı düşer ve sıvı osmotik basıncı artar. Buna bağlı olarak doku aralarındaki sıvı maddeler plazmaya geri dönmeye başlar.
Buyuk ve Kucuk Kan Dolasimi Nedir
Kan Dolaşımı Nedir, Büyük ve Küçük Kan Dolaşımı
Küçük (Akciğer) Dolaşım
Sağ karıncık >> Akciğer atardamarı >> Akciğer >> Akciğer toplar damarı >> Sol kulakçık
Küçük dolaşımda sağ karıncık kaslarının kasılmasıyla kan, akciğer a-tardamarına geçer. Burada alveollerde temizlendikten sonra tekrar akciğer toplar damarıyla sol kulakçığa gelir.
Büyük (Sistemik) Dolaşım
Sol karıncık >> Aorta >> Organ ve dokular >> Üst ve alt ana toplar damar >> Sağ kulakçık
Büyük dolaşımda sol karıncıktan aorta pompalanan kan, organ ve dokulara taşınır. Burada gerekli değişimler yapıldıktan sonra, üst ve alt ana toplar damarlarla sağ kulakçığa geri döner.
Karıncıkların kasılması sırasında oluşan basınç atım şeklinde arterlerin esnek çeperi boyunca devam eder. Bu atımlar vücut yüzeyine yakın damarlarda hissedilir. Buna nabız denir. Dakikadaki nabız sayısı kalbin karıncık kasılma sayısına eşittir. Kalbin dakikadaki normal atım sayısı 72 atım/dak.'dır. Atım sayısı 60 atım/dak. altına düşerse bradikardi, 100 atım üzerine çıkarsa taşikardi'den söz edilir. Büyük dolaşımda kan basıncının arter çeperleri üzerine yaptığı basınca tansiyon denir. Karıncıkların kasılması sırasında ölçülen basınca büyük tansiyon, gevşemesi sırasında ölçülen basınca ise küçük tansiyon denir. Kan basıncının sürekli olarak yüksek değerlerde olması yüksek tansiyon olarak adlandırılır.
Atardamar kan basıncı yaşa göre değişir. Buna göre gençlerde 140/90, yetişkinlerde 150/100, elli yaş sonrası dönemlerde ise 160/100 mmHg üzerindeki kan basıncı değerleri yüksek tansiyon olarak adlandırılır. Kan basıncının sürekli olarak yüksek oluşu damarların kolayca yırtılmasına neden olarak ciddi kanamalara neden olabilir.
Küçük (Akciğer) Dolaşım
Sağ karıncık >> Akciğer atardamarı >> Akciğer >> Akciğer toplar damarı >> Sol kulakçık
Küçük dolaşımda sağ karıncık kaslarının kasılmasıyla kan, akciğer a-tardamarına geçer. Burada alveollerde temizlendikten sonra tekrar akciğer toplar damarıyla sol kulakçığa gelir.
Büyük (Sistemik) Dolaşım
Sol karıncık >> Aorta >> Organ ve dokular >> Üst ve alt ana toplar damar >> Sağ kulakçık
Büyük dolaşımda sol karıncıktan aorta pompalanan kan, organ ve dokulara taşınır. Burada gerekli değişimler yapıldıktan sonra, üst ve alt ana toplar damarlarla sağ kulakçığa geri döner.
Karıncıkların kasılması sırasında oluşan basınç atım şeklinde arterlerin esnek çeperi boyunca devam eder. Bu atımlar vücut yüzeyine yakın damarlarda hissedilir. Buna nabız denir. Dakikadaki nabız sayısı kalbin karıncık kasılma sayısına eşittir. Kalbin dakikadaki normal atım sayısı 72 atım/dak.'dır. Atım sayısı 60 atım/dak. altına düşerse bradikardi, 100 atım üzerine çıkarsa taşikardi'den söz edilir. Büyük dolaşımda kan basıncının arter çeperleri üzerine yaptığı basınca tansiyon denir. Karıncıkların kasılması sırasında ölçülen basınca büyük tansiyon, gevşemesi sırasında ölçülen basınca ise küçük tansiyon denir. Kan basıncının sürekli olarak yüksek değerlerde olması yüksek tansiyon olarak adlandırılır.
Atardamar kan basıncı yaşa göre değişir. Buna göre gençlerde 140/90, yetişkinlerde 150/100, elli yaş sonrası dönemlerde ise 160/100 mmHg üzerindeki kan basıncı değerleri yüksek tansiyon olarak adlandırılır. Kan basıncının sürekli olarak yüksek oluşu damarların kolayca yırtılmasına neden olarak ciddi kanamalara neden olabilir.
İnsanda Dolaşım Sistemi
İnsanda Dolaşım Sistemi
Dolaşım Sistemi, kan, kalp ve damarlardan oluşur.
Kan
Kan dokusu; hücreler ve plazmadan oluşan akıcı bir sıvıdır
Kalp
Kalp göğüs boşluğunda göğüs kemiğinin altında iki akciğer arasında, 2/3 lük bölümü orta çizginin solunda, 1/3'ü ise sağında yer alır. Altında bulunan diyafram üzerine oturmuş, ucu aşağıya sola, tabanı ise yukarı sağa bakan, koni şeklinde bir organdır.
Kalp üç farklı kas tabakasından oluşmuştur. Dıştan içe doğru, dış tabaka, orta tabaka, ve en içte ise iç tabaka bulunur. Dış tabaka bir torba şeklinde kalbi dıştan sarar. Burası bağ doku, kan damarları, sinir lifleri ve sinir düğümleri bakımından zengindir. Orta tabaka, kalbin esas yapısını oluşturan kas tabakasıdır. Bu tabakada bulunan kas hücreleri iskelet kası gibi çizgili görünüme sahip olup aktin ve miyozin proteinlerini içeren tipik kas iplikçiklerine sahiptir. Kalp çizgili kaslardan oluşmasına rağmen istem dışı çalışır.
Kalp sağ ve sol olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Sağ kalp; sağ kulakçık ve sağ karıncık, sol kalp ise sol karıncık ve sol kulakçık olmak üzere iki bölümde inmcelenir. Kalp iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere toplam 4 odacıktan oluşmuştur. Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında üç parçalı; sol kulakçık ile sol karıncık arasında ise iki parçalı kapakçıklar bulunur. Kalp kapakçıkları kanın tek yönlü akışını sağlar. Karıncıklardan ayrılan a-tardamar ağızlarında ise yarım ay kapakçıkları bulunur.
Kalpte kan akışı kalp kapakçıkları sayesinde tek yönlü olarak gerçekleşmektedir. Vücudun alt kısımlarından toplar damarlarla gelen kan, alt ana toplar damarla ve üst kısımlardan gelen kan ise üst ana toplar damarla kalbin sağ kulakçığına dökülür. Buradan sol karıncığa ve oradan da Akciğer atardamarı ile akciğere taşınır. Akciğerde oksijence zenginleşmiş kan, akciğer toplardamarıyla kalbin sol kulakçığına dökülür. Buradan sol karıncığa geçerek, sağ kalpten sol kalbe geçmiş olur. Sağ kalp oksijence fakir, sol kalp ise oksijence zengin kanı taşır. Kan sol karıncıktan aort'a geçerek tüm vücuda dağılır.
Kalp Çalışması ve Sinirsel Kontrolü
Kalp kaslarının kasılmasına "sistol" gevşemesine "diastol" denir. Kalpte sağ ve sol kulakçıklar aynı anda kasılırlar. Kulakçıklar kasılırken karıncıklar gevşer, karıncıklar kasılırken kulakçıklar gevşer.
Kalp kendi uyaranlarını kendisi üreten bir organdır. Bu anlamda kalp kasının ritmik kasılmalarına neden olan ritmik uyaranları oluşturan ve bu uyaranları hızla bütün kalbe ileten özel bir sistem vardır. Bu uyarı sisteminin kontrolünde normal bir kalp dakikada 72 vurumla çalışmaktadır.
Kalp uyaranlarının doğduğu yer sino-atrial düğüm olarak adlandırılır. S-A düğüm, yaklaşık 3 mm genişliğinde, 15 mm. Uzunluğunda ve lmm kalınlığında özel kas dokusundan yapılı yassı, elips şeklinde bir şerittir. S-A düğümlerinde oluşan aksiyon potansiyelleri, bu düğümlere bağlı lifler sayesinde kulakçıkların tüm kitlesine ve aynı zamanda A-V düğüme dağılır. Aksiyon potansiyelinin geçiş hızı kulakçıklar içindeki kanın tamamen karıncıklara geçişine izin verecek bir sürede gerçekleşir. Karıncıklar kasılmaya başladığında kulakçıklar içindeki kan tamamıyla boşalmıştır. A-V düğümlerinden ileti pürkinje lifleri ile tüm karıncık yüzeyine dağılır.
Kalp çalışmasının otonom sistemle kontrolünde parasempatik ve sempatik sinirler etkilidir
Kalp kasının beslenmesi ve kalp damarları: Kalp kası da, iskelet kası gibi kasılma için kimyasal enerji kullanır. Bu enerjinin çoğu yağ asitlerinden, daha az miktarda ise laktoz ve glikozdan sağlanır. Kalbi besleyen özel damarlara kroner damar denir. Kalbin sağı ve solu farklı iki kroner damar tarafından beslenir. Birinin tıkanması halinde kalbin o bölgesi beslenemez.
Damarlar: Kalp tarafından pompalanan kan vücut dokularına damarlar ile taşınır ve dokularda oluşan artık maddelerce kirletilmiş kan tekrar damarlar tarafından kalbe geri getirilir. Vücudumuzda yapı ve görev bakımından birbirinden farklı özellikler gösteren üç farklı damar bulunur. Bunlar; atardamar (arter), toplardamar (ven) ve kılcal damarlar (kapil) dır.
Büyük atardamarlara arter, daha küçük olanlara ise arteriol denir. A-tardamarların taşıdıkları kanın niteliği "akciğer atardamarı" hariç oksijence zengindir. Akciğer atardamarında ise akciğere temizlenmek üzere gönderilen kirli kan bulunur. Vücudumuzun en büyük atardamarına aort denir.
Kılcal damarlar ise atar ve toplar damarlar arasında bağlantıyı sağlarlar. Doku sıvıları ile madde alışverişi kılcal damarlarda olur.
Toplar damarlar ise dokularda kirlenen kanı, kalbin kulakçıklarına taşırlar. Kalbe kanın girişi başlıca "alt ana ve üst ana toplar damar"larla olur. Vücudumuzun alt kısmında bacaklarda bulunan toplar damarlarda kalptekilere benzeyen kapakçıklar bulunur. Bu kapakçıklar kanın tek yönlü akmasını sağlar. Akciğer toplardamarı hariç vücudumuzda bulunan bütün toplardamarlar oksijen bakımından fakir kanı taşır.
Damarların en iç tabakası tek katlı epitel tabakasından oluşur. Bu yapı bütün damarlarda ortaktır. Toplar ve atardamarlarda orta tabakada halka şeklinde düz kas lifleri bulunur. Ancak atardamarlarda, toplardamarlarda bulunmayan çok sayıda "esnek telcikler" vardır. Bu yapı atardamarın, kalp basıncına karşı dirençli olmasını sağlar. Bununla birlikte kan basıncının bütün damar çeperi boyunca değişmeden aktarılmasında da etkilidir. En dış tabaka bağ dokusu ve damarlara sinirlerin girdiği tabakadır. Kılcal damarlarda ise sadece iç tabaka bulunur. Böylece dokular ile kılcal damarlar arasında madde alışverişi kolay bir şekilde gerçekleşir.
Dolaşım Sistemi, kan, kalp ve damarlardan oluşur.
Kan
Kan dokusu; hücreler ve plazmadan oluşan akıcı bir sıvıdır
Kalp
Kalp göğüs boşluğunda göğüs kemiğinin altında iki akciğer arasında, 2/3 lük bölümü orta çizginin solunda, 1/3'ü ise sağında yer alır. Altında bulunan diyafram üzerine oturmuş, ucu aşağıya sola, tabanı ise yukarı sağa bakan, koni şeklinde bir organdır.
Kalp üç farklı kas tabakasından oluşmuştur. Dıştan içe doğru, dış tabaka, orta tabaka, ve en içte ise iç tabaka bulunur. Dış tabaka bir torba şeklinde kalbi dıştan sarar. Burası bağ doku, kan damarları, sinir lifleri ve sinir düğümleri bakımından zengindir. Orta tabaka, kalbin esas yapısını oluşturan kas tabakasıdır. Bu tabakada bulunan kas hücreleri iskelet kası gibi çizgili görünüme sahip olup aktin ve miyozin proteinlerini içeren tipik kas iplikçiklerine sahiptir. Kalp çizgili kaslardan oluşmasına rağmen istem dışı çalışır.
Kalp sağ ve sol olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Sağ kalp; sağ kulakçık ve sağ karıncık, sol kalp ise sol karıncık ve sol kulakçık olmak üzere iki bölümde inmcelenir. Kalp iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere toplam 4 odacıktan oluşmuştur. Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında üç parçalı; sol kulakçık ile sol karıncık arasında ise iki parçalı kapakçıklar bulunur. Kalp kapakçıkları kanın tek yönlü akışını sağlar. Karıncıklardan ayrılan a-tardamar ağızlarında ise yarım ay kapakçıkları bulunur.
Kalpte kan akışı kalp kapakçıkları sayesinde tek yönlü olarak gerçekleşmektedir. Vücudun alt kısımlarından toplar damarlarla gelen kan, alt ana toplar damarla ve üst kısımlardan gelen kan ise üst ana toplar damarla kalbin sağ kulakçığına dökülür. Buradan sol karıncığa ve oradan da Akciğer atardamarı ile akciğere taşınır. Akciğerde oksijence zenginleşmiş kan, akciğer toplardamarıyla kalbin sol kulakçığına dökülür. Buradan sol karıncığa geçerek, sağ kalpten sol kalbe geçmiş olur. Sağ kalp oksijence fakir, sol kalp ise oksijence zengin kanı taşır. Kan sol karıncıktan aort'a geçerek tüm vücuda dağılır.
Kalp Çalışması ve Sinirsel Kontrolü
Kalp kaslarının kasılmasına "sistol" gevşemesine "diastol" denir. Kalpte sağ ve sol kulakçıklar aynı anda kasılırlar. Kulakçıklar kasılırken karıncıklar gevşer, karıncıklar kasılırken kulakçıklar gevşer.
Kalp kendi uyaranlarını kendisi üreten bir organdır. Bu anlamda kalp kasının ritmik kasılmalarına neden olan ritmik uyaranları oluşturan ve bu uyaranları hızla bütün kalbe ileten özel bir sistem vardır. Bu uyarı sisteminin kontrolünde normal bir kalp dakikada 72 vurumla çalışmaktadır.
Kalp uyaranlarının doğduğu yer sino-atrial düğüm olarak adlandırılır. S-A düğüm, yaklaşık 3 mm genişliğinde, 15 mm. Uzunluğunda ve lmm kalınlığında özel kas dokusundan yapılı yassı, elips şeklinde bir şerittir. S-A düğümlerinde oluşan aksiyon potansiyelleri, bu düğümlere bağlı lifler sayesinde kulakçıkların tüm kitlesine ve aynı zamanda A-V düğüme dağılır. Aksiyon potansiyelinin geçiş hızı kulakçıklar içindeki kanın tamamen karıncıklara geçişine izin verecek bir sürede gerçekleşir. Karıncıklar kasılmaya başladığında kulakçıklar içindeki kan tamamıyla boşalmıştır. A-V düğümlerinden ileti pürkinje lifleri ile tüm karıncık yüzeyine dağılır.
Kalp çalışmasının otonom sistemle kontrolünde parasempatik ve sempatik sinirler etkilidir
Kalp kasının beslenmesi ve kalp damarları: Kalp kası da, iskelet kası gibi kasılma için kimyasal enerji kullanır. Bu enerjinin çoğu yağ asitlerinden, daha az miktarda ise laktoz ve glikozdan sağlanır. Kalbi besleyen özel damarlara kroner damar denir. Kalbin sağı ve solu farklı iki kroner damar tarafından beslenir. Birinin tıkanması halinde kalbin o bölgesi beslenemez.
Damarlar: Kalp tarafından pompalanan kan vücut dokularına damarlar ile taşınır ve dokularda oluşan artık maddelerce kirletilmiş kan tekrar damarlar tarafından kalbe geri getirilir. Vücudumuzda yapı ve görev bakımından birbirinden farklı özellikler gösteren üç farklı damar bulunur. Bunlar; atardamar (arter), toplardamar (ven) ve kılcal damarlar (kapil) dır.
Büyük atardamarlara arter, daha küçük olanlara ise arteriol denir. A-tardamarların taşıdıkları kanın niteliği "akciğer atardamarı" hariç oksijence zengindir. Akciğer atardamarında ise akciğere temizlenmek üzere gönderilen kirli kan bulunur. Vücudumuzun en büyük atardamarına aort denir.
Kılcal damarlar ise atar ve toplar damarlar arasında bağlantıyı sağlarlar. Doku sıvıları ile madde alışverişi kılcal damarlarda olur.
Toplar damarlar ise dokularda kirlenen kanı, kalbin kulakçıklarına taşırlar. Kalbe kanın girişi başlıca "alt ana ve üst ana toplar damar"larla olur. Vücudumuzun alt kısmında bacaklarda bulunan toplar damarlarda kalptekilere benzeyen kapakçıklar bulunur. Bu kapakçıklar kanın tek yönlü akmasını sağlar. Akciğer toplardamarı hariç vücudumuzda bulunan bütün toplardamarlar oksijen bakımından fakir kanı taşır.
Damarların en iç tabakası tek katlı epitel tabakasından oluşur. Bu yapı bütün damarlarda ortaktır. Toplar ve atardamarlarda orta tabakada halka şeklinde düz kas lifleri bulunur. Ancak atardamarlarda, toplardamarlarda bulunmayan çok sayıda "esnek telcikler" vardır. Bu yapı atardamarın, kalp basıncına karşı dirençli olmasını sağlar. Bununla birlikte kan basıncının bütün damar çeperi boyunca değişmeden aktarılmasında da etkilidir. En dış tabaka bağ dokusu ve damarlara sinirlerin girdiği tabakadır. Kılcal damarlarda ise sadece iç tabaka bulunur. Böylece dokular ile kılcal damarlar arasında madde alışverişi kolay bir şekilde gerçekleşir.
Yemek Borusu Nedir
Yemek Borusu Nedir
Sindirim borusunun yutaktan sonra gelen bölümüdür. Soluk borusunun arkasında yer alır. Yutak ve mideyle birleştiği yerde halka kaslar bulunur. Üst halka kaslar solunum havasının mideye kaçışını engeller. Alttakiler ise mide içeriğinin yemek borusuna sızmasını engeller.
Mide, karın boşluğunun sol üst köşesinde diyaframın altında bulunan "J" şeklinde bir organdır. Mide hacmi yaşa, büyüklüğe ve yeme alışkanlığına göre değişiklik göstermekle birlikte 1.5-3 litre arasında değişmektedir. Mide düz kaslardan oluşan kaslı bir orgadır. Midenin en iç kısmında ise mukus salgılayan hüzreler vardır. Mukus tabakası mide iç çeperinin HCL salgısından zarar görmesini engeller. Mide, Besinlerin geçici olarak depo edilmesi, besinlerin yarı sıvı bir karışım oluncaya kadar karıştırılması (kimus), hem mekanik hem de kimyasal sindirimde görev alması, ince bağırsaklarda sindirim emilim fonksiyonlarının uygun bir şekilde gerçekleşebilmesi için besinlerin kontrollü olarak ince barsağa geçişini sağlaması gibi önemli görevleri üstlenmiştir
Mide bezleri pepsinojen (pasif enzim), HC1 ve musin salgılar. Pepsinojen proteinlerin sindiriminde görev alır. Mide hücrelerinde pasif olarak sentezlenen bu enzim mide içine salgılandıktan sonra aftif hale gelirler.
Pepsinojen + HC1 >>> Pepsin
Mide salgısı hem hormonal hem de sinirsel yolla kontrol edilir. Sinirsel kontrol vagus siniriyle, hormonal kontrol ise gastrin hormonuyla olur.
İnce Bağırsak: Sindirim sisteminin kalın bağırsak ve mide arasında kalan bölümüne denir. Mideye "pilor" kalın bağırsağa ise "kolon kapağı" ile bağlanır. 6-8m uzunluğundadır Mideden sonra gelen bölümüne deudonum (onikiparmak bağırsağı), sonraki boş bağırsak ve kıvrım bağırsak denir. İnce bağırsağın iç yüzeyi örtü epiteli ve altındaki bağ dokunun içe doğru girintiler yapmasıyla oluşan kristaları bulundurur.
Onikiparmak bağırsağı, karaciğerin altında bulunur. Bir kısmı mideyle hareket ederken bir bölümü hareket etmez. Bu bölge dışında ince bağırsağın tamamında ritmik peristaltik hareketler gözlenir. Onikiparmak bağırsağına pankreas ve karaciğerden salgı gelir.
Oniki parmak bağırsağına salgı bırakan bezler:
Pankreas midenin altında bulunan karma bir bezdir. Sindirim salgılarını virsung kanalıyla oniki parmak bağırsağına boşaltır. Hormon salgısı ise doğrudan kana verilir. Salgısında bulunan enzimler, protein, karbonhidrat, yağ ve nükleik asitleri sindirir. Proteinleri sindiren enzimler tripsinojen ve kimotripsinojendir. Bu enzimler pasiftirler. Oniki parmak bağırsağı içine salgılandıklarında, barsak çeperinden salgılanan enterokinaz fermenti tripsinojeni aktif hale getirir. Aktif tripsonojen ise kimotripsonejeni aktifleştirir. Her iki enzim proteinleri daha küçük parçalara bölerler. Karbonhidratları sindiren enzimler ise amilazdır. Amilaz nişasta ve glikojeni parçalar. Sindirim sonunda di ve trisakkaritler oluşur. Yağları sindiren pankreas enzimi ise lipazdır.
Karaciğer ve Safra Salgısı: Karaciğer hücreleri safra üretir. Karaciğer hücreleri tarafından üretilen safra, karaciğer dokusu içindeki safra kanalcıklarına dökülür. Safra kanalcıkları daha büyük safra kanallarına bağlanarak merkezden çevreye doğru akar ve safra kesesine yönelir. Burada depolandıktan sonra gerektikçe deudonuma boşaltılır. Safra salgısı içinde enzim yoktur. Bu nedenle safranın sindirimdeki rolü tamamıyla mekaniktir.
Safranın bileşimindeki ana madde kolesteroldür
Safra sindirim sisteminde, yağ damlacıkların parçalanmasına yardım ederek, yağların kimyasal sindirimini hızlandırır. Bundan başka, yağda eriyen ADEK grubu vitaminlerin emilimini sağlar ve antiseptik özelliği ile barsaklarda kokuşmayı önler ve dışkının rengini verir.
Boş bağırsak ince bağırsağın onikiparmak bağırsağından sonra uzanan ikinci bölümüdür. Kimyasal sindirim burada devam eder.
Kıvrım bağırsak, ince bağırsağın son kısmıdır. Kalın bağırsağa kolon kapağı ile bağlanmıştır. En içte bulunan tabakası diğerlerinden farklı olarak emilim işlemlerini yerine getirmek üzere özelleşmiştir. Villusların aralarında bulunan mikrovilluslar, ince bağırsağın emilim yüzeyini 250m2 ye kadar çıkarırlar. Kıvrımlar ince bağırsağın bütün bölümlerine yayılmıştır. Her villusun ortasında lenf kanalı bulunur. Bunun etrafı çok sayıda atar ve toplar damar kılcalları ile çevrelenmiştir.
İnce bağırsak salgısında, protein ve karbonhidratları sindirecek enzimler vardır.
Kalın Bağırsak: Kalın bağırsaklar sindirim sisteminin ince bağırsaktan sonra gelen ve anüse kadar uzanan, yaklaşık 2 m uzunluğundaki bölümüdür, İnce bağırsaklara daha geniş ve kalındırlar. Kalın bağırsakta bazı vitaminler dışında organik maddelerin emilimi olmaz. Emilim daha çok inorganik maddeler geriye alınması şeklinde gerçekleşir. Kalın bağırsakların bu özelliğinden dolayı çocuklara bazı ilaçlar rektal yolla uygulanabilmektedir.
Kör bağırsak kalın bağırsakla ince bağırsağın birleşme noktasında, sağ kasıkta bulunur. Torba şeklinde olup kapalı uçla sonlanır. Uç kısımda lenfoid bir yapı olan apandix vardır. 5-15cm boylarında olan bu organın iltihaplanmasına apandisit denir. Kör bağırsakta geçiş tek yönlüdür. İnce bağırsaktan gelen sindirim artıkları yukarıya doğru kolonla devam eder.
Kolon kalın bağırsağın kör bağırsaktan rektuma kadar uzanan bölümüdür.
Rektum kalın bağırsağın en son bölümü olup 15-17 cm uzunluğunda boru şeklindedir. Bu kısmen 20 cm yukarıda kolonla rektum arasındaki kavşakta zayıf bir fonksiyonel sifınkterin bulunmasından ileri gelir. Rektum a-nal kanalla sonlanır. Anal kanalın son kısmı düz kaslardan oluşan bir halka kas demeti bulunur. Bu oluşumun dış kısmında çizgili kaslardan oluşan bir dış halka kas demeti daha vardır. Her iki kas dışkılama (defeksiyon) işleminde rol alır. Anal kanalın dışarı açılan halka şeklindeki alt deliğine anüs denir. Çizgili kasların kontrolü somatik sinirlerle yapıldığı için istemli ve bilinçlidir.
Sindirim borusunun yutaktan sonra gelen bölümüdür. Soluk borusunun arkasında yer alır. Yutak ve mideyle birleştiği yerde halka kaslar bulunur. Üst halka kaslar solunum havasının mideye kaçışını engeller. Alttakiler ise mide içeriğinin yemek borusuna sızmasını engeller.
Mide, karın boşluğunun sol üst köşesinde diyaframın altında bulunan "J" şeklinde bir organdır. Mide hacmi yaşa, büyüklüğe ve yeme alışkanlığına göre değişiklik göstermekle birlikte 1.5-3 litre arasında değişmektedir. Mide düz kaslardan oluşan kaslı bir orgadır. Midenin en iç kısmında ise mukus salgılayan hüzreler vardır. Mukus tabakası mide iç çeperinin HCL salgısından zarar görmesini engeller. Mide, Besinlerin geçici olarak depo edilmesi, besinlerin yarı sıvı bir karışım oluncaya kadar karıştırılması (kimus), hem mekanik hem de kimyasal sindirimde görev alması, ince bağırsaklarda sindirim emilim fonksiyonlarının uygun bir şekilde gerçekleşebilmesi için besinlerin kontrollü olarak ince barsağa geçişini sağlaması gibi önemli görevleri üstlenmiştir
Mide bezleri pepsinojen (pasif enzim), HC1 ve musin salgılar. Pepsinojen proteinlerin sindiriminde görev alır. Mide hücrelerinde pasif olarak sentezlenen bu enzim mide içine salgılandıktan sonra aftif hale gelirler.
Pepsinojen + HC1 >>> Pepsin
Mide salgısı hem hormonal hem de sinirsel yolla kontrol edilir. Sinirsel kontrol vagus siniriyle, hormonal kontrol ise gastrin hormonuyla olur.
İnce Bağırsak: Sindirim sisteminin kalın bağırsak ve mide arasında kalan bölümüne denir. Mideye "pilor" kalın bağırsağa ise "kolon kapağı" ile bağlanır. 6-8m uzunluğundadır Mideden sonra gelen bölümüne deudonum (onikiparmak bağırsağı), sonraki boş bağırsak ve kıvrım bağırsak denir. İnce bağırsağın iç yüzeyi örtü epiteli ve altındaki bağ dokunun içe doğru girintiler yapmasıyla oluşan kristaları bulundurur.
Onikiparmak bağırsağı, karaciğerin altında bulunur. Bir kısmı mideyle hareket ederken bir bölümü hareket etmez. Bu bölge dışında ince bağırsağın tamamında ritmik peristaltik hareketler gözlenir. Onikiparmak bağırsağına pankreas ve karaciğerden salgı gelir.
Oniki parmak bağırsağına salgı bırakan bezler:
Pankreas midenin altında bulunan karma bir bezdir. Sindirim salgılarını virsung kanalıyla oniki parmak bağırsağına boşaltır. Hormon salgısı ise doğrudan kana verilir. Salgısında bulunan enzimler, protein, karbonhidrat, yağ ve nükleik asitleri sindirir. Proteinleri sindiren enzimler tripsinojen ve kimotripsinojendir. Bu enzimler pasiftirler. Oniki parmak bağırsağı içine salgılandıklarında, barsak çeperinden salgılanan enterokinaz fermenti tripsinojeni aktif hale getirir. Aktif tripsonojen ise kimotripsonejeni aktifleştirir. Her iki enzim proteinleri daha küçük parçalara bölerler. Karbonhidratları sindiren enzimler ise amilazdır. Amilaz nişasta ve glikojeni parçalar. Sindirim sonunda di ve trisakkaritler oluşur. Yağları sindiren pankreas enzimi ise lipazdır.
Karaciğer ve Safra Salgısı: Karaciğer hücreleri safra üretir. Karaciğer hücreleri tarafından üretilen safra, karaciğer dokusu içindeki safra kanalcıklarına dökülür. Safra kanalcıkları daha büyük safra kanallarına bağlanarak merkezden çevreye doğru akar ve safra kesesine yönelir. Burada depolandıktan sonra gerektikçe deudonuma boşaltılır. Safra salgısı içinde enzim yoktur. Bu nedenle safranın sindirimdeki rolü tamamıyla mekaniktir.
Safranın bileşimindeki ana madde kolesteroldür
Safra sindirim sisteminde, yağ damlacıkların parçalanmasına yardım ederek, yağların kimyasal sindirimini hızlandırır. Bundan başka, yağda eriyen ADEK grubu vitaminlerin emilimini sağlar ve antiseptik özelliği ile barsaklarda kokuşmayı önler ve dışkının rengini verir.
Boş bağırsak ince bağırsağın onikiparmak bağırsağından sonra uzanan ikinci bölümüdür. Kimyasal sindirim burada devam eder.
Kıvrım bağırsak, ince bağırsağın son kısmıdır. Kalın bağırsağa kolon kapağı ile bağlanmıştır. En içte bulunan tabakası diğerlerinden farklı olarak emilim işlemlerini yerine getirmek üzere özelleşmiştir. Villusların aralarında bulunan mikrovilluslar, ince bağırsağın emilim yüzeyini 250m2 ye kadar çıkarırlar. Kıvrımlar ince bağırsağın bütün bölümlerine yayılmıştır. Her villusun ortasında lenf kanalı bulunur. Bunun etrafı çok sayıda atar ve toplar damar kılcalları ile çevrelenmiştir.
İnce bağırsak salgısında, protein ve karbonhidratları sindirecek enzimler vardır.
Kalın Bağırsak: Kalın bağırsaklar sindirim sisteminin ince bağırsaktan sonra gelen ve anüse kadar uzanan, yaklaşık 2 m uzunluğundaki bölümüdür, İnce bağırsaklara daha geniş ve kalındırlar. Kalın bağırsakta bazı vitaminler dışında organik maddelerin emilimi olmaz. Emilim daha çok inorganik maddeler geriye alınması şeklinde gerçekleşir. Kalın bağırsakların bu özelliğinden dolayı çocuklara bazı ilaçlar rektal yolla uygulanabilmektedir.
Kör bağırsak kalın bağırsakla ince bağırsağın birleşme noktasında, sağ kasıkta bulunur. Torba şeklinde olup kapalı uçla sonlanır. Uç kısımda lenfoid bir yapı olan apandix vardır. 5-15cm boylarında olan bu organın iltihaplanmasına apandisit denir. Kör bağırsakta geçiş tek yönlüdür. İnce bağırsaktan gelen sindirim artıkları yukarıya doğru kolonla devam eder.
Kolon kalın bağırsağın kör bağırsaktan rektuma kadar uzanan bölümüdür.
Rektum kalın bağırsağın en son bölümü olup 15-17 cm uzunluğunda boru şeklindedir. Bu kısmen 20 cm yukarıda kolonla rektum arasındaki kavşakta zayıf bir fonksiyonel sifınkterin bulunmasından ileri gelir. Rektum a-nal kanalla sonlanır. Anal kanalın son kısmı düz kaslardan oluşan bir halka kas demeti bulunur. Bu oluşumun dış kısmında çizgili kaslardan oluşan bir dış halka kas demeti daha vardır. Her iki kas dışkılama (defeksiyon) işleminde rol alır. Anal kanalın dışarı açılan halka şeklindeki alt deliğine anüs denir. Çizgili kasların kontrolü somatik sinirlerle yapıldığı için istemli ve bilinçlidir.
İnsanda Sindirim Sistemi Bilgileri
İnsanda Sindirim Sistemi
Sindirim, büyük organik moleküllerin kimyasal ve fiziksel koşullarla en küçük yapı taşlarına yıkılmasıyla sonuçlanan olayların tamamına denir. İnsanlar besinlerini katı parçacıklar halinde alırlar. Sindirim sistemleri buna uygun olarak, hem mekanik hem de kimyasal sindirimi gerçekleştirmek üzere özelleşmiştir. Buna göre sindirimin amacı, hücre zarından geçemeyecek kadar büyük olan molekülleri hücre zarından geçebilecekleri formlarına in-dirgemektir.İnsan sindirim sisteminde karbonhidrat, protein, yağ ve nükleik asitler sindirilir. Organik molekül olan vitaminler ise herhangi bir değişikliğe uğramadan sindirim sisteminden geçerler.
İnsanda sindirim başlıca iki aşamada gerçekleşir
1. Mekanik veya fiziksel sindirim: Bu aşamada besinler sindirim sistemine alınır ve daha küçük parçalara bölünür. Mekanik sindirimde dişler ve ritmik peristaltik hareketler etkili olduğu gibi safra gibi sıvıları da etkilidir.
2. Kimyasal sindirim: Kimyasal sindirimde büyük moleküller enzimler yardımıyla kendilerine oluşturan yapı taşlarına yıkılır. Bütün bu olayların geçtiği boşluk ise sindirim kanalı olarak adlandırılır.
Sindirim kanalında, mukus, enzim ve değişik salgıları üreten çok sayıda bez bulunur. Bunlar;
1. Mukus veya goblet hücreleri: Salgılarını doğrudan sindirim boşluğuna bırakır. Tamamen kendi başlarına çalışırlar.
2. Mide ve oniki parmak bağırsağı üst kısımlarında HCl ve Pepsinojen salgılayan bezler bulunur
3. Karaciğer, Pankreas ve tükrük bezi gibi sindirimde önemli fonksiyonları olan salgı üreten bezler de vardır.
Besinlerin alınması ve sindirim kanalında taşınması
Kişinin alacağı besin miktarını açlık, besin tipi ve iştah belirler.
Ağız Boşluğu: Ağız sindirim kanalının ilk açıklığıdır. Önde dudaklar ve ağız yarığı, arkada yutak geçidi, üstte burun boşluğu ile ağız boşluğunu ayıran sert ve yumuşak damak tarafından çevrelenir.
Ağız boşluğundaki en önemli oluşumlar dişlerdir. Dişler üst ve alt çenede bulunur. Dişler mekanik sindirimde ve konuşmada önemli görevleri üstlenmişlerdir. Dişler yaşam boyunca iki kez çıkar. Bunlardan biri çocukluk döneminde olur ve süt dişleri olarak adlandırılırlar. Süt dişleri ilk 6. ayda çıkmakla birlikte, nadir de olsa anne karnında da çıkabilir. 6. ay-2 yaş arası tamamlanan süt dişlerinin sayısı 20 dir. Süt dişleri 6-12 yaşları arasında dökülür ve dökülen her dişin yerine kalıcı dişler gelir.
Kalıcı dişlerin çenede sıralanışı önden arkaya doğru; kesici dişler, köpek dişi küçük azılar ve büyük azılar şeklindedir. 18-22 yaşları arasında ise 20 yaş dişi çıkar. Bazı kişilerde ise çıkmayabilir. Her diş çene kemiği içinde bulunan boşluklara yerleşmiş durumdadır. Dişin çene kemiği içindeki bölümüne diş kökü, görünen bölümüne ise diş tacı denir. Diş tacı ile kök arasında kalan ve dişin diş eti ile temas ettiği noktaya ise diş boynu adı veri-lir.Diş tacı, mine tabakasıyla örtülüdür. Kalsiyum, fosfat ve flor mine tabakasının en önemli mineralleridir. Flor oranı yeterli olamayan suların tüketildiği bölgelerde mine tabakası zayıflar ve diş çürümeleri hızlanır. Dentin tabakası mine tabakasının altında yer alır. Kemiğe benzer bir maddeden yapıldığı için "diş kemiği" olarak da adlandırılır. En iç kısımda ise kan damarları ve sinirleri bulunduran pulpa (diş özü) tabakası bulunur. Bu tabaka dişin beslenmesi ve korunmasında etkilidir.
Dil: Çizgili kaslardan oluşur. Üzeri mukoza ile kaplı bir organımızdır. Tat alma fonksiyonun yanında sindirim sisteminde besinleri karıştırarak çiğnenmesinde ve yutağa doğru itilmesinde görev alır.
Tükürük bezleri: Ağızda başlıca kulak altı, çene altı ve dilaltında bulunurlar. Salgılarında başlıca, pityalin enzimi ve musin bulumaktadır. pH 6,4-7,4 sınırları arasındadır.
Yutak: Yutak, ön kısımda yukarıdan aşağıya doğru; burun boşlukları, ağız boşluğu ve gırtlağa açılan ve aşağıya doğru ise yemek borusuyla devam eden, huni şeklinde bir organdır.
Yutma ağızda besinlerin yeterince çiğnenmesinden sonra istemli olarak başlar ve yutma refleksi ile tamamlanır. Besinler yutulmaya hazır olduğu zaman, dilin yukarıya ve geriye doğru basıncı ile lokma sıkıştırılır ve yuvarlanır. Lokmanın yutağa gelmesi burada bulunan reseptörleri uyarır ve bir seri refleks olaylarını başlatır. Yutkunma sırasında soluk borusu yukarıya doğru yükselir ve gırtlak kapağı ile kapatılır.
Sindirim, büyük organik moleküllerin kimyasal ve fiziksel koşullarla en küçük yapı taşlarına yıkılmasıyla sonuçlanan olayların tamamına denir. İnsanlar besinlerini katı parçacıklar halinde alırlar. Sindirim sistemleri buna uygun olarak, hem mekanik hem de kimyasal sindirimi gerçekleştirmek üzere özelleşmiştir. Buna göre sindirimin amacı, hücre zarından geçemeyecek kadar büyük olan molekülleri hücre zarından geçebilecekleri formlarına in-dirgemektir.İnsan sindirim sisteminde karbonhidrat, protein, yağ ve nükleik asitler sindirilir. Organik molekül olan vitaminler ise herhangi bir değişikliğe uğramadan sindirim sisteminden geçerler.
İnsanda sindirim başlıca iki aşamada gerçekleşir
1. Mekanik veya fiziksel sindirim: Bu aşamada besinler sindirim sistemine alınır ve daha küçük parçalara bölünür. Mekanik sindirimde dişler ve ritmik peristaltik hareketler etkili olduğu gibi safra gibi sıvıları da etkilidir.
2. Kimyasal sindirim: Kimyasal sindirimde büyük moleküller enzimler yardımıyla kendilerine oluşturan yapı taşlarına yıkılır. Bütün bu olayların geçtiği boşluk ise sindirim kanalı olarak adlandırılır.
Sindirim kanalında, mukus, enzim ve değişik salgıları üreten çok sayıda bez bulunur. Bunlar;
1. Mukus veya goblet hücreleri: Salgılarını doğrudan sindirim boşluğuna bırakır. Tamamen kendi başlarına çalışırlar.
2. Mide ve oniki parmak bağırsağı üst kısımlarında HCl ve Pepsinojen salgılayan bezler bulunur
3. Karaciğer, Pankreas ve tükrük bezi gibi sindirimde önemli fonksiyonları olan salgı üreten bezler de vardır.
Besinlerin alınması ve sindirim kanalında taşınması
Kişinin alacağı besin miktarını açlık, besin tipi ve iştah belirler.
Ağız Boşluğu: Ağız sindirim kanalının ilk açıklığıdır. Önde dudaklar ve ağız yarığı, arkada yutak geçidi, üstte burun boşluğu ile ağız boşluğunu ayıran sert ve yumuşak damak tarafından çevrelenir.
Ağız boşluğundaki en önemli oluşumlar dişlerdir. Dişler üst ve alt çenede bulunur. Dişler mekanik sindirimde ve konuşmada önemli görevleri üstlenmişlerdir. Dişler yaşam boyunca iki kez çıkar. Bunlardan biri çocukluk döneminde olur ve süt dişleri olarak adlandırılırlar. Süt dişleri ilk 6. ayda çıkmakla birlikte, nadir de olsa anne karnında da çıkabilir. 6. ay-2 yaş arası tamamlanan süt dişlerinin sayısı 20 dir. Süt dişleri 6-12 yaşları arasında dökülür ve dökülen her dişin yerine kalıcı dişler gelir.
Kalıcı dişlerin çenede sıralanışı önden arkaya doğru; kesici dişler, köpek dişi küçük azılar ve büyük azılar şeklindedir. 18-22 yaşları arasında ise 20 yaş dişi çıkar. Bazı kişilerde ise çıkmayabilir. Her diş çene kemiği içinde bulunan boşluklara yerleşmiş durumdadır. Dişin çene kemiği içindeki bölümüne diş kökü, görünen bölümüne ise diş tacı denir. Diş tacı ile kök arasında kalan ve dişin diş eti ile temas ettiği noktaya ise diş boynu adı veri-lir.Diş tacı, mine tabakasıyla örtülüdür. Kalsiyum, fosfat ve flor mine tabakasının en önemli mineralleridir. Flor oranı yeterli olamayan suların tüketildiği bölgelerde mine tabakası zayıflar ve diş çürümeleri hızlanır. Dentin tabakası mine tabakasının altında yer alır. Kemiğe benzer bir maddeden yapıldığı için "diş kemiği" olarak da adlandırılır. En iç kısımda ise kan damarları ve sinirleri bulunduran pulpa (diş özü) tabakası bulunur. Bu tabaka dişin beslenmesi ve korunmasında etkilidir.
Dil: Çizgili kaslardan oluşur. Üzeri mukoza ile kaplı bir organımızdır. Tat alma fonksiyonun yanında sindirim sisteminde besinleri karıştırarak çiğnenmesinde ve yutağa doğru itilmesinde görev alır.
Tükürük bezleri: Ağızda başlıca kulak altı, çene altı ve dilaltında bulunurlar. Salgılarında başlıca, pityalin enzimi ve musin bulumaktadır. pH 6,4-7,4 sınırları arasındadır.
Yutak: Yutak, ön kısımda yukarıdan aşağıya doğru; burun boşlukları, ağız boşluğu ve gırtlağa açılan ve aşağıya doğru ise yemek borusuyla devam eden, huni şeklinde bir organdır.
Yutma ağızda besinlerin yeterince çiğnenmesinden sonra istemli olarak başlar ve yutma refleksi ile tamamlanır. Besinler yutulmaya hazır olduğu zaman, dilin yukarıya ve geriye doğru basıncı ile lokma sıkıştırılır ve yuvarlanır. Lokmanın yutağa gelmesi burada bulunan reseptörleri uyarır ve bir seri refleks olaylarını başlatır. Yutkunma sırasında soluk borusu yukarıya doğru yükselir ve gırtlak kapağı ile kapatılır.
Kas Sistemi ve Kas Kasilmasi
İnsanda Kas sistemi
Kemikler, yüzlerine bağlı kaslarla hareket ederler. İskelet kaslarının çoğu antagonist kaslardır. Antagonist kaslar birbirlerine zıt olarak çalışır. Örneğin, elimizi dirsekten omuza doğru bükerken, iç deki kaslar kasılır, dış-takiler ise gevşer.
Vücudumuzun % 40' ını iskelet; % 10' luk bölümünü ise düz ve kalp kası oluşturur. Kasılma ilkeleri tüm kas çeşitlerinde hemen hemen aynıdır. Ancak, bunlardan sadece iskelet kası harekette etkilidir. Bu bölümde başlıca iskelet kasının yapı ve fonksiyonları incelenmektedir.
İskelet kasının fizyolojik Anatomisi
Bir iskelet kası, bütün kas boyunca uzanan çok sayıda kas lifinden o-luşmuştur. Her bir kas lifinin yüzeyi sarkolemma adı verilen zarla örtülüdür. Kas lifinin yapısında çok sayıda kas telciği vardır. Bir kas telciği miyozin ve aktin ipliklerinden oluşur. Miyozin iplikler kalın, aktinler ise ince yapılıdır. Kasta yapısal organizasyonda aktin ve miyozin iplikler birbiri içine girmiş durumdadır.
İskelet kası, ışık mikroskobuyla incelendiğinde, açık ve koyu renkli bantlar ayırt edilir. Bu bantlardan sadece aktin proteinden oluşana "I bandı" miyozin ve aktin proteinlerinin girişim yaptığı yerlere ise " A bandı" denir. A bandının ortasında açık renkli bir bölge ayırt edilir. Sadece dinlenme halindeki kaslarda görülen bu bölgeye " H bandı " denir. Bir " I bandının ortasında ise "Z çizgisi" bulunur. " Z çizgisi aktin proteinlerinin birbirine bağlandığı noktalardır. İki Z çizgisi arasında kalan bölüme ise sarkomer denir. Sarkomer kasta kasılma birimidir. Çok sayıda sarkomer birbirine bağlanarak, kas telciğinde devamlılık sağlanmış olur.
Kas Kasılması
İskelet kasları istemli çalışır. Gerekli kontrol beyin kabuğu tarafından sağlanır. Uyarılar motor sinirlerle kaslara taşınırlar. Bir kasa gelen sinir sayısı, kasın işlevine göre değişir. Tek bir sinirle kontrol edilen kas liflerinin tümüne motor ünite denir. Örneğin; vücudumuzun en uzun motor siniri olan siyatik siniri 650 kas lifini uyarabilir. Bu 650 lif bir bir motor ünite olarak adlandırılır.
Kas kasılmasının başlayabilmesi için uyarının belli bir şiddetin üzerinde olması gerekir. Kasta kasılmayı sağlayan en küçük uyarana " eşik değeri" denir. Bu bağlamda kas, eşik değerinden düşük uyaranlara tepki vermezken, eşik değerinden yüksek uyaranlara tepki gösterir. Bu olaya " ya hep ya hiç " yasası denir.
Kasta Tetanizasyon: Kasa uygulanan uyaranın frekansı arttıkça, kas tam gevşeyemeden yeniden kasılır. Frekansın çok fazla artması, sonuçta belirli bir düzeyde, birbirini izleyen kasılmalar kaynaşarak ayırt edilmez hale gelir. Buna tetanizasyon denir.
Dinlenme halinde bile kaslarda belirli bir gerim vardır. Buna " kas tonusu" denir. Kas tonusu için gerekli uyarının tamamen omurilikten geldiği kabul edilmektedir.
Kas yorgunluğunun nedeni uzun ve kuvvetli kasılmalardır. Kasılma ve gevşeme halindeki bir kasa bir dakika süreyle besin ve özellikle oksijenin gelmemesi kasta yorgunluk oluşturur. Bu durum, glikojen depolarındaki glikozun oksijensiz ortamda laktik aside yıkılmasıyla açıklanabilir. Dinlenme aşamasında ise kaslarda biriken laktik asit dokulardan uzaklaştırılır. Böylece yorgunluk hissi ortadan kalkar.
Kasların Kasılması (Kayan İplikler hipotezi)
Kas kasılmasını H.E Huxley' in kayan iplikler hipotezine göre açıklanmaktadır. Aktin iplikler, miyozin ipliklerin içine doğru kayar. Böylece iki "Z" çizgisi birbirine yaklaşır, I ve H bandları ortadan kalkar, A bandının ise boyu değişmez. Gevşeme sırasında ise H ve I bandları ortaya çıkar. Z çizgileri birbirlerinden uzaklaşırlar. Kasılma sırasında aktin ve miyozin proteinleri arasında çapraz bağlar oluşur (kapı menteşesi gibi). Kasılma sırasında bol miktarda ATP harcanır.
Kemikler, yüzlerine bağlı kaslarla hareket ederler. İskelet kaslarının çoğu antagonist kaslardır. Antagonist kaslar birbirlerine zıt olarak çalışır. Örneğin, elimizi dirsekten omuza doğru bükerken, iç deki kaslar kasılır, dış-takiler ise gevşer.
Vücudumuzun % 40' ını iskelet; % 10' luk bölümünü ise düz ve kalp kası oluşturur. Kasılma ilkeleri tüm kas çeşitlerinde hemen hemen aynıdır. Ancak, bunlardan sadece iskelet kası harekette etkilidir. Bu bölümde başlıca iskelet kasının yapı ve fonksiyonları incelenmektedir.
İskelet kasının fizyolojik Anatomisi
Bir iskelet kası, bütün kas boyunca uzanan çok sayıda kas lifinden o-luşmuştur. Her bir kas lifinin yüzeyi sarkolemma adı verilen zarla örtülüdür. Kas lifinin yapısında çok sayıda kas telciği vardır. Bir kas telciği miyozin ve aktin ipliklerinden oluşur. Miyozin iplikler kalın, aktinler ise ince yapılıdır. Kasta yapısal organizasyonda aktin ve miyozin iplikler birbiri içine girmiş durumdadır.
İskelet kası, ışık mikroskobuyla incelendiğinde, açık ve koyu renkli bantlar ayırt edilir. Bu bantlardan sadece aktin proteinden oluşana "I bandı" miyozin ve aktin proteinlerinin girişim yaptığı yerlere ise " A bandı" denir. A bandının ortasında açık renkli bir bölge ayırt edilir. Sadece dinlenme halindeki kaslarda görülen bu bölgeye " H bandı " denir. Bir " I bandının ortasında ise "Z çizgisi" bulunur. " Z çizgisi aktin proteinlerinin birbirine bağlandığı noktalardır. İki Z çizgisi arasında kalan bölüme ise sarkomer denir. Sarkomer kasta kasılma birimidir. Çok sayıda sarkomer birbirine bağlanarak, kas telciğinde devamlılık sağlanmış olur.
Kas Kasılması
İskelet kasları istemli çalışır. Gerekli kontrol beyin kabuğu tarafından sağlanır. Uyarılar motor sinirlerle kaslara taşınırlar. Bir kasa gelen sinir sayısı, kasın işlevine göre değişir. Tek bir sinirle kontrol edilen kas liflerinin tümüne motor ünite denir. Örneğin; vücudumuzun en uzun motor siniri olan siyatik siniri 650 kas lifini uyarabilir. Bu 650 lif bir bir motor ünite olarak adlandırılır.
Kas kasılmasının başlayabilmesi için uyarının belli bir şiddetin üzerinde olması gerekir. Kasta kasılmayı sağlayan en küçük uyarana " eşik değeri" denir. Bu bağlamda kas, eşik değerinden düşük uyaranlara tepki vermezken, eşik değerinden yüksek uyaranlara tepki gösterir. Bu olaya " ya hep ya hiç " yasası denir.
Kasta Tetanizasyon: Kasa uygulanan uyaranın frekansı arttıkça, kas tam gevşeyemeden yeniden kasılır. Frekansın çok fazla artması, sonuçta belirli bir düzeyde, birbirini izleyen kasılmalar kaynaşarak ayırt edilmez hale gelir. Buna tetanizasyon denir.
Dinlenme halinde bile kaslarda belirli bir gerim vardır. Buna " kas tonusu" denir. Kas tonusu için gerekli uyarının tamamen omurilikten geldiği kabul edilmektedir.
Kas yorgunluğunun nedeni uzun ve kuvvetli kasılmalardır. Kasılma ve gevşeme halindeki bir kasa bir dakika süreyle besin ve özellikle oksijenin gelmemesi kasta yorgunluk oluşturur. Bu durum, glikojen depolarındaki glikozun oksijensiz ortamda laktik aside yıkılmasıyla açıklanabilir. Dinlenme aşamasında ise kaslarda biriken laktik asit dokulardan uzaklaştırılır. Böylece yorgunluk hissi ortadan kalkar.
Kasların Kasılması (Kayan İplikler hipotezi)
Kas kasılmasını H.E Huxley' in kayan iplikler hipotezine göre açıklanmaktadır. Aktin iplikler, miyozin ipliklerin içine doğru kayar. Böylece iki "Z" çizgisi birbirine yaklaşır, I ve H bandları ortadan kalkar, A bandının ise boyu değişmez. Gevşeme sırasında ise H ve I bandları ortaya çıkar. Z çizgileri birbirlerinden uzaklaşırlar. Kasılma sırasında aktin ve miyozin proteinleri arasında çapraz bağlar oluşur (kapı menteşesi gibi). Kasılma sırasında bol miktarda ATP harcanır.
İnsanda Hareket Sistemi
İnsanda Hareket Sistemi
İnsanda hareket sistemi, iskelet ve kas sisteminden oluşur. İskelet ve kas sistemi, insan vücuduna şekil verir, dik durmasını ve hareket etmesini sağlar. Kaslar, iskeleti oluşturan kemiklerle bağlantılıdır. Kemikler ise birbirlerine özel eklemlerle bağlanırlar. Hareket sisteminin üç temel unsuru kemikler, kaslar ve eklemlerdir.
İskelet Sistemi
İskelet sistemi kemik ve kıkırdaktan oluşur. Görevi vücuda destek yapmak ve şekil vermektir. Ayrıca beyin akciğer gibi organları koruma, kas ve iç organlara ise bağlanma yüzeyi oluşturma gibi görevleri vardır.
İskeletin Kısımları
İskelet sistemi, eksensel ve yanal olmak üzere iki bölümde incelenir. Eksensel iskelet kafatası omurga ve göğüs kafesinden, yanal iskelet ise kol ve bacaklardan oluşur. Erişkin bir insan iskeletinde toplam olarak 206 kemik vardır.
Eksensel İskelet
Baş İskeleti: Kafatası ve yüz kemiklerinden oluşan baş iskeletinde toplam 22 kemik bulunur. Baş iskeleti yassı kemiklerden oluşur.
Kafatası kemikleri; alın (1), yan kafa (2), şakak (2), art kafa (1), temel (1) ve kalbur kemiklerden oluşur. Yeni doğan çocuklarda kafatası iskeletinde tam olarak kemikleşmemiş kıkırdak bölgeler vardır. Kafatasındaki kemikleşme süreci doğumdan itibaren bir yaş sonuna kadar devam edebilir.
Yüz kemikleri ise; tırnakçık (2), elmacık (2), burun (2), sapan (1), boynuzcuk (2), üst çene (2), damak (2) ve alt çene (1) kemiklerinden oluşur. Baş iskeletinde, alt çene kemiği dışında kalan bütün kemikler hareketsizdir. Alt çene kemiği ise şakak kemiklerine bağlı olup hareketlidir.
Baş iskeletinde bulunan bazı kemiklerin içinde hava dolu boşluklar vardır. Sinüs adı verilen bu boşlukların iç yüzü kan damarları ve silli epitel hücreleriyle örtülüdür. İnce kanallarla burun boşluğuna bağlanırlar. Sinusların mikroplarla enfekte olması durumunda ise sinüzit denilen rahatsızlık ortaya çıkar.
Gövde İskeleti
Omurga ve göğüs kafesinden oluşur. Omurga, sırtta boyundan kuyruk sorumuna kadar uzanan hafif "S" şeklinde bir yapıdır. Toplam 33 omurgadan oluşan omurga; boyun, sırt, bel, sağrı ve kuyruk sokumu olmak üzere beş bölgeye ayrılır. Her bir bölge farklı bir görevi yerine getirmek üzere özelleşmiştir. Ancak bütün omurlar yaklaşık olarak aynı yapısal özellikleri gösterirler. Omurda asıl yükü taşıyan ve vücudun dik durmasında etkili olan kısmı omur gövdesidir. Omurgada omur gövdeleri arasında kıkırdak diskler bulunur. Bu diskler hareket sürecinde omurga üzerinde oluşan basıncı azaltır. Bazı durumlarda yapılan yanlış hareketler kıkırdak disklerin yerinden oynamasına neden olur. Bunun sonucunda disk, omurga kanalı içinde bulunan sinir dokularına basınç uygulamaya başlar. Şiddetli ağrılarla ortaya çıkan bu durum disk kayması olarak adlandırılır.
Omurların sırt kısmına doğru olan bölümünde omur deliği bulunur. Omurların üst üste gelmesiyle, boyundan kuyruk sokumuna doğru uzanan bir kanal oluşur. Omurga kanalı adı verilen bu bölge merkezi sinir sisteminin devamı olan omurilik tarafından doldurulur. Omurda sırta ve yana doğru çıkıntılar bulunur. Bu çıkıntılar kaslara bağlanma yüzeyi oluştururlar.
Boyun bölgesi; 7 omurdan oluşur. Bu omurlarda dikensi çıkıntılar oldukça küçüktür. Boyun omurlarından birincisi atlas, ikincisi ise eksen omurudur. Eksen omurundaki "eksen" şeklindeki çıkıntı atlas omuru içine doğru sokulmuştur. Baş iskeleti atlas omuruna bağlıdır. Bu haliyle eksen omuruna bağlanan baş iskeleti, gövde iskeletine üzerinde sağa sola kolaylıkta hareket eder.
12 omurdan oluşan sırt bölgesi omurları göğüs kafesinin arka bölümünü meydana getirir. Kaburgalar bir ucuyla sırt omurlarına bağlanır. Vücudumuzun önemli bölümlerinden biri olan bel bölgesi 5 omurdan oluşur. Güçlü kaslarla desteklenen bel omurlarının, vücudun hiçbir kısmıyla bağlantısı yoktur. Sağrı bölgesini oluşturan beş omur, birleşerek üçgen şeklinde bir yapı oluşturur. Bu yapı pelvis boşluğunun arka kısmında leğen kemiklerini birleştirir. Sağrı bölgesinden sonra gelen son dört omur birbiriyle kaynaşarak kuyruk sokumu kemiğini oluşturmuşlardır. Kuyruk sokumu kemiğinin insan iskeletinde bir fonksiyonu yoktur.
Göğüs Kafesi
Göğüs kafesi, önde göğüs kemiği, arkada sırt omurları ve arkadan öne doğru uzanan kaburgalardan oluşur. Hayati öneme sahip bir organ olan kalp ve akciğer burada bulunur. Soluk alıp-verme göğüs kafesini oluşturan kaburgaların ritmik hareketlerinin sonucu olarak gerçekleşmektedir. Göğüs kafesinde 12 çift kaburga vardır. Kaburgaların hepsi arkada sırt omurlarına bağlıdır. 10 çift kaburga önde kıkırdak kısımlarıyla göğüs kemiğine bağlanır.
Bunlardan ilk 7 çifti kaburga kemikleri ile birleştikten sonra 7. kaburgaya bağlanır. Son iki kaburga kemiği, göğüs kemiğiyle eklem yapmaz ve uçları serbest halde bulunur. Bunlara yüzücü kaburgalar denir. Üç parçadan oluşan göğüs kemiği, üst kısmı geniş, alta doğru sivrilen yassı bir kemiktir. Vücudun göğüs bölgesinde bulunur.
Taraf (Üye) Kemikleri
Vücud ekseninde bulunan baş ve omurga kemiklerinin aksine, vücudun yan taraflarında bulunan omuz, kol ve bacak gibi anatomik oluşumlar taraf kemikleri (üyeler) olarak adlandırılırlar. Taraf kemikleri; kol ve bacaklar olmak üzere ikiye ayrılır.
Üst Taraf Kemikleri: Kürek kemiği (1), köprücük kemiği (1), kol kemiği (1), ön kol (1), dirsek (1), bilek (8), tarak (5), parmak (14) kemikleri olmak üzere, sağda ve solda toplam 64 kemikten oluşur. Bunlardan kürek ve köprücük kemikleri omuz kemerini oluşturur. Üçgen şeklinde olan kürek kemiği, sırtta bulunan kasların arasında bulunur. İki ucundan hafifçe çekilmiş "S" şeklinde olan köprücük kemiği, omuzdan boyun altına doğru, derinin altında uzanarak önde göğüs kemiğine bağlanır.
Köprücük kemiği şiddetli darbelere karşı dayanıksızdır. Omuzdan aşağıya doğru uzanan kol (pazu) kemiği ise tipik uzun kemik yapısındadır. Kol kemiği aşağıya doğru ön kol ve dirsek kemikleriyle devam eder. El parmaklarında ise, başparmaklarda üçer kemik bulunur. Her bir parmak için birer tarak kemiği, parmak kemikleriyle el bilek kemikleri arasında uzanır.
Alt taraf kemikleri
Alt taraf, uyluk(l), diz kapağı (1), kaval (1), baldır (1), bilek (7), tarak (5) ve parmak (14) kemiklerinden oluşmuştur.
Uyluk kemiği vücudumuzun en uzun ve en sağlam kemiğidir. Üstte kalça kemeriyle eklem vardır.
Kalça kemikleri, kalça, oturga ve çatı kemiğinden oluşur. Bu kemikler önde birbirleriyle, arkada sağrı omurlarıyla kaynaşarak leğen (pelvis) adı verilen yapıyı oluştururlar. Pelvis boşluğunda sindirim, boşaltım, iç salgı ve tireme gibi önemli görevleri olan organlar bulunur. Kadın ve erkek pelvis iskeletleri arasında, gerek bulundurduğu organlar gerekse kas ve işlevleri nedeniyle anatomik farklılıklar vardır.
Eklemler ve Hareket:
İskelet sistemini oluşturan kemiklerin birbiriyle karşılaştıkları yüzeylere eklem denir. Kemiklerin birbiriyle bağlantı oluşturma şekilleri ve eklemlerin yapısı farklıdır. Buna bağlı olarak kemiklerin hareket yetenekleri değişir. Eklemler hareket derecesine göre üç bölümde incelenir.
Oynamaz eklemler: Kemiklerin eklem yüzeylerinde bağ doku veya kıkırdaktan yapılı bir ara doku bulunur. Bu tip eklemlere en tipik örnek kafatası eklemleridir. Kafatası kemikleri birbirleriyle sutur adı verilen ve testere dişi gibi girintili çıkıntılı yüzeyleri olan eklemlerle birleşir.
Az hareketli (yarı oynar) eklemler: Omurgada olduğu gibi eğilme ve doğrulma hareketlerini yapabilirler. Bu tip eklem yapan kemiklerin uç kısımlarında kıkırdak doku bulunur.
Hareketli (oynar) eklemler: Vücudumuzda hareket edebilen organlarda bulunan eklem tipidir. Yapısal özellikleri diğer eklem tiplerinden farklıdır. Her iki kemiğin eklem yüzeyleri kıkırdak dokuyla örtülü olup, birbirlerine uygun şekil kazanmışlardır. Eklemler, bağ dokudan oluşan ortak bir kapsülle çevrilidir. Kapsül, kemikleri bir arada tutar. İç yüzey ince bir zarla örtülüdür.
İnsanda hareket sistemi, iskelet ve kas sisteminden oluşur. İskelet ve kas sistemi, insan vücuduna şekil verir, dik durmasını ve hareket etmesini sağlar. Kaslar, iskeleti oluşturan kemiklerle bağlantılıdır. Kemikler ise birbirlerine özel eklemlerle bağlanırlar. Hareket sisteminin üç temel unsuru kemikler, kaslar ve eklemlerdir.
İskelet Sistemi
İskelet sistemi kemik ve kıkırdaktan oluşur. Görevi vücuda destek yapmak ve şekil vermektir. Ayrıca beyin akciğer gibi organları koruma, kas ve iç organlara ise bağlanma yüzeyi oluşturma gibi görevleri vardır.
İskeletin Kısımları
İskelet sistemi, eksensel ve yanal olmak üzere iki bölümde incelenir. Eksensel iskelet kafatası omurga ve göğüs kafesinden, yanal iskelet ise kol ve bacaklardan oluşur. Erişkin bir insan iskeletinde toplam olarak 206 kemik vardır.
Eksensel İskelet
Baş İskeleti: Kafatası ve yüz kemiklerinden oluşan baş iskeletinde toplam 22 kemik bulunur. Baş iskeleti yassı kemiklerden oluşur.
Kafatası kemikleri; alın (1), yan kafa (2), şakak (2), art kafa (1), temel (1) ve kalbur kemiklerden oluşur. Yeni doğan çocuklarda kafatası iskeletinde tam olarak kemikleşmemiş kıkırdak bölgeler vardır. Kafatasındaki kemikleşme süreci doğumdan itibaren bir yaş sonuna kadar devam edebilir.
Yüz kemikleri ise; tırnakçık (2), elmacık (2), burun (2), sapan (1), boynuzcuk (2), üst çene (2), damak (2) ve alt çene (1) kemiklerinden oluşur. Baş iskeletinde, alt çene kemiği dışında kalan bütün kemikler hareketsizdir. Alt çene kemiği ise şakak kemiklerine bağlı olup hareketlidir.
Baş iskeletinde bulunan bazı kemiklerin içinde hava dolu boşluklar vardır. Sinüs adı verilen bu boşlukların iç yüzü kan damarları ve silli epitel hücreleriyle örtülüdür. İnce kanallarla burun boşluğuna bağlanırlar. Sinusların mikroplarla enfekte olması durumunda ise sinüzit denilen rahatsızlık ortaya çıkar.
Gövde İskeleti
Omurga ve göğüs kafesinden oluşur. Omurga, sırtta boyundan kuyruk sorumuna kadar uzanan hafif "S" şeklinde bir yapıdır. Toplam 33 omurgadan oluşan omurga; boyun, sırt, bel, sağrı ve kuyruk sokumu olmak üzere beş bölgeye ayrılır. Her bir bölge farklı bir görevi yerine getirmek üzere özelleşmiştir. Ancak bütün omurlar yaklaşık olarak aynı yapısal özellikleri gösterirler. Omurda asıl yükü taşıyan ve vücudun dik durmasında etkili olan kısmı omur gövdesidir. Omurgada omur gövdeleri arasında kıkırdak diskler bulunur. Bu diskler hareket sürecinde omurga üzerinde oluşan basıncı azaltır. Bazı durumlarda yapılan yanlış hareketler kıkırdak disklerin yerinden oynamasına neden olur. Bunun sonucunda disk, omurga kanalı içinde bulunan sinir dokularına basınç uygulamaya başlar. Şiddetli ağrılarla ortaya çıkan bu durum disk kayması olarak adlandırılır.
Omurların sırt kısmına doğru olan bölümünde omur deliği bulunur. Omurların üst üste gelmesiyle, boyundan kuyruk sokumuna doğru uzanan bir kanal oluşur. Omurga kanalı adı verilen bu bölge merkezi sinir sisteminin devamı olan omurilik tarafından doldurulur. Omurda sırta ve yana doğru çıkıntılar bulunur. Bu çıkıntılar kaslara bağlanma yüzeyi oluştururlar.
Boyun bölgesi; 7 omurdan oluşur. Bu omurlarda dikensi çıkıntılar oldukça küçüktür. Boyun omurlarından birincisi atlas, ikincisi ise eksen omurudur. Eksen omurundaki "eksen" şeklindeki çıkıntı atlas omuru içine doğru sokulmuştur. Baş iskeleti atlas omuruna bağlıdır. Bu haliyle eksen omuruna bağlanan baş iskeleti, gövde iskeletine üzerinde sağa sola kolaylıkta hareket eder.
12 omurdan oluşan sırt bölgesi omurları göğüs kafesinin arka bölümünü meydana getirir. Kaburgalar bir ucuyla sırt omurlarına bağlanır. Vücudumuzun önemli bölümlerinden biri olan bel bölgesi 5 omurdan oluşur. Güçlü kaslarla desteklenen bel omurlarının, vücudun hiçbir kısmıyla bağlantısı yoktur. Sağrı bölgesini oluşturan beş omur, birleşerek üçgen şeklinde bir yapı oluşturur. Bu yapı pelvis boşluğunun arka kısmında leğen kemiklerini birleştirir. Sağrı bölgesinden sonra gelen son dört omur birbiriyle kaynaşarak kuyruk sokumu kemiğini oluşturmuşlardır. Kuyruk sokumu kemiğinin insan iskeletinde bir fonksiyonu yoktur.
Göğüs Kafesi
Göğüs kafesi, önde göğüs kemiği, arkada sırt omurları ve arkadan öne doğru uzanan kaburgalardan oluşur. Hayati öneme sahip bir organ olan kalp ve akciğer burada bulunur. Soluk alıp-verme göğüs kafesini oluşturan kaburgaların ritmik hareketlerinin sonucu olarak gerçekleşmektedir. Göğüs kafesinde 12 çift kaburga vardır. Kaburgaların hepsi arkada sırt omurlarına bağlıdır. 10 çift kaburga önde kıkırdak kısımlarıyla göğüs kemiğine bağlanır.
Bunlardan ilk 7 çifti kaburga kemikleri ile birleştikten sonra 7. kaburgaya bağlanır. Son iki kaburga kemiği, göğüs kemiğiyle eklem yapmaz ve uçları serbest halde bulunur. Bunlara yüzücü kaburgalar denir. Üç parçadan oluşan göğüs kemiği, üst kısmı geniş, alta doğru sivrilen yassı bir kemiktir. Vücudun göğüs bölgesinde bulunur.
Taraf (Üye) Kemikleri
Vücud ekseninde bulunan baş ve omurga kemiklerinin aksine, vücudun yan taraflarında bulunan omuz, kol ve bacak gibi anatomik oluşumlar taraf kemikleri (üyeler) olarak adlandırılırlar. Taraf kemikleri; kol ve bacaklar olmak üzere ikiye ayrılır.
Üst Taraf Kemikleri: Kürek kemiği (1), köprücük kemiği (1), kol kemiği (1), ön kol (1), dirsek (1), bilek (8), tarak (5), parmak (14) kemikleri olmak üzere, sağda ve solda toplam 64 kemikten oluşur. Bunlardan kürek ve köprücük kemikleri omuz kemerini oluşturur. Üçgen şeklinde olan kürek kemiği, sırtta bulunan kasların arasında bulunur. İki ucundan hafifçe çekilmiş "S" şeklinde olan köprücük kemiği, omuzdan boyun altına doğru, derinin altında uzanarak önde göğüs kemiğine bağlanır.
Köprücük kemiği şiddetli darbelere karşı dayanıksızdır. Omuzdan aşağıya doğru uzanan kol (pazu) kemiği ise tipik uzun kemik yapısındadır. Kol kemiği aşağıya doğru ön kol ve dirsek kemikleriyle devam eder. El parmaklarında ise, başparmaklarda üçer kemik bulunur. Her bir parmak için birer tarak kemiği, parmak kemikleriyle el bilek kemikleri arasında uzanır.
Alt taraf kemikleri
Alt taraf, uyluk(l), diz kapağı (1), kaval (1), baldır (1), bilek (7), tarak (5) ve parmak (14) kemiklerinden oluşmuştur.
Uyluk kemiği vücudumuzun en uzun ve en sağlam kemiğidir. Üstte kalça kemeriyle eklem vardır.
Kalça kemikleri, kalça, oturga ve çatı kemiğinden oluşur. Bu kemikler önde birbirleriyle, arkada sağrı omurlarıyla kaynaşarak leğen (pelvis) adı verilen yapıyı oluştururlar. Pelvis boşluğunda sindirim, boşaltım, iç salgı ve tireme gibi önemli görevleri olan organlar bulunur. Kadın ve erkek pelvis iskeletleri arasında, gerek bulundurduğu organlar gerekse kas ve işlevleri nedeniyle anatomik farklılıklar vardır.
Eklemler ve Hareket:
İskelet sistemini oluşturan kemiklerin birbiriyle karşılaştıkları yüzeylere eklem denir. Kemiklerin birbiriyle bağlantı oluşturma şekilleri ve eklemlerin yapısı farklıdır. Buna bağlı olarak kemiklerin hareket yetenekleri değişir. Eklemler hareket derecesine göre üç bölümde incelenir.
Oynamaz eklemler: Kemiklerin eklem yüzeylerinde bağ doku veya kıkırdaktan yapılı bir ara doku bulunur. Bu tip eklemlere en tipik örnek kafatası eklemleridir. Kafatası kemikleri birbirleriyle sutur adı verilen ve testere dişi gibi girintili çıkıntılı yüzeyleri olan eklemlerle birleşir.
Az hareketli (yarı oynar) eklemler: Omurgada olduğu gibi eğilme ve doğrulma hareketlerini yapabilirler. Bu tip eklem yapan kemiklerin uç kısımlarında kıkırdak doku bulunur.
Hareketli (oynar) eklemler: Vücudumuzda hareket edebilen organlarda bulunan eklem tipidir. Yapısal özellikleri diğer eklem tiplerinden farklıdır. Her iki kemiğin eklem yüzeyleri kıkırdak dokuyla örtülü olup, birbirlerine uygun şekil kazanmışlardır. Eklemler, bağ dokudan oluşan ortak bir kapsülle çevrilidir. Kapsül, kemikleri bir arada tutar. İç yüzey ince bir zarla örtülüdür.
Meme Yapisi ve Sut Uretimi
Memenin yapısı, Süt Üretimi ve Emzirme
Meme kısmen salgı dokusu, kısmen destek ve yağ dokusundan oluşmuştur. Salgı dokusunda yapılan süt, ufak kanallar ve daha sonra ana toplayıcı kanallar boyunca meme ucuna ilerler. Meme ucunda çok sayıda sinir ucu bulunur. Çok hassas olan bu bölgeler, sütün akışına yardım eden refleksleri oluşturulan Süt yapımı hormonlar ve refleks hareketlerin sonucu gerçekleşir. Gebelik süresince salgılanan progesteron, salgı bezlerini süt yapımına hazırlar. Doğumdan sonra da salgılanmaya devam eden prolaktin, süt yapımı başlatır. Bebek beslenmeye başlayınca, refleks sonucu yeterli özelliklere sahip süt üretilir. Bebeğin her emzirilişinde meme başındaki sinir uçları uyarılır. Beyne, sinirsel yolla iletilen mesajlar ile hipofız bezininde prolaktin yapımını başlatır. Hormon memeye ulaşarak süt yapımını başlatır.
Meme kısmen salgı dokusu, kısmen destek ve yağ dokusundan oluşmuştur. Salgı dokusunda yapılan süt, ufak kanallar ve daha sonra ana toplayıcı kanallar boyunca meme ucuna ilerler. Meme ucunda çok sayıda sinir ucu bulunur. Çok hassas olan bu bölgeler, sütün akışına yardım eden refleksleri oluşturulan Süt yapımı hormonlar ve refleks hareketlerin sonucu gerçekleşir. Gebelik süresince salgılanan progesteron, salgı bezlerini süt yapımına hazırlar. Doğumdan sonra da salgılanmaya devam eden prolaktin, süt yapımı başlatır. Bebek beslenmeye başlayınca, refleks sonucu yeterli özelliklere sahip süt üretilir. Bebeğin her emzirilişinde meme başındaki sinir uçları uyarılır. Beyne, sinirsel yolla iletilen mesajlar ile hipofız bezininde prolaktin yapımını başlatır. Hormon memeye ulaşarak süt yapımını başlatır.
Dollenme Nedir Plasenta Gelisimi
Döllenme Nedir, Plasenta Gelişimi ve Gebelik
Bir önceki konuda ifade edildiği gibi; üreme çağında, düzenli menstrüasyon gören bir kadında, her ay bir yumurta gelişir. Ovulasyon, iki menstrüasyon devri arasına denk gelen 14. günde gerçekleşir ve içerdiği yumurta, yumurta kanalı tarafından yakalanır. Bu döneme denk gelen cinsel ilişki sırasında, vajinaya (hazneye) boşalan meninin içerdiği spermlerden rahim içerisinden geçip yumurta kanalına ulaşmayı başaranlardan bir tanesi, yumurta zarını delerek içine girer ve yumurtayı döller. Bu olaya döllenme denir. Döllenen hücre bir yandan çoğalmaya öte yandan yumurta kanalı içinde ilerlemeye başlar. Hücre çoğalması ikiye katlanarak devam eder ve rahim iç tabakasına gelindiğinde canlı artık büyümüş ve cenin haline gelmiştir. Cenin rahim iç tabakasının en verimli bölgesine yerleştiğinde (implantasyon) gebelik başlamıştır. İmplantasyon sonrası yeni canlı bütün organ ve dokularıyla yeni duruma uygun hazırlıklar yapmasıyla değişim başlar. İmplantasyon bölgesinde bebeği besleyecek olan ve plasenta adı verilen yapının temelleri atılır. Gebelik oluştuğunda yumurtalıkta yumurtlamanın olduğu bölgede gelişen sarı cisim adlı yapının ömrü uzar. Bu yapı progesteron hormonu salgısına devam ederek gebelik ürünü kendi hormonunu kendisi üretmeye başlayana kadar onun hormon ihtiyacını karşılar. Gebelik oluştuğunda menstrüasyon döngüsü ve yumurtlama süreci geçici olarak duraklar. Gebelik başladığında salgılanan hormonlar anne adayını gebelik ve doğuma bedensel olarak hazırlar. Yaklaşık 40 haftalık sürecin başında yalnızca bir hücreden ibaret canlı, çeşitli gelişim aşamalarından geçerek doğuma hazır hale gelir.
Doğum: İlk belli belirsiz kasılmalar hipofız bezinden oksitosin salgılanmasını uyarır. Doğum üç evrede gerçekleşir.
Doğumun birinci evresi; düzenli uterus kasılmaları ile başlar. Bu kasılmalar, başta 20-30 dakikada bir olurken giderek sıklaşmaya başlar. Son dönemde daha da sıklaşarak her 2-3 dakikada bir olmaya başlar. Birinci evre ilk doğumda ortalama 14 saat sürer, sonraki doğumlarda bu süre kısalır. Bu evrenin en önemli fonksiyonu rahim ağzının açılmasıdır.
Doğumun ikinci evresi; bebeğin gerçek doğumudur. Süresi birkaç dakika olabileceği gibi birkaç saate kadar uzayabilir. Eğer birinci evrede su kesesi açılmamışsa bu dönemde mutlaka açılır.
Doğumun üçüncü evresi; yaklaşık 20 dakika sürer. Plasenta ve kalan uterus artıkları dışarı atılır. Genellikle bebeğin doğumundan sonra 30 dakika içinde başlar. Bu dönemdeki kasılmalar aynı zamanda plasentanın uterus duvarından ayrılması ile açılan kan damarlarının kapanmasına da yardımcı o-lur. Doğum, döllenmeden ortalama 266 gün sonra gerçekleşir. Ancak genelde gün hesabı döllenme gününe göre değil son görülen adet günü üzerinden yapılır. Son görülen adet günü hesabına göre gebelik süresi ortalama 280 gündür.
Bir önceki konuda ifade edildiği gibi; üreme çağında, düzenli menstrüasyon gören bir kadında, her ay bir yumurta gelişir. Ovulasyon, iki menstrüasyon devri arasına denk gelen 14. günde gerçekleşir ve içerdiği yumurta, yumurta kanalı tarafından yakalanır. Bu döneme denk gelen cinsel ilişki sırasında, vajinaya (hazneye) boşalan meninin içerdiği spermlerden rahim içerisinden geçip yumurta kanalına ulaşmayı başaranlardan bir tanesi, yumurta zarını delerek içine girer ve yumurtayı döller. Bu olaya döllenme denir. Döllenen hücre bir yandan çoğalmaya öte yandan yumurta kanalı içinde ilerlemeye başlar. Hücre çoğalması ikiye katlanarak devam eder ve rahim iç tabakasına gelindiğinde canlı artık büyümüş ve cenin haline gelmiştir. Cenin rahim iç tabakasının en verimli bölgesine yerleştiğinde (implantasyon) gebelik başlamıştır. İmplantasyon sonrası yeni canlı bütün organ ve dokularıyla yeni duruma uygun hazırlıklar yapmasıyla değişim başlar. İmplantasyon bölgesinde bebeği besleyecek olan ve plasenta adı verilen yapının temelleri atılır. Gebelik oluştuğunda yumurtalıkta yumurtlamanın olduğu bölgede gelişen sarı cisim adlı yapının ömrü uzar. Bu yapı progesteron hormonu salgısına devam ederek gebelik ürünü kendi hormonunu kendisi üretmeye başlayana kadar onun hormon ihtiyacını karşılar. Gebelik oluştuğunda menstrüasyon döngüsü ve yumurtlama süreci geçici olarak duraklar. Gebelik başladığında salgılanan hormonlar anne adayını gebelik ve doğuma bedensel olarak hazırlar. Yaklaşık 40 haftalık sürecin başında yalnızca bir hücreden ibaret canlı, çeşitli gelişim aşamalarından geçerek doğuma hazır hale gelir.
Doğum: İlk belli belirsiz kasılmalar hipofız bezinden oksitosin salgılanmasını uyarır. Doğum üç evrede gerçekleşir.
Doğumun birinci evresi; düzenli uterus kasılmaları ile başlar. Bu kasılmalar, başta 20-30 dakikada bir olurken giderek sıklaşmaya başlar. Son dönemde daha da sıklaşarak her 2-3 dakikada bir olmaya başlar. Birinci evre ilk doğumda ortalama 14 saat sürer, sonraki doğumlarda bu süre kısalır. Bu evrenin en önemli fonksiyonu rahim ağzının açılmasıdır.
Doğumun ikinci evresi; bebeğin gerçek doğumudur. Süresi birkaç dakika olabileceği gibi birkaç saate kadar uzayabilir. Eğer birinci evrede su kesesi açılmamışsa bu dönemde mutlaka açılır.
Doğumun üçüncü evresi; yaklaşık 20 dakika sürer. Plasenta ve kalan uterus artıkları dışarı atılır. Genellikle bebeğin doğumundan sonra 30 dakika içinde başlar. Bu dönemdeki kasılmalar aynı zamanda plasentanın uterus duvarından ayrılması ile açılan kan damarlarının kapanmasına da yardımcı o-lur. Doğum, döllenmeden ortalama 266 gün sonra gerçekleşir. Ancak genelde gün hesabı döllenme gününe göre değil son görülen adet günü üzerinden yapılır. Son görülen adet günü hesabına göre gebelik süresi ortalama 280 gündür.
İnsanda Disi Ureme Sistemi
Dişi Üreme Sistemi
Dişi üreme organı, yumurtalıklar, yumurta kanalı, döl yatağı ve vajinadan oluşur.
Yumurtalıklar: Erişkin kadınlarda, 3-5 cm. uzunluğunda, 2-3 cm. genişliğinde ve 0,5-1,5 cm. kalınlığında yanlardan basık oval biçimde bir çift organdır. Vücudun iç kısmında, karın boşluğunun alt tarafında yer alırlar. Her bir yumurtalık, çeşitli yönlerde uzanan üç elastik bağ ile bağlı olup, pelvis boşluğunda asılı durumdadır.
Yumurta Kanalı: Uterusun köşeleriyle ovaryum arasında uzanan bir borudur. 32-18 cm. uzunluğunda olan bu borunun görevi, folikül patladıktan sonra serbest kalan yumurtayı uterusa iletmektir. Yumurta kanalının genişliği her yerde aynı değildir. Kanalın özellikle ovaryuma yakın olan bölümü huni şeklindedir. Huninin dış kenarından çıkan ve ovaryuma doğru uzanan saçak şeklinde uzantıları bulunur. Bu uzantılarla ovaryumdan atılan yumurtayı yakalarlar. Yakalanan yumurta döllenme tüpüne taşınır.
Döl Yatağı (Uterus=rahim): Döl yatağı, pelvis boşluğunda idrar kesesinin arkasında, rektumun önünde ve vajinanın üstünde yer alır. Şekil bakımından armuda benzeyen uterusun, uzunluğu 7-9 cm; genişliği 3-4 cm. dir.
Döl yatağının yapısında, dışdan içe doğru, periton, kas ve mukoza tabakası bulunur. Mukoza tabakası, döllenmiş yumurtanın uterus boşluğuna yerleşmesini ve embriyonun beslenmesini sağlayan plesantanın gelişmesinde önemli rol oynar. Kan damarları bakımından oldukça zengin olan mukoza tabakası, menstrüasyon periyodu (döngü) süresince sürekli değişir.
Kas tabakası, düz kas liflerinden oluşur ve gebelik dışında hemen hemen hiçbir görev yapmaz. Folikül ve korpus luteum salgıları uterus kaslarının çalışmasına engel olur. Yalnızca menstrüasyon sırasında uterus kasları biraz harekete geçer.
Vajina, kas ve zarlardan yapılmış boru şeklinde bir organdır. Döl yatağı vajinayla dışarı açılır. Döllenmemiş yumurta ve döl yatağında yeni oluşan dokular dışarıya, vajinayla atılırlar. Diğer yandan vajina, doğum kanalı ve spermlerin dişi vücuduna bırakıldığı bir organ olarak da görev yapar. Vajinanın üretrayla bağlantısı yoktur. Bu nedenle dişilerde, üreme hücreleriyle boşaltım artıkları ayrı ayrı kanallardan dışarı atılırlar.
Dişilerde, ergenlikle birlikte salgılanan cinsel hormonların etkisiyle ovaryum ve diğer cinsel organlarda değişimler oluşur. Bu ritmik olaya kadında cinsel döngü denir. Bu döngünün ortalama süresi 28 gündür. Bu süre 20 gün gibi kısa, 46 gün gibi uzun olsa da, bazen bu tip durumlar üreme yeteneğinin azalmasıyla birlikte görülür. Kadınlarda cinsel döngünün iki önemli sonucu vardır. Birincisi, her ay ovaryumlardan tek bir olgun yumurtanın bırakılması, diğeri uterus mukozasında oluşan değişimlerdir. Kadında cinsel döngü; folikül devresi, ovulasyon, korpus luteum ve menstrüasyon olmak üzere dört aşamada gerçekleşir.
Folikül Devresi: Ovaryumda herbiri olgunlaşmamış yumurta taşıyan 300-400 bin folikül bulunur. Ergenlik çağına kadar geçen sürede, bu hücreler, folikül hücreleri tarafından beslenir. Foliküldeki olgunlaşmamış yumurta hücresi (birinci dereceli oosit), folikülle birlikte olgunlaşarak, yumurta hücresini oluşturur. Hipofızden salgılanan folikül uyarıcı hormon etkisi ile ovaryumdaki çok sayıda folikülden biri olgunlaşır. Gelişen folikül hücrelerinden bir kısmı östrojen hormonu salgılar. Bu hormon uterusta, mukoza tabakasının kalınlığını dört katına çıkarır. Mukozaya gelen damarlar genişler ve mukoza yumurtanın yerleşebileceği hale gelir. Östrojen aynı zamanda yumurta kanalında silli epitel hücrelerinin sayısını artırarak, yumurta hücresinin uterusa itilmesini sağlayacak yapıyı hazırlar. Bu süre içinde gelişen folikül, ovaryum dokusu içinde hareket ederek yüzeye kadar gelir. Bu devre 10-14 gün sürer.
Ovulasyon: Hipofizden LH (lüteinleştirici hormon) salgılanması ile ovaryumun yüzeyine gelen olgunlaşmış folikül yırtılır ve yumurta hücresi atılır. Bu olaya ovulasyon (yumurtlama) denir. Genelde ovulasyon, cinsel döngünün ortalarında gerçekleşir. Ovaryumda atılan yumurta hücresi, yumurta kanalının huni kısmında bulunan saçaklar tarafından yakalanır ve boru içine doğru itilir. Bazen, ovaryumdan serbest kalan yumurta, kanal içine sokulamaz ve karın boşluğuna düşer. Eğer sperm ve yumurta karşılaşması burada olursa dış gebelik oluşur.
Korpus Luteum Devresi: LH etkisi ile yırtılan folikül hücreleri san renkli yağ damlacıkları taşıyan lütein hücreleri halini alır. Bu yeni yapıya korpus luteum adı verilir. Lütein hücrelerinden salgılanan progesteron hormonu döllenmiş yumurtanın uterusa tutunmasını sağlar. Bu evre 10-14 gün sürer. Gebelik döneminde corpus luteum bozulmadığı için progesteron salgı-lanmaya devam eder. Hipofizden salgılanan LTH (lüteotropik hormon) corpus luteumun östrojen ve progesteron hormonlarının devamını sağladığı gibi süt bezlerinin gelişmesi ve analık içgüdüsünün oluşmasında da etkilidir.
Salgılanan hormonların etkisiyle, uterusta yapılanma ve salgı dönemi başlar. Bu devrede yumurtanın yerleşmesi ve ilk günlerde beslenebilmesi için gerekli ortam hazırlanır. Hücreler, glikojen, lipid ve albumin gibi maddeleri toplar ve birkaç gün sonra çok miktarda salgı çıkarmaya başlarlar. Bu salgı ilk günlerde yumurta hücresinin beslenmesi için gereklidir. Bunlara ek olarak, folikül döneminde gelişmeye başlayan kan ve lenf damarları genişler. Mukozanın kalınlığı ise 5-6 mm'.yi bulur.
Korpus luteum devresi, 10-14 gün sürer. Yumurta fallop tüpünden uterusa 4-5 günde gelir. Döllenme yumurta kanalında olur ve zigot ilk bölünmelerini döllenme tüpünde gerçekleştirir. Uterusa gelen embriyo burada yumuşak dokuya tutunarak yerleşir. Embriyonun tutunmasını progesteron hormonu sağlar. Korpus luteum hamilelik dönemi boyunca bozulmadan kalır ve progesteron salgılamaya devam eder. Böylece, gebelik süresince uterus mukozasında oluşan yumuşak dokuların sürekliliği sağlanır.
Menstrüasyon Devresi: Döllenme gerçekleşmediği takdirde korpus luteum bozulmaya başlar ve kandaki progesteron azalır. Buna bağlı olarak, uterus mukozası bozulmaya başlar. Damarlardan sızan kan, epitel hücrelerinin boşluklarına girer. Uterus kaslarının kasılmasıyla kan basıncı artar ve epitel tabakasının üst kısımlarını kaldırarak uterus boşluğunu doldurur.. Doku parçaları, döllenmemiş yumurta, bir miktar kanla birlikte vajinadan dışarı atılır. Ortalama 3-5 gün sürer. Daha sonra tekrar folikül evresi başlar.
Dişi üreme organı, yumurtalıklar, yumurta kanalı, döl yatağı ve vajinadan oluşur.
Yumurtalıklar: Erişkin kadınlarda, 3-5 cm. uzunluğunda, 2-3 cm. genişliğinde ve 0,5-1,5 cm. kalınlığında yanlardan basık oval biçimde bir çift organdır. Vücudun iç kısmında, karın boşluğunun alt tarafında yer alırlar. Her bir yumurtalık, çeşitli yönlerde uzanan üç elastik bağ ile bağlı olup, pelvis boşluğunda asılı durumdadır.
Yumurta Kanalı: Uterusun köşeleriyle ovaryum arasında uzanan bir borudur. 32-18 cm. uzunluğunda olan bu borunun görevi, folikül patladıktan sonra serbest kalan yumurtayı uterusa iletmektir. Yumurta kanalının genişliği her yerde aynı değildir. Kanalın özellikle ovaryuma yakın olan bölümü huni şeklindedir. Huninin dış kenarından çıkan ve ovaryuma doğru uzanan saçak şeklinde uzantıları bulunur. Bu uzantılarla ovaryumdan atılan yumurtayı yakalarlar. Yakalanan yumurta döllenme tüpüne taşınır.
Döl Yatağı (Uterus=rahim): Döl yatağı, pelvis boşluğunda idrar kesesinin arkasında, rektumun önünde ve vajinanın üstünde yer alır. Şekil bakımından armuda benzeyen uterusun, uzunluğu 7-9 cm; genişliği 3-4 cm. dir.
Döl yatağının yapısında, dışdan içe doğru, periton, kas ve mukoza tabakası bulunur. Mukoza tabakası, döllenmiş yumurtanın uterus boşluğuna yerleşmesini ve embriyonun beslenmesini sağlayan plesantanın gelişmesinde önemli rol oynar. Kan damarları bakımından oldukça zengin olan mukoza tabakası, menstrüasyon periyodu (döngü) süresince sürekli değişir.
Kas tabakası, düz kas liflerinden oluşur ve gebelik dışında hemen hemen hiçbir görev yapmaz. Folikül ve korpus luteum salgıları uterus kaslarının çalışmasına engel olur. Yalnızca menstrüasyon sırasında uterus kasları biraz harekete geçer.
Vajina, kas ve zarlardan yapılmış boru şeklinde bir organdır. Döl yatağı vajinayla dışarı açılır. Döllenmemiş yumurta ve döl yatağında yeni oluşan dokular dışarıya, vajinayla atılırlar. Diğer yandan vajina, doğum kanalı ve spermlerin dişi vücuduna bırakıldığı bir organ olarak da görev yapar. Vajinanın üretrayla bağlantısı yoktur. Bu nedenle dişilerde, üreme hücreleriyle boşaltım artıkları ayrı ayrı kanallardan dışarı atılırlar.
Dişilerde, ergenlikle birlikte salgılanan cinsel hormonların etkisiyle ovaryum ve diğer cinsel organlarda değişimler oluşur. Bu ritmik olaya kadında cinsel döngü denir. Bu döngünün ortalama süresi 28 gündür. Bu süre 20 gün gibi kısa, 46 gün gibi uzun olsa da, bazen bu tip durumlar üreme yeteneğinin azalmasıyla birlikte görülür. Kadınlarda cinsel döngünün iki önemli sonucu vardır. Birincisi, her ay ovaryumlardan tek bir olgun yumurtanın bırakılması, diğeri uterus mukozasında oluşan değişimlerdir. Kadında cinsel döngü; folikül devresi, ovulasyon, korpus luteum ve menstrüasyon olmak üzere dört aşamada gerçekleşir.
Folikül Devresi: Ovaryumda herbiri olgunlaşmamış yumurta taşıyan 300-400 bin folikül bulunur. Ergenlik çağına kadar geçen sürede, bu hücreler, folikül hücreleri tarafından beslenir. Foliküldeki olgunlaşmamış yumurta hücresi (birinci dereceli oosit), folikülle birlikte olgunlaşarak, yumurta hücresini oluşturur. Hipofızden salgılanan folikül uyarıcı hormon etkisi ile ovaryumdaki çok sayıda folikülden biri olgunlaşır. Gelişen folikül hücrelerinden bir kısmı östrojen hormonu salgılar. Bu hormon uterusta, mukoza tabakasının kalınlığını dört katına çıkarır. Mukozaya gelen damarlar genişler ve mukoza yumurtanın yerleşebileceği hale gelir. Östrojen aynı zamanda yumurta kanalında silli epitel hücrelerinin sayısını artırarak, yumurta hücresinin uterusa itilmesini sağlayacak yapıyı hazırlar. Bu süre içinde gelişen folikül, ovaryum dokusu içinde hareket ederek yüzeye kadar gelir. Bu devre 10-14 gün sürer.
Ovulasyon: Hipofizden LH (lüteinleştirici hormon) salgılanması ile ovaryumun yüzeyine gelen olgunlaşmış folikül yırtılır ve yumurta hücresi atılır. Bu olaya ovulasyon (yumurtlama) denir. Genelde ovulasyon, cinsel döngünün ortalarında gerçekleşir. Ovaryumda atılan yumurta hücresi, yumurta kanalının huni kısmında bulunan saçaklar tarafından yakalanır ve boru içine doğru itilir. Bazen, ovaryumdan serbest kalan yumurta, kanal içine sokulamaz ve karın boşluğuna düşer. Eğer sperm ve yumurta karşılaşması burada olursa dış gebelik oluşur.
Korpus Luteum Devresi: LH etkisi ile yırtılan folikül hücreleri san renkli yağ damlacıkları taşıyan lütein hücreleri halini alır. Bu yeni yapıya korpus luteum adı verilir. Lütein hücrelerinden salgılanan progesteron hormonu döllenmiş yumurtanın uterusa tutunmasını sağlar. Bu evre 10-14 gün sürer. Gebelik döneminde corpus luteum bozulmadığı için progesteron salgı-lanmaya devam eder. Hipofizden salgılanan LTH (lüteotropik hormon) corpus luteumun östrojen ve progesteron hormonlarının devamını sağladığı gibi süt bezlerinin gelişmesi ve analık içgüdüsünün oluşmasında da etkilidir.
Salgılanan hormonların etkisiyle, uterusta yapılanma ve salgı dönemi başlar. Bu devrede yumurtanın yerleşmesi ve ilk günlerde beslenebilmesi için gerekli ortam hazırlanır. Hücreler, glikojen, lipid ve albumin gibi maddeleri toplar ve birkaç gün sonra çok miktarda salgı çıkarmaya başlarlar. Bu salgı ilk günlerde yumurta hücresinin beslenmesi için gereklidir. Bunlara ek olarak, folikül döneminde gelişmeye başlayan kan ve lenf damarları genişler. Mukozanın kalınlığı ise 5-6 mm'.yi bulur.
Korpus luteum devresi, 10-14 gün sürer. Yumurta fallop tüpünden uterusa 4-5 günde gelir. Döllenme yumurta kanalında olur ve zigot ilk bölünmelerini döllenme tüpünde gerçekleştirir. Uterusa gelen embriyo burada yumuşak dokuya tutunarak yerleşir. Embriyonun tutunmasını progesteron hormonu sağlar. Korpus luteum hamilelik dönemi boyunca bozulmadan kalır ve progesteron salgılamaya devam eder. Böylece, gebelik süresince uterus mukozasında oluşan yumuşak dokuların sürekliliği sağlanır.
Menstrüasyon Devresi: Döllenme gerçekleşmediği takdirde korpus luteum bozulmaya başlar ve kandaki progesteron azalır. Buna bağlı olarak, uterus mukozası bozulmaya başlar. Damarlardan sızan kan, epitel hücrelerinin boşluklarına girer. Uterus kaslarının kasılmasıyla kan basıncı artar ve epitel tabakasının üst kısımlarını kaldırarak uterus boşluğunu doldurur.. Doku parçaları, döllenmemiş yumurta, bir miktar kanla birlikte vajinadan dışarı atılır. Ortalama 3-5 gün sürer. Daha sonra tekrar folikül evresi başlar.
Erkek Ureme Sistemi
İnsan Üreme Sistemi
Erkek Üreme Sistemi
Testisler: Sperm hücrelerinin geliştiği testisler, oval biçimde bir çift organdır. Vücud dışında torba içinde asılı olarak bulunurlar. Her testis yaklaşık olarak 1000 adet, kendi üzerinde kıvrımlar yapmış seminifer tüpçükler-den oluşur. Seminifer tüpçüklerin iç yüzeyi 3-4 tabaka sperm ana hücresiyle örtülüdür. Sperm ana hücreleri mayoz bölünme geçirerek çok sayıda sperm hücresi oluşturur. İlk oluştuklarında hareketsiz olan spermler (spermiyum), seminifer tüpçüklerden epididimis kanalına geçerler. Yaklaşık 6 m. uzunluğundaki epididimis kanalında spermiyumlar, 10-18 gün kadar kalabilirler. Burada spermler hareket ve dölleme özelliği kazanarak kısa sürede olsa depolanırlar. Olgunlaşan spermler epididimis kanalından, sperm kanalına geçerler. Sperm kanalı karın boşluğunu geçerek, idrar kesesini dışarıya bağlayan idrar kanalıyla birleşir. İdrar kanalı penisle dışarı açılır. Erkeklerde idrar ve üreme hücreleri aynı kanaldan dışarı atılır.
Spermatogenez (sperm oluşumu): Testislerde sperm oluşumuyla sonuçlanan olayların tümüne spermatogenez denir. Spermatogenez seminifer tübüllerde, ortalama 13 yaşında başlar ve tüm yaşam boyunca devam eder. Spermatogenezin ilk evresi, tüpçüklerin çeperlerinde bulunan sperm ana hücrelerin bölünmesiyle başlar. Bu hücreler diğer vücut hücreleri gibi 2n kromozom taşır. Daha sonra bunlardan bazıları büyüyerek birinci dereceli spermatositleri oluşturur. Böylece ana hücreler mayoz bölünmeye hazır hale gelir. Birkaç haftalık süreden sonra, pirimer spermatosit mayoz bölüme geçirerek (n) kromozomlu ikinci dereceden spermatositleri oluşturur. Bunların da bölünmesiyle spermatidler gelişir. Spermatidlerde gelişerek sperm hücrelerini oluştururlar. Spermatidlerden, sperm oluşumu şeklinde gerçekleşen olaya ise spermiyogenez denir. Spermiyogenezde hücre bölünmesi olmaz. Bu aşamada hücreler gelişir.
Spermiyogenez sonucu oluşan olgun bir sperm hücresinde, baş, boyun ve kuyruk kısmı ayırt edilir. Baş kısmında "Lizozom" enzimlerince zenginleştirilmiş bir akromozom bölgesi, bulunur. Lizozom enzimleri döllenme sırasında yumurta hücresinin zarını deler ve döllenmeyi sağlar. Sperm hareketinde etkili olan kuyruk, protein ipliklerden oluşmuştur. Hareket için gerekli enerji ise mitokondrilerde üretilen ATP'den sağlanır.
Erkek Üreme Sisteminde Salgı Üreten Bezler ve Salgıları.
Gelişmiş bir erkekte bir defada 3-5 cm3 meni dışarı atılır. Ortalama 200-300 milyon kadar sperm bulunduran bu sıvının büyük bir kısmı, prostat, kovper bezi ve seminal keseciklerden salgılanır. Seminal kesecikler, bir çift halinde bulunur. Salgılarını sperm kanalı içine boşaltır.. Salgı içeriği fruktoz bakımından zengin olup spermlerin beslenmesini sağlar. Prostat bezi de, idrar kanalı ve torbasının etrafında bir ciftir. Alkali özellik gösteren prostat salgısı, spermlerin yaşaması için uygun ortam oluştur. Seminal sıvı oluşumuna katkısı olan bezlerden diğeri, kovper bezidir. Kovper bezi salgısı, kanal iç ortamını nötralize ederek, spermlerin hareket ve dölleme yeteneğini artırır.
Erkek Üreme Sisteminde Hormonal Kontrol
1- Spermatogenezde etkili hormonlar.
a) Testosteron: Testisler tarafında üretilir. Testosteron, dış eşey organlarının büyümesi, seminalkese, prostat gibi yardımcı bezlerin büyümesi, sakal ve göğüs kıllarının çıkması, sesin kalınlaşması, erkeksi davranışların gelişmesi, kas gelişimi gibi ikincil erkeklik özelliklerinin gelişmesini sağlar. Hormonun diğer önemli işlevi, sperm ana hücrelerinin bölünmelerinde uyarıcı etki yapmasıdır.
b) Lüteinleştirici Horman (LH): Hipofizden salgılanan bu hormon testisleri etkileyerek testosteron salgısını kontrol eder.
c) Folikül uyarıcı hormon (FUH): Hipofîz ön lobundan salgılanan bu hormon, spermatidlerin sperm haline farklılaşmalarında rol oynar (spermiyogenez).
d) Östrojen: FUH salgısıyla testislerden salgılanır. Spermlerin olgunlaşması için gereklidir.
e) Büyüme Hormonu: Testislerin temel metabolik fonksiyonları için gereklidir. Büyüme hormonları özellikle sperm ana hücrelerinin sayısını artırır.
Erkek Üreme Sistemi
Testisler: Sperm hücrelerinin geliştiği testisler, oval biçimde bir çift organdır. Vücud dışında torba içinde asılı olarak bulunurlar. Her testis yaklaşık olarak 1000 adet, kendi üzerinde kıvrımlar yapmış seminifer tüpçükler-den oluşur. Seminifer tüpçüklerin iç yüzeyi 3-4 tabaka sperm ana hücresiyle örtülüdür. Sperm ana hücreleri mayoz bölünme geçirerek çok sayıda sperm hücresi oluşturur. İlk oluştuklarında hareketsiz olan spermler (spermiyum), seminifer tüpçüklerden epididimis kanalına geçerler. Yaklaşık 6 m. uzunluğundaki epididimis kanalında spermiyumlar, 10-18 gün kadar kalabilirler. Burada spermler hareket ve dölleme özelliği kazanarak kısa sürede olsa depolanırlar. Olgunlaşan spermler epididimis kanalından, sperm kanalına geçerler. Sperm kanalı karın boşluğunu geçerek, idrar kesesini dışarıya bağlayan idrar kanalıyla birleşir. İdrar kanalı penisle dışarı açılır. Erkeklerde idrar ve üreme hücreleri aynı kanaldan dışarı atılır.
Spermatogenez (sperm oluşumu): Testislerde sperm oluşumuyla sonuçlanan olayların tümüne spermatogenez denir. Spermatogenez seminifer tübüllerde, ortalama 13 yaşında başlar ve tüm yaşam boyunca devam eder. Spermatogenezin ilk evresi, tüpçüklerin çeperlerinde bulunan sperm ana hücrelerin bölünmesiyle başlar. Bu hücreler diğer vücut hücreleri gibi 2n kromozom taşır. Daha sonra bunlardan bazıları büyüyerek birinci dereceli spermatositleri oluşturur. Böylece ana hücreler mayoz bölünmeye hazır hale gelir. Birkaç haftalık süreden sonra, pirimer spermatosit mayoz bölüme geçirerek (n) kromozomlu ikinci dereceden spermatositleri oluşturur. Bunların da bölünmesiyle spermatidler gelişir. Spermatidlerde gelişerek sperm hücrelerini oluştururlar. Spermatidlerden, sperm oluşumu şeklinde gerçekleşen olaya ise spermiyogenez denir. Spermiyogenezde hücre bölünmesi olmaz. Bu aşamada hücreler gelişir.
Spermiyogenez sonucu oluşan olgun bir sperm hücresinde, baş, boyun ve kuyruk kısmı ayırt edilir. Baş kısmında "Lizozom" enzimlerince zenginleştirilmiş bir akromozom bölgesi, bulunur. Lizozom enzimleri döllenme sırasında yumurta hücresinin zarını deler ve döllenmeyi sağlar. Sperm hareketinde etkili olan kuyruk, protein ipliklerden oluşmuştur. Hareket için gerekli enerji ise mitokondrilerde üretilen ATP'den sağlanır.
Erkek Üreme Sisteminde Salgı Üreten Bezler ve Salgıları.
Gelişmiş bir erkekte bir defada 3-5 cm3 meni dışarı atılır. Ortalama 200-300 milyon kadar sperm bulunduran bu sıvının büyük bir kısmı, prostat, kovper bezi ve seminal keseciklerden salgılanır. Seminal kesecikler, bir çift halinde bulunur. Salgılarını sperm kanalı içine boşaltır.. Salgı içeriği fruktoz bakımından zengin olup spermlerin beslenmesini sağlar. Prostat bezi de, idrar kanalı ve torbasının etrafında bir ciftir. Alkali özellik gösteren prostat salgısı, spermlerin yaşaması için uygun ortam oluştur. Seminal sıvı oluşumuna katkısı olan bezlerden diğeri, kovper bezidir. Kovper bezi salgısı, kanal iç ortamını nötralize ederek, spermlerin hareket ve dölleme yeteneğini artırır.
Erkek Üreme Sisteminde Hormonal Kontrol
1- Spermatogenezde etkili hormonlar.
a) Testosteron: Testisler tarafında üretilir. Testosteron, dış eşey organlarının büyümesi, seminalkese, prostat gibi yardımcı bezlerin büyümesi, sakal ve göğüs kıllarının çıkması, sesin kalınlaşması, erkeksi davranışların gelişmesi, kas gelişimi gibi ikincil erkeklik özelliklerinin gelişmesini sağlar. Hormonun diğer önemli işlevi, sperm ana hücrelerinin bölünmelerinde uyarıcı etki yapmasıdır.
b) Lüteinleştirici Horman (LH): Hipofizden salgılanan bu hormon testisleri etkileyerek testosteron salgısını kontrol eder.
c) Folikül uyarıcı hormon (FUH): Hipofîz ön lobundan salgılanan bu hormon, spermatidlerin sperm haline farklılaşmalarında rol oynar (spermiyogenez).
d) Östrojen: FUH salgısıyla testislerden salgılanır. Spermlerin olgunlaşması için gereklidir.
e) Büyüme Hormonu: Testislerin temel metabolik fonksiyonları için gereklidir. Büyüme hormonları özellikle sperm ana hücrelerinin sayısını artırır.
Pankreas Nedir
Pankreas
Sindirim sisteminde de önemli bir bez olarak öğrendiğimiz pankreas, insulin ve glukagon hormonlarını salgılar. Pankreas, karma bezler için tipik bir örnektir.
İnsulin ve glukagon hormonları kandaki şeker oranını ayarlar. İnsulin hormonunu salgılanamaya başladığında; karaciğer ve çizgili kas hücrelerinde glikojen sentezi artar. İnsulin yetersizliğinde ise kandaki glikoz miktarı artar.
Glikozun fazlası idrarla dışarı atılır. Normal durumlarda görülmeyen bu olaya şeker hastalığı (Diabetes mellitus) denir.
Glukagon ise kas ve karaciğerlerde depolanan glikojeni, insulin etkisine zıt olarak parçalar ve kan içinde glikoz yoğunluğunun artmasına neden olur.
Sindirim sisteminde de önemli bir bez olarak öğrendiğimiz pankreas, insulin ve glukagon hormonlarını salgılar. Pankreas, karma bezler için tipik bir örnektir.
İnsulin ve glukagon hormonları kandaki şeker oranını ayarlar. İnsulin hormonunu salgılanamaya başladığında; karaciğer ve çizgili kas hücrelerinde glikojen sentezi artar. İnsulin yetersizliğinde ise kandaki glikoz miktarı artar.
Glikozun fazlası idrarla dışarı atılır. Normal durumlarda görülmeyen bu olaya şeker hastalığı (Diabetes mellitus) denir.
Glukagon ise kas ve karaciğerlerde depolanan glikojeni, insulin etkisine zıt olarak parçalar ve kan içinde glikoz yoğunluğunun artmasına neden olur.
Bobrek Ustu Bezi (Adrenal Korteks)
Böbrek Üstü Bezi (Adrenal Korteks)
Böbrek üstü bezleri böbreklerin üst kısmına yerleşmiş sarımtırak renkli iki yapıdan oluşur. Bezlerin böbrekle doğrudan bir ilişkisi yoktur.
Mineralokortikoidler: Hücreler arası sıvıda, sodyum ve potasyum başta olmak üzere mineral madde oranını ayarlar.
Glikokortikoidler: Kortizol bu gruba giren hormonlardan en çok bilinenidir. Kortizolün önemli özelliği, kişinin "stress"in yıkıcı etkisine karşı direnç göstermesinde etkili olmasıdır. Kandaki kortizol seviyesini artıran faktörler; hemen her tip travma, enfeksiyon, aşırı sıcak - soğuk, uyuşturucu maddelerin enjeksiyonu, cerrahi operasyonlar, deri altına alerjik madde enjeksiyonu, canlı hareketini engelleme, yıpratıcı hastalık, gibi sayılabilir.
Androjenler: Böbrek üstü bezi kabuk bölgesinden salgılanan bu hormonlar; östrojen, progesteron ve testosterondur. Bu hormonlar kadın ve erkeklerde salgılanır. Hormonların yoğunluğuna göre, dişi veya erkek özellikler gelişir (bkz, insanda üreme sistemi).
Hipofız kontrolü olmadan çalışan endokrin bezler.
Böbrek üstü bezleri böbreklerin üst kısmına yerleşmiş sarımtırak renkli iki yapıdan oluşur. Bezlerin böbrekle doğrudan bir ilişkisi yoktur.
Mineralokortikoidler: Hücreler arası sıvıda, sodyum ve potasyum başta olmak üzere mineral madde oranını ayarlar.
Glikokortikoidler: Kortizol bu gruba giren hormonlardan en çok bilinenidir. Kortizolün önemli özelliği, kişinin "stress"in yıkıcı etkisine karşı direnç göstermesinde etkili olmasıdır. Kandaki kortizol seviyesini artıran faktörler; hemen her tip travma, enfeksiyon, aşırı sıcak - soğuk, uyuşturucu maddelerin enjeksiyonu, cerrahi operasyonlar, deri altına alerjik madde enjeksiyonu, canlı hareketini engelleme, yıpratıcı hastalık, gibi sayılabilir.
Androjenler: Böbrek üstü bezi kabuk bölgesinden salgılanan bu hormonlar; östrojen, progesteron ve testosterondur. Bu hormonlar kadın ve erkeklerde salgılanır. Hormonların yoğunluğuna göre, dişi veya erkek özellikler gelişir (bkz, insanda üreme sistemi).
Hipofız kontrolü olmadan çalışan endokrin bezler.
Tiroid Hastaliklari
Tiroid Hastalıkları
Hipertiroid (Zehirli guatr): Bu tip bozukluklarda bez normalin birkaç katı büyüyebilir. Buna bağlı olarak kandaki tiroksin miktarı normalin üzerinde salgılanır. Hipertiroidi hastalarında; sıcağa toleransın azalması, aşırı terleme, kilo kaybı, kas zayıflığı, sinirlilik, aşırı yorgunluk, uykusuzluk ve ellerde titreme gibi durumlar gözlenebilir. Bazen de gözler ileri doğru itilir bu durum "eksofıtalmi" olarak tanımlanır.
Hipotiroidi (Hormon azlığı): Hormonun az salgılanmasında ortaya çıkan durumlar fazla salgılanmasının tersidir. Bunlar, uyku hali, aşrı kas tembelliği, kalp frekanslarının azalması, vücud ağırlığında artma, zihinsel tembellik olarak sıralanabilir.
Hipotiroidi, iyot yetersizliğine bağlı olarak ortaya çıkar. Yeterli oranda iyot alınmadığı hallerde hormon üretimi yetersiz kalır. Tiroksin hormon yetersizliğini gidermek üzere hipofızden daha çok TUH salgılanır. Bu hormon da bezin büyümesine neden olur.
Miksödem: Tiroksin hormonu azlığında ortaya çıkan bu durum, göz altı torbaları ve yüzün şişmesiyle tanımlanabilir.
Kretinizim: Bebeklerde tiroksin hormonun yetersiz salgılanması sonucu oluşur. Bu tip bebeklerde tipik olarak mental gerilik görülür. Bunların yanında; obez, tıknaz, iskelet gelişme bozuklukları görülen çocuk tipleri ortaya çıkar.
Paratiroit Bezi
Parat Hormon: Tiroid bezi salgısı olan kalsitonin hormonuyla zıt yönde çalışır. Kemik yıkımını hızlandıran bu hormon, kalsiyum ve fosfatın ince bağırsaktan emilimini artırır. Böylece kandaki kalsiyum oranı artar. Ancak kalsiyum iyonlarının barsaktan emilmesi için parat hormon tek başına yeterli değildir. Buna ek olarak ortamda yeterli miktarlarda vitamin D bulunması gerekir. Çocuklarda vitamin D yeterli miktarlarda alınmazsa, hücreler arası sıvıda kalsiyum ve fosfat yetersizliği oluşur. Bu kemiklerde yumuşamaya neden olur. Özellikle, bacaklardaki uzun kemikler vücud ağırlığından dolayı dışa doğru bükülür. Bu olaya çarpık bacaklılık veya raşitizm denir.
Hipertiroid (Zehirli guatr): Bu tip bozukluklarda bez normalin birkaç katı büyüyebilir. Buna bağlı olarak kandaki tiroksin miktarı normalin üzerinde salgılanır. Hipertiroidi hastalarında; sıcağa toleransın azalması, aşırı terleme, kilo kaybı, kas zayıflığı, sinirlilik, aşırı yorgunluk, uykusuzluk ve ellerde titreme gibi durumlar gözlenebilir. Bazen de gözler ileri doğru itilir bu durum "eksofıtalmi" olarak tanımlanır.
Hipotiroidi (Hormon azlığı): Hormonun az salgılanmasında ortaya çıkan durumlar fazla salgılanmasının tersidir. Bunlar, uyku hali, aşrı kas tembelliği, kalp frekanslarının azalması, vücud ağırlığında artma, zihinsel tembellik olarak sıralanabilir.
Hipotiroidi, iyot yetersizliğine bağlı olarak ortaya çıkar. Yeterli oranda iyot alınmadığı hallerde hormon üretimi yetersiz kalır. Tiroksin hormon yetersizliğini gidermek üzere hipofızden daha çok TUH salgılanır. Bu hormon da bezin büyümesine neden olur.
Miksödem: Tiroksin hormonu azlığında ortaya çıkan bu durum, göz altı torbaları ve yüzün şişmesiyle tanımlanabilir.
Kretinizim: Bebeklerde tiroksin hormonun yetersiz salgılanması sonucu oluşur. Bu tip bebeklerde tipik olarak mental gerilik görülür. Bunların yanında; obez, tıknaz, iskelet gelişme bozuklukları görülen çocuk tipleri ortaya çıkar.
Paratiroit Bezi
Parat Hormon: Tiroid bezi salgısı olan kalsitonin hormonuyla zıt yönde çalışır. Kemik yıkımını hızlandıran bu hormon, kalsiyum ve fosfatın ince bağırsaktan emilimini artırır. Böylece kandaki kalsiyum oranı artar. Ancak kalsiyum iyonlarının barsaktan emilmesi için parat hormon tek başına yeterli değildir. Buna ek olarak ortamda yeterli miktarlarda vitamin D bulunması gerekir. Çocuklarda vitamin D yeterli miktarlarda alınmazsa, hücreler arası sıvıda kalsiyum ve fosfat yetersizliği oluşur. Bu kemiklerde yumuşamaya neden olur. Özellikle, bacaklardaki uzun kemikler vücud ağırlığından dolayı dışa doğru bükülür. Bu olaya çarpık bacaklılık veya raşitizm denir.
Endokrin Sistemi Fizyolojisi
Hormonal Düzenleme (Endokrin Sistemi)
Vücud fonksiyonlarının düzenlenmesinde etkili olan sinir sisteminin yapı ve işleyişi bir önceki bölümde tartışıldı. Bu bölümde ise düzenlemede ikinci yol olan endokrin sisteminin temel yapı ve işleyişini inceleyeceğiz.
Genel olarak değerlendirildiğinde endokrin sistem başlıca metabolik fonksiyonların kontrolünü yürüttüğü söylenebilir.
Hormon özel bir bez tarafından üretilen biyokimyasal bir maddedir. Salgılandığı yerden kanla taşınır ve vücudun diğer hücre ya da organlarında fizyolojik bir olayı yönetir. Belirli bir hormona tepki gösteren organa "hedef organ" denir. Bazı hormonların hedef organı özeldir. Örneğin, onikiparmak bağırsağı tarafından salgılanan sekretin kan yoluyla pankresa taşınır ve pankreasın kimyasal sindirimde doğrudan etkili olan pankreas özsuyunu onikiparmak bağırsağına salgılanması sağlanır. Bu nedenle sekretin hormonuna yerel etkili denir. Bazı hormanlarm ise hedef organları geneldir. Bu tip hormonlar kana salındığında vücudumuzda bulunan organlara belirli oranlarda etki eder. Örneğin, adrenalin ve nöradrenalin, kan yoluyla vücudun tüm bölümlerine taşınarak, özellikle kan damarlarında daralmayla kan basıncını yükseltir. Hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu vücut bölümlerinin çoğunda, büyümüye neden olur. Tiroid bezinden salgılanan tiroksin hormonu hemen hemen vücudun tüm bölgelerini etkiler.
Hipofiz Hormonları ve Hipotalamus Tarafından Denetlenmesi
Hipofiz Bezi: Beyin tabanında bulunan hipofiz bezi, bir sapla hipotalamusa bağlıdır. Hipofiz, fizyolojik açıdan ön ve arka olmak üzere iki bölümde incelenir. Hipofızin endokrin sisteme etkisi doğrudan kendi salgıladığı hormonlarla olabileceği gibi vücut içindeki diğer bir endokrin beze hormon salgılatmasıyla da gerçekleşebilir. Genel anlamda, vücut içinde bulunan tüm endokrin bezler hipofiz denetiminde çalışır. Bu bağlamda hipofiz, endokrin ve sinir sistemi arasındaki en büyük organizasyon ağınının kontrol merkezini oluşturur.
Hipotalamus, hormonları serbestleştirici ve inhibe edicidir. Serbestleş-tirici hormonlar hipofızi uyarır ve ilgili bezin uyarılmasını sağlayan hormonu salgılatır. İnhibe edici hormon ise zıt etki yaparak hipofiz salgısını durdurur.
Hipofiz Ön Lop Hormonları
Doğrudan Etkili Hormon
Büyüme Hormonu (Somatotropin)
Büyüme hormonu küçük bir protein molekülüdür. Vücuttaki büyüme yeteneği olan tüm dokuların büyümesinde etkilidir. Bu özelliğiyle genel hormon olarak değerlendirilir. Büyüme hormonu özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde daha çok salgılanır. Ancak, çalışmalar çocukluk ve ergenlik dönemlerinden sonra da büyüme hormonu salgılandığını göstermektedir. Erişkin dönemde salgılanan hormon daha çok, yıpranan ve yaşlanan dokuların yenilenmesi için gereklidir. Günlük ritimde ise, açlık, egzersiz, heyecan ve travma anında hormon miktarı artar. Öte yandan derin uyku döneminin ilk iki saati içinde salgının belirgin bir şekilde arttığı görülür. Hormonun az veya normalden fazla salgılanması yaşam dönemine uygun bozukluklara neden olur.
Büyüme hormonunun çocukluk çağında az salgılanması cüceliğe neden olur. Genel olarak vücudun değişik kısımları arasında oran normal olmakla birlikte gelişme hızı çok azalmıştır. Çocuk 10 yaşına girdiğinde vücudun fiziksel gelişimi 4.5, 20 yaşında iken 7-10 yaşlarındaki çocuklar kadar olur. Bu tip cücelikte, tiroid hormon ve adrenokortikal hormon vücud oranına göre yeterli geldiğinden, zeka geriliği görülmez. Ancak eşeysel hormonların az salgılanması kısırlığa neden olabilir. Erişkinde az salgılanması çoğunlukla beyin tümörlerine bağlı olarak ortaya çıkar. Bu tip kişilerde aşırı yağlanma ve kilo alma, adrenal koteks hormonlarında yetersizlik ve seksüel fonksiyonlarda azalma veya kaybolma şeklinde kendini gösterir.
Gelişme çağında büyüme hormonları normalden fazla salgılanırsa devlik (gigantizm) ortaya çıkar. Genellikle beyin tümörlerinin etkisiyle ortaya çıkan bu durumda, kemikleri de içine alan tüm vücud dokuları büyür. Kişinin boyu 2.40 - 2.70 cm.ye kadar ulaşabilir.
Hipofizin Arka Lobu Hormonları
Antidiüretik hormon (Vasopressin): Böbreklerden suyun atılmasını azaltarak idrar oluşumunu engeller. Antidiüretik hormonun (ADH) olmaması böbreklerden suyun geri emilimini engelleyeceği için idrar oluşumunu hızlandıracaktır. ADH yapımı hipotalamus denetimindedir. Kanın osmotik basıncı (OB)'nın artışı hipotalamusu uyarır. Hipotalamus hipofızi uyarır ve ADH salgılanır. Kan içinde artan ADH böbreklerde suyun emilimini artırır. Böylece kanın sıvı hacmi artar ve OB düşer. Diğer yandan alkollü içecekler ADH hormonunu inhibe eder. Böylece alkol alınması halinde idrar atımı artar.
Oksitosin: Doğum sırasında salgılanır ve uterus kaslarını kasar. Oksitosin doğuma yardımcı olan bir hormondur. Diğer yandan doğumdan sonra da az oranlarda salgılanmaya devam ederek, süt bezlerinden sütün akışını sağlar.
Vücut İçinde Bir Endokrin Bezi Kontrol Eden Hipofiz Hormonları
Tiroit uyarıcı hormon (TUH): Tiroit bezinin gelişimini ve çalışmasını düzenler.
Adrenokortikotropin Hormonu (ACTH): Böbreküstü bezinin kabuk kısmını uyararak, adrenal korteks hormonlarının salgılanmasına neden olurlar.
Folikül Uyarıcı Hormon (FUH): Ovaryumlarda ovulasyondan önce foliküllerin büyümesine yol açar. Testislerde ise sperm oluşumunu hızlandırır.
Lüteinleştirici hormon (LH): Yumurtlamada önemli rol oynayan bu hormon, ovaryumlardan progesteron ve östrogen, testislerden testosteron salgılanmasını sağlar.
Prolaktin (LTH=Luteotropin Hormon): Meme bezlerinin gelişmesini ve süt salgısını hızlandırır.
Önemli Endokrin Bezler, Hormonları ve Metabolik Etkileri
Tiroit Bezi: Tiroit, boynun ön bölgesinde, gırtlağın altında, soluk borusunun sağında ve solunda yer alan iki parçalı bir bezdir. Bez, vücud metabolizma hızı üzerine etkili olan tiroksin hormonuyla, kalsiyum metabolizması için önemli olan kalsitonin hormonunu salgılar.
Tiroksin hormonunun yapımı için yılda yaklaşık 50 mg. iyoda gerek vardır. Bu miktar besinlerle alınabilir. Yeterli gelmemesi durumunda, gereken iyot sofra tuzuna 1/1000000 arasında sodyum iyodür katılarak giderilmeye çalışılır.
Tiroksin hormonunun iki önemli etkisi vardır. Bunlardan biri, tüm metabolizma hızını artırması diğeri ise çocuklarda büyümenin düzenlemesidir.
Tiroksin hormonunun büyümeye etkisi, gelişme çağındaki çocuklarda görülür. Hormon yetersizliği durumunda, büyüme önemli ölçüde geri kalır. Eğer yetersizlik anne karnında ve doğumdan sonra görülürse beyin yeterince gelişemez. Bu durumdaki çocuklarda zeka gelişimi sorunları ortaya çıkar.
Metabolizma hızına etkisi genel anlamda artırma yönünde olur. Hormon, beyin, retina, dalak, testis ve akciğerler dışında hemen tüm vücud hücrelerinde metabolizmayı artırıcı yönde etki yapar. Hormon salgılandığında metabolizma hızı normalin % 60-100'ü kadar artar. Hormon salgılanmadığı durumlarda ise hız normalin yansına düşer. Günlük yaşam periyodunda salgılanan hormon miktarı farklıdır.
Kalsitonin: Paratiroid bezi hormonuna zıt yönünde etki yapan kalsitonin tiroid bezinin diğer hormonudur. Hormonun salgılanmasıyla kan plazmasında bulunan kalsiyum iyon konsantrasyonu azalır. Kolsitonin, kan plazmasında bulunan kalsiyumun hızlı bir şekilde kemik dokusuna taşınımı, kemik yapımının artırılması ve yıkımını azaltarak kandaki kalsiyum miktarının azalmasına neden olur.
Vücud fonksiyonlarının düzenlenmesinde etkili olan sinir sisteminin yapı ve işleyişi bir önceki bölümde tartışıldı. Bu bölümde ise düzenlemede ikinci yol olan endokrin sisteminin temel yapı ve işleyişini inceleyeceğiz.
Genel olarak değerlendirildiğinde endokrin sistem başlıca metabolik fonksiyonların kontrolünü yürüttüğü söylenebilir.
Hormon özel bir bez tarafından üretilen biyokimyasal bir maddedir. Salgılandığı yerden kanla taşınır ve vücudun diğer hücre ya da organlarında fizyolojik bir olayı yönetir. Belirli bir hormona tepki gösteren organa "hedef organ" denir. Bazı hormonların hedef organı özeldir. Örneğin, onikiparmak bağırsağı tarafından salgılanan sekretin kan yoluyla pankresa taşınır ve pankreasın kimyasal sindirimde doğrudan etkili olan pankreas özsuyunu onikiparmak bağırsağına salgılanması sağlanır. Bu nedenle sekretin hormonuna yerel etkili denir. Bazı hormanlarm ise hedef organları geneldir. Bu tip hormonlar kana salındığında vücudumuzda bulunan organlara belirli oranlarda etki eder. Örneğin, adrenalin ve nöradrenalin, kan yoluyla vücudun tüm bölümlerine taşınarak, özellikle kan damarlarında daralmayla kan basıncını yükseltir. Hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu vücut bölümlerinin çoğunda, büyümüye neden olur. Tiroid bezinden salgılanan tiroksin hormonu hemen hemen vücudun tüm bölgelerini etkiler.
Hipofiz Hormonları ve Hipotalamus Tarafından Denetlenmesi
Hipofiz Bezi: Beyin tabanında bulunan hipofiz bezi, bir sapla hipotalamusa bağlıdır. Hipofiz, fizyolojik açıdan ön ve arka olmak üzere iki bölümde incelenir. Hipofızin endokrin sisteme etkisi doğrudan kendi salgıladığı hormonlarla olabileceği gibi vücut içindeki diğer bir endokrin beze hormon salgılatmasıyla da gerçekleşebilir. Genel anlamda, vücut içinde bulunan tüm endokrin bezler hipofiz denetiminde çalışır. Bu bağlamda hipofiz, endokrin ve sinir sistemi arasındaki en büyük organizasyon ağınının kontrol merkezini oluşturur.
Hipotalamus, hormonları serbestleştirici ve inhibe edicidir. Serbestleş-tirici hormonlar hipofızi uyarır ve ilgili bezin uyarılmasını sağlayan hormonu salgılatır. İnhibe edici hormon ise zıt etki yaparak hipofiz salgısını durdurur.
Hipofiz Ön Lop Hormonları
Doğrudan Etkili Hormon
Büyüme Hormonu (Somatotropin)
Büyüme hormonu küçük bir protein molekülüdür. Vücuttaki büyüme yeteneği olan tüm dokuların büyümesinde etkilidir. Bu özelliğiyle genel hormon olarak değerlendirilir. Büyüme hormonu özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde daha çok salgılanır. Ancak, çalışmalar çocukluk ve ergenlik dönemlerinden sonra da büyüme hormonu salgılandığını göstermektedir. Erişkin dönemde salgılanan hormon daha çok, yıpranan ve yaşlanan dokuların yenilenmesi için gereklidir. Günlük ritimde ise, açlık, egzersiz, heyecan ve travma anında hormon miktarı artar. Öte yandan derin uyku döneminin ilk iki saati içinde salgının belirgin bir şekilde arttığı görülür. Hormonun az veya normalden fazla salgılanması yaşam dönemine uygun bozukluklara neden olur.
Büyüme hormonunun çocukluk çağında az salgılanması cüceliğe neden olur. Genel olarak vücudun değişik kısımları arasında oran normal olmakla birlikte gelişme hızı çok azalmıştır. Çocuk 10 yaşına girdiğinde vücudun fiziksel gelişimi 4.5, 20 yaşında iken 7-10 yaşlarındaki çocuklar kadar olur. Bu tip cücelikte, tiroid hormon ve adrenokortikal hormon vücud oranına göre yeterli geldiğinden, zeka geriliği görülmez. Ancak eşeysel hormonların az salgılanması kısırlığa neden olabilir. Erişkinde az salgılanması çoğunlukla beyin tümörlerine bağlı olarak ortaya çıkar. Bu tip kişilerde aşırı yağlanma ve kilo alma, adrenal koteks hormonlarında yetersizlik ve seksüel fonksiyonlarda azalma veya kaybolma şeklinde kendini gösterir.
Gelişme çağında büyüme hormonları normalden fazla salgılanırsa devlik (gigantizm) ortaya çıkar. Genellikle beyin tümörlerinin etkisiyle ortaya çıkan bu durumda, kemikleri de içine alan tüm vücud dokuları büyür. Kişinin boyu 2.40 - 2.70 cm.ye kadar ulaşabilir.
Hipofizin Arka Lobu Hormonları
Antidiüretik hormon (Vasopressin): Böbreklerden suyun atılmasını azaltarak idrar oluşumunu engeller. Antidiüretik hormonun (ADH) olmaması böbreklerden suyun geri emilimini engelleyeceği için idrar oluşumunu hızlandıracaktır. ADH yapımı hipotalamus denetimindedir. Kanın osmotik basıncı (OB)'nın artışı hipotalamusu uyarır. Hipotalamus hipofızi uyarır ve ADH salgılanır. Kan içinde artan ADH böbreklerde suyun emilimini artırır. Böylece kanın sıvı hacmi artar ve OB düşer. Diğer yandan alkollü içecekler ADH hormonunu inhibe eder. Böylece alkol alınması halinde idrar atımı artar.
Oksitosin: Doğum sırasında salgılanır ve uterus kaslarını kasar. Oksitosin doğuma yardımcı olan bir hormondur. Diğer yandan doğumdan sonra da az oranlarda salgılanmaya devam ederek, süt bezlerinden sütün akışını sağlar.
Vücut İçinde Bir Endokrin Bezi Kontrol Eden Hipofiz Hormonları
Tiroit uyarıcı hormon (TUH): Tiroit bezinin gelişimini ve çalışmasını düzenler.
Adrenokortikotropin Hormonu (ACTH): Böbreküstü bezinin kabuk kısmını uyararak, adrenal korteks hormonlarının salgılanmasına neden olurlar.
Folikül Uyarıcı Hormon (FUH): Ovaryumlarda ovulasyondan önce foliküllerin büyümesine yol açar. Testislerde ise sperm oluşumunu hızlandırır.
Lüteinleştirici hormon (LH): Yumurtlamada önemli rol oynayan bu hormon, ovaryumlardan progesteron ve östrogen, testislerden testosteron salgılanmasını sağlar.
Prolaktin (LTH=Luteotropin Hormon): Meme bezlerinin gelişmesini ve süt salgısını hızlandırır.
Önemli Endokrin Bezler, Hormonları ve Metabolik Etkileri
Tiroit Bezi: Tiroit, boynun ön bölgesinde, gırtlağın altında, soluk borusunun sağında ve solunda yer alan iki parçalı bir bezdir. Bez, vücud metabolizma hızı üzerine etkili olan tiroksin hormonuyla, kalsiyum metabolizması için önemli olan kalsitonin hormonunu salgılar.
Tiroksin hormonunun yapımı için yılda yaklaşık 50 mg. iyoda gerek vardır. Bu miktar besinlerle alınabilir. Yeterli gelmemesi durumunda, gereken iyot sofra tuzuna 1/1000000 arasında sodyum iyodür katılarak giderilmeye çalışılır.
Tiroksin hormonunun iki önemli etkisi vardır. Bunlardan biri, tüm metabolizma hızını artırması diğeri ise çocuklarda büyümenin düzenlemesidir.
Tiroksin hormonunun büyümeye etkisi, gelişme çağındaki çocuklarda görülür. Hormon yetersizliği durumunda, büyüme önemli ölçüde geri kalır. Eğer yetersizlik anne karnında ve doğumdan sonra görülürse beyin yeterince gelişemez. Bu durumdaki çocuklarda zeka gelişimi sorunları ortaya çıkar.
Metabolizma hızına etkisi genel anlamda artırma yönünde olur. Hormon, beyin, retina, dalak, testis ve akciğerler dışında hemen tüm vücud hücrelerinde metabolizmayı artırıcı yönde etki yapar. Hormon salgılandığında metabolizma hızı normalin % 60-100'ü kadar artar. Hormon salgılanmadığı durumlarda ise hız normalin yansına düşer. Günlük yaşam periyodunda salgılanan hormon miktarı farklıdır.
Kalsitonin: Paratiroid bezi hormonuna zıt yönünde etki yapan kalsitonin tiroid bezinin diğer hormonudur. Hormonun salgılanmasıyla kan plazmasında bulunan kalsiyum iyon konsantrasyonu azalır. Kolsitonin, kan plazmasında bulunan kalsiyumun hızlı bir şekilde kemik dokusuna taşınımı, kemik yapımının artırılması ve yıkımını azaltarak kandaki kalsiyum miktarının azalmasına neden olur.
5 Duyu Organi ve Ozellikleri
Duyu Organları ve Temel Fonksiyonları
Sinir sistemine bilgi girişleri dokunma, ses, ışık, ağrı, soğuk, sıcak, v.b. duyusal almaçlarla gerçekleşir. Her almaç özel olarak hazırlandığı uyaran çeşidine özel bir duyarlılık gösterir. Diğerlerine ise (eşik değerin üzerinde olsa bile) hemen hemen hiç yanıt vermez. Örneğin; retinada bulunan koni ve çubuk hücreleri sadece ışığa duyarlıdır. Ses, sıcak-soğuk, basınç gibi faktörler bu resöptörleri uyarmaz. Aynı şekilde, hipotalamusta bulunan osmoresöptörler vücut sıvılarındaki osmotik basınç değişmelerine yanıt verir. Sese, ışığa asla yanıt vermezler.
Göz
Işığa duyarlı hücrelerin yoğun olarak bulunduğu organdır. Göz, görmeyi sağlayan hücreler ve optik kısımla, bunları koruyan yapılardan oluşur.
Göz, dıştan içe doğru, sert, damar ve ağ tabaka olmak üzere üç bölümde incelenir.
Sert tabaka: Bu tabakanın büyük bir kısmı beyaz renkli olup saydam değildir. Yeni doğan bebeklerde sert tabaka mavimsi renkte görülür. Sert tabaka, göz küresinin önünde incelerek saydam bir yapı oluşturur. Bu oluşuma kornea denir. Kornea göze gelen ışığı kırarak, ışığın göz merceğine ulaşmasına yardımcı olur. Göz yaşı bezleri korneayı sürekli ıslak tutarak kurumasını önlediği gibi, toz parçalarını uzaklaştırır ve gözü enfeksiyonlara karşı korur.
Damar tabaka: Sert tabakanın altında yer alır. Yapısında gözü besleyen çok sayıda kan damarı bulunur. Damar tabaka gözün ön kısmında iris tabakasını oluşturur. îris gözün renkli görülen bölümüdür. Göz rengi pigment maddelerine göre değişir. İrisin ortasına bakıldığında, radial ve dairesel kaslarla desteklenen bir dairesel açıklık görülür. Bu oluşuma göz bebeği denir. Gözbebeğinin çapı, göze gelen ışık miktarına bağlı olarak, refleks hareketi ile değişebilir. Böylece göze girecek ışık miktarı ayarlanır. Fazla ışıkta göz bebeği küçülür, az ışıkta ise büyür.
Gözbebeğinin hemen arkasında göz merceği bulunur. Damar tabaka burada kalınlaşarak kirpiksi cismi yapar. Kirpiksi cisim, göz merceğini göz bebeğinin arkasında, ortada tutulmasını sağlar. Göz merceği, optik bakımından ince kenarlı bir mercektir. İçinde bulunan kaslarla kalınlığı artırılıp-azaltılabilir. Böylece gözün uzak-yakın ayarını yapar.
Ağ Tabaka: Gözün en iç tabakasıdır. Burada ışığa karşı duyarlı koni ve çubuk hücreleri bulunur. Çubuk hücreleri az ışıkta görüş sağlarken koni hücreleri ise renk görmede görev alırlar. Duyu sinirlerinin hücre gövdeleri ağ tabakadadır. Bu sinirlerin aksonları birleşerek hepsi bir noktadan gözü terk eder. Bu bölgede ışığa karşı duyarlı hücreler olmadığından buraya düşen ışınlar algılanmaz. Bu nedenle retinanın bu kısmına kör nokta denir.
Gözde, kornea, göz merceği ve retinayı tek hat üzerinde birleştiren doğruya optik eksen denir. Optik eksenin retina üzerindeki bölgesinde görme hücreleri yoğunlaşmıştır. Görüşün oldukça net olduğu bu bölgeye sarı benek denir.
Göz Optiği
Bir Fotoğraf Makinası Olarak Göz
Gözü bir fotoğraf makinası gibi düşündüğümüzde, retina makinadaki negatifle, kornea ve mercek, makinanın optik sistemiyle, göz bebeği ise diyaframla analog olduğu görülür.
Retinada Görüntünün Oluşumu
Görüntü oluşumunda gözde bulunan bütün yapılar birlikte iş görürler. Buna göre, merceğin merkezinden geçen ışınlar kırılmadan yoluna devam eder. Merkeze paralel geçen ışınlar ise, merkeze doğru yaklaşarak (kırılarak) mercekten çıkarlar. Bu ışınlar merceğin arkasında odak noktasında (sarı benek) toplanırlar. Görüntü burada oluşur. Odak noktası üzerine düşen görüntü, objeye göre ters pozisyondadır. Beyin, gördüğümüz objeleri doğru pozisyonlarında algılamamızı sağlar.
Göz Uyumu (Akomodasyon)
Görüntü, retina üzerine ters düşmesine karşın, merkezi sinir sisteminde bunun düzeltildiğini yukarıda belirtmiştik. Görüntünün, retina üzerinde net olarak oluşabilmesi için odak uzaklığının ayarlanması gerekir. Bu uyum göz merceğinin kalınlığı artırıp-azaltmasıyla gerçekleşir. Örneğin, yakındaki bir cismin görüntüsünün, retinada net olarak oluşabilmesi için merceğin orta kısmı kalınlaşır. Cisim gözden uzaklaştıkça göz merceği incelir. Göz merceğinin esnek yapıda oluşu mercek hareketlerini kolaylaştırır. Esnekliğini yitirmesi ise göz bozukluklarına neden olur.
Göz Kusurları
1- Yakın Görüş (Miyop): Gözün önden arkaya doğru çapının normalden uzun olması ve göz merceğinin aşırı kırma gücünden kaynaklanır. Bu durumda, uzak cisimlerden gelen ışınlar retinanın önünde toplanırlar (focus). Bu nedenle görüntü net oluşmaz. Miyop kalın kenarlı mercek kullanılarak düzeltilebilir.
Küçük yaşlarda; özellikle nesnelere gereğinden fazla yaklaşarak bakmaya çalışan çocuklarda, göz küresi mercek sistemine göre hızlı büyür ve çocukluk miyobu oluşur. Gerekli önlem alınmazsa ergenlikte de devam eder. Bu tip göz kusurlarında çocuğun yakın okuması, ince ayrıntı gereken işlerle uğraşması engellenmeli ve uygun içbükey mercekler kullanılmalıdır.
2- Uzak Görüş (Hipermetrop) : Göz küresinin önden arkaya olan çapı, normalden kısa veya mercek normalden daha ince olduğu zaman ortaya çıkar. Hipermetrop gözde, yakındaki cisimlerden gelen ışınlar retinanın arkasında toplanır. Bu nedenle görüntü net oluşmaz. Bu kişiler uzağı iyi gördükleri halde, yakını net göremezler. Hipermetrop ince kenarlı mercek kullanılarak düzeltilebilir.
Çocuklarda bazen göz küresi, mercek sistemine göre daha yavaş büyüyebilir. Bu durumda, ergenlik çağına ulaşıncaya kadar, gözün önden arkaya doğru olan çapı, oransal olarak mercek sistemine göre daha kısa olur. Çoğu kez ergenlikte düzelen bu durum, bazen de kalıcı olabilir. İleri yaşlarda ortaya çıkan hipermetropluğun nedeni ise kirpiksi cismin kaslarının yeterince kasılamaması ve buna bağlı olarak göz merceğinin gevşek kalmasıdır.
3- Astigmatizm: Kornea ya da nadiren göz merceğinin neden olduğu bir kırma kusurudur. Göze gelen ışınlar bir noktada toplanamaz ve görüntü daima bulanık olur. Silindirik merceklerle düzeltilebilir.
4- Presbiyob: Yaşlılıkla beraber göz merceği esnekliği azalır ve oldukça sert bir kitle durumuna gelir. Bu durumda göz uyum yeteneğini kaybeder ve her iki göz sabit bir uzaklığa focuslanmış olarak kalır. Örneğin, presbiyobi ile 2 m. focuslanan bir göz, 2 m. önce ve sonrasını net göremez. Bifokal gözlük kullanarak bu durum düzeltilebilir. Bu gözlüklerin üst bölümü uzak görüş, alt bölümü ise yakın görüş için yapılmıştır.
5- Katarakt: Yaşlı kişilerde yaygın olarak görülür. Göz merceğinde proteinlerin çökelmesiyle oluşan opaklaşma şeklinde ortaya çıkar. Bu bölge ışığın geçmesini çok büyük oranda engellediğinden görme ağır bir şekilde bozulur. Bu durum göz merceğinin cerrahi olarak yerinden çıkartılarak yerine yapay göz merceği konulmasıyla düzeltilebilir.
Kırmızı-Yeşil Renk Körlüğü
Gözde renk almaçlarının olmamasından kaynaklanır. Kırmızı koniler yoksa, gelen ışık spektrumu sadece yeşil konileri uyarır. Çişimin rengi yeşil olarak görülür. Yeşil koniler yoksa, yeşilden kırmızıya kadar bütün renk sınırında sadece kırmızılar uyarılır ve kırmızı renk görülür. Kırmızı-yeşil renk körlüğü kalıtsal bir hastalık olup "X" kromozomları üzerinde çekinik, bir genle taşınır. Bu hastalığı taşıyan kişiler kırmızı ve yeşili birbirinden ayıramaz. Hastalığın tespiti için tüm renkleri içeren küçük yumaklar veya bu amaca yönelik hazırlanmış tablolar kullanılır. Kişiden bunları renklerine göre ayırması istenir.
Kulak
İşitme ve denge organı kulaktır. Kulak dış, orta ve iç olmak üzere üç bölümde incelenir.
Dış Kulak: Kulak kepçesi ve kulak yolundan oluşur. Dış kulak yolu yaklaşık 3 cm. uzunluğundadır. Kulak kepçesi kıkırdak yapılı olup, sesleri toplayarak kulak yoluna iletir. Dış kulak yolunda kulak kılları ve salgı bezleri bulunur. Kulak kılları toz gibi parçacıkların kulağa girişini engeller. Salgı bezleri ise, dış kulak yolunun ve kulak zarının sürekli nemli kalmasını sağlar. Diğer yandan antiseptik özelliği ile bakteri enfeksiyonunu engeller. Salgının birikmesi ile oluşan ince katmana ise kulak kiri denir.
Orta Kulak: Dış ve iç kulak arasında, zarla ayrılmış olan bölümdür. Orta kulakta, dış kulağı iç kulağa bağlayan kemikler bulunur. Kulak zarına ilişik ilk kemik çekiç, ikinci kemik örs, üçüncü kemik ise üzengidir. Üzengi kemiğinin tabanı, oval pencereye dayanır. Oval pencere sesleri iç kulağa iletir. Çekiç, örs ve üzengi kemikleri birbirine kas telleri yardımıyla sıkı bir şekilde bağlanmışlardır. Bu kemikçikler kulak zarından gelen ses titreşimlerini 20-25 kat daha kuvvetlendirerek iç kulağa aktarabilirler. Ya da yüksek frekanstaki seslerin frekanslarını düşürürler. Orta kulak boşluğu östaki borusu ile ağız boşluğuna bağlıdır. Borunun ağzı normal olarak kapalıdır.
Kulak zarının iki tarafındaki basınç eşit olmadığında bu kapak refleks olarak açılır ve denge sağlanır. Ağız içindeki kronik iltihaplarda mikroplar bu boruya geçerek orta kulağa yerleşirler. Çocuklarda östaki borusu kısa olduğundan orta kulak iltihabına daha sık rastlanır.
İç Kulak: Şakak kemiği içine gömülü olan iç kulakta, ses duyumu ve denge ile ilgili yapılar bulunur. Ses duyumu ile ilgili yapılar salyangozda yer alır. Salyangozda ses duyu sinirleri korti organında toplanmıştır. Dengeyle ilgili yapılar ise tulumcuk, kesecik ve yarım daire kanallarıdır. Tulumcuk ve keseciğin iç yüzeyinde çapı 2 mm. den biraz büyük, başın boşluktaki konumunu algılayan duyu alanları bulunur. Kulağın denge ile ilgili kısımları beyincikle bağlantılıdır.
Tat Duyusu
Tat alma organı dildir. Dil üzerinde çok sayıda tat alma tomurcukları vardır. Papilla adı verilen bu yapılar, ipliksi, mantarsı ve çanaksı şekillerde olur. Tat tomurcuklarında almaçlar vardır. Tat tomurcukları dil üzerinde belirli bir dağılım gösterir. Buna göre, tatlı ve tuzluyu algılayanlar dilin ön ucunda, ekşi duyusu sağında ve solunda, acı duyusu ise arka tarafında bulunur.
Lezzet ise bir duyu değildir. Tad, koku, göz, iştah v.b. değişik verilerin değerlendirilmesi sonucu varılan bir karardır.
Koku Duyusu
Koku duyusu organımız burundur. Her iki burun boşluğunun üst tarafında sarı bölge bulunur. Burada çok sayıda koku almaçları vardır. Bu almaçlar sinir hücrelerinin genişletilmiş dentritleridir. Her bir koku çomakçığının uç kısımlarında çok sayıda kirpik bulunur. Bunların dışında, bu çomakçıklar arasında mukus salgılayan hücreler de vardır. Koku duyusu, koku moleküllerinin burnun üst bölgesine çarpmasıyla oluşur. Bu nedenle koku duyusu nefes alma dönemine uyan bir zamanda ortaya çıkar. Bir maddenin kokusunun alınabilmesi için mukus içinde çözünebilmesi gerekir. Koku alma hücreleri, uyarıldıktan sonra, ilk saniye ya da hemen sonra, yaklaşık % 50 oranında adaptasyon gösterir. Örneğin, yoğun bir koku taşıyan atmosfere girdikten birkaç dakika sonra koku az algılanır, yada hiç algılanmaz.
Deri ve Mekanik Duyular
Görme, duyma, koklama ve tat alma duyularından başka, dokunma, sıcaklık, basınç ve ağrı gibi duyular da vardır. Bunlara mekanik duyular denir. Mekanik etkiler deride bulunan çok sayıda almaçlarla giriş yaparlar.
Mekanik almaçlardan basınç, deride bulunan paccini cisimciği tarafından algılanır. Paccini cisimcikleri, deri altında, derin dokularda ve iç organların duvarlarında bulunur. Çok hassas olan bu oluşumlar en küçük değişimleri bile fark etmemizi sağlar.
Dokunma duyusu ise meissner ve merkel diskleri tarafından alınır. Dermiş tabakası içinde bulunan bu almaçlar, vücuda değen cismin nasıl olduğunu (yumuşak, sivri, sert), ve nereye dokunduğunu anlamamıza yardımcı olur. Özellikle parmak uçları ve dudaklarda çok sayıda bulunurlar.
Sıcaklık hissi ise krause ve raffini cisimcikleri tarafından algılanır. Dermiş tabakasında bulunan bu almaçlar çabuk yorulurlar. Örneğin, bir elimizi sıcak, diğer elimizi soğuk suya sokar ve bir süre sonra ikisini birden ılık suya batırırsak, soğuk sudan çıkan elimiz ılık suyu sıcak, sıcak sudan çıkan elimiz ise soğuk hisseder.
Dokunmada kıl kökü almaçları da etkilidir. Kıl kökünde bulunan sinir lifleri kılın hafif oynamasını algılar. Bunların dışında ağrı hissi ise, serbest sinir uçlarıyla algılanır.
Sinir sistemine bilgi girişleri dokunma, ses, ışık, ağrı, soğuk, sıcak, v.b. duyusal almaçlarla gerçekleşir. Her almaç özel olarak hazırlandığı uyaran çeşidine özel bir duyarlılık gösterir. Diğerlerine ise (eşik değerin üzerinde olsa bile) hemen hemen hiç yanıt vermez. Örneğin; retinada bulunan koni ve çubuk hücreleri sadece ışığa duyarlıdır. Ses, sıcak-soğuk, basınç gibi faktörler bu resöptörleri uyarmaz. Aynı şekilde, hipotalamusta bulunan osmoresöptörler vücut sıvılarındaki osmotik basınç değişmelerine yanıt verir. Sese, ışığa asla yanıt vermezler.
Göz
Işığa duyarlı hücrelerin yoğun olarak bulunduğu organdır. Göz, görmeyi sağlayan hücreler ve optik kısımla, bunları koruyan yapılardan oluşur.
Göz, dıştan içe doğru, sert, damar ve ağ tabaka olmak üzere üç bölümde incelenir.
Sert tabaka: Bu tabakanın büyük bir kısmı beyaz renkli olup saydam değildir. Yeni doğan bebeklerde sert tabaka mavimsi renkte görülür. Sert tabaka, göz küresinin önünde incelerek saydam bir yapı oluşturur. Bu oluşuma kornea denir. Kornea göze gelen ışığı kırarak, ışığın göz merceğine ulaşmasına yardımcı olur. Göz yaşı bezleri korneayı sürekli ıslak tutarak kurumasını önlediği gibi, toz parçalarını uzaklaştırır ve gözü enfeksiyonlara karşı korur.
Damar tabaka: Sert tabakanın altında yer alır. Yapısında gözü besleyen çok sayıda kan damarı bulunur. Damar tabaka gözün ön kısmında iris tabakasını oluşturur. îris gözün renkli görülen bölümüdür. Göz rengi pigment maddelerine göre değişir. İrisin ortasına bakıldığında, radial ve dairesel kaslarla desteklenen bir dairesel açıklık görülür. Bu oluşuma göz bebeği denir. Gözbebeğinin çapı, göze gelen ışık miktarına bağlı olarak, refleks hareketi ile değişebilir. Böylece göze girecek ışık miktarı ayarlanır. Fazla ışıkta göz bebeği küçülür, az ışıkta ise büyür.
Gözbebeğinin hemen arkasında göz merceği bulunur. Damar tabaka burada kalınlaşarak kirpiksi cismi yapar. Kirpiksi cisim, göz merceğini göz bebeğinin arkasında, ortada tutulmasını sağlar. Göz merceği, optik bakımından ince kenarlı bir mercektir. İçinde bulunan kaslarla kalınlığı artırılıp-azaltılabilir. Böylece gözün uzak-yakın ayarını yapar.
Ağ Tabaka: Gözün en iç tabakasıdır. Burada ışığa karşı duyarlı koni ve çubuk hücreleri bulunur. Çubuk hücreleri az ışıkta görüş sağlarken koni hücreleri ise renk görmede görev alırlar. Duyu sinirlerinin hücre gövdeleri ağ tabakadadır. Bu sinirlerin aksonları birleşerek hepsi bir noktadan gözü terk eder. Bu bölgede ışığa karşı duyarlı hücreler olmadığından buraya düşen ışınlar algılanmaz. Bu nedenle retinanın bu kısmına kör nokta denir.
Gözde, kornea, göz merceği ve retinayı tek hat üzerinde birleştiren doğruya optik eksen denir. Optik eksenin retina üzerindeki bölgesinde görme hücreleri yoğunlaşmıştır. Görüşün oldukça net olduğu bu bölgeye sarı benek denir.
Göz Optiği
Bir Fotoğraf Makinası Olarak Göz
Gözü bir fotoğraf makinası gibi düşündüğümüzde, retina makinadaki negatifle, kornea ve mercek, makinanın optik sistemiyle, göz bebeği ise diyaframla analog olduğu görülür.
Retinada Görüntünün Oluşumu
Görüntü oluşumunda gözde bulunan bütün yapılar birlikte iş görürler. Buna göre, merceğin merkezinden geçen ışınlar kırılmadan yoluna devam eder. Merkeze paralel geçen ışınlar ise, merkeze doğru yaklaşarak (kırılarak) mercekten çıkarlar. Bu ışınlar merceğin arkasında odak noktasında (sarı benek) toplanırlar. Görüntü burada oluşur. Odak noktası üzerine düşen görüntü, objeye göre ters pozisyondadır. Beyin, gördüğümüz objeleri doğru pozisyonlarında algılamamızı sağlar.
Göz Uyumu (Akomodasyon)
Görüntü, retina üzerine ters düşmesine karşın, merkezi sinir sisteminde bunun düzeltildiğini yukarıda belirtmiştik. Görüntünün, retina üzerinde net olarak oluşabilmesi için odak uzaklığının ayarlanması gerekir. Bu uyum göz merceğinin kalınlığı artırıp-azaltmasıyla gerçekleşir. Örneğin, yakındaki bir cismin görüntüsünün, retinada net olarak oluşabilmesi için merceğin orta kısmı kalınlaşır. Cisim gözden uzaklaştıkça göz merceği incelir. Göz merceğinin esnek yapıda oluşu mercek hareketlerini kolaylaştırır. Esnekliğini yitirmesi ise göz bozukluklarına neden olur.
Göz Kusurları
1- Yakın Görüş (Miyop): Gözün önden arkaya doğru çapının normalden uzun olması ve göz merceğinin aşırı kırma gücünden kaynaklanır. Bu durumda, uzak cisimlerden gelen ışınlar retinanın önünde toplanırlar (focus). Bu nedenle görüntü net oluşmaz. Miyop kalın kenarlı mercek kullanılarak düzeltilebilir.
Küçük yaşlarda; özellikle nesnelere gereğinden fazla yaklaşarak bakmaya çalışan çocuklarda, göz küresi mercek sistemine göre hızlı büyür ve çocukluk miyobu oluşur. Gerekli önlem alınmazsa ergenlikte de devam eder. Bu tip göz kusurlarında çocuğun yakın okuması, ince ayrıntı gereken işlerle uğraşması engellenmeli ve uygun içbükey mercekler kullanılmalıdır.
2- Uzak Görüş (Hipermetrop) : Göz küresinin önden arkaya olan çapı, normalden kısa veya mercek normalden daha ince olduğu zaman ortaya çıkar. Hipermetrop gözde, yakındaki cisimlerden gelen ışınlar retinanın arkasında toplanır. Bu nedenle görüntü net oluşmaz. Bu kişiler uzağı iyi gördükleri halde, yakını net göremezler. Hipermetrop ince kenarlı mercek kullanılarak düzeltilebilir.
Çocuklarda bazen göz küresi, mercek sistemine göre daha yavaş büyüyebilir. Bu durumda, ergenlik çağına ulaşıncaya kadar, gözün önden arkaya doğru olan çapı, oransal olarak mercek sistemine göre daha kısa olur. Çoğu kez ergenlikte düzelen bu durum, bazen de kalıcı olabilir. İleri yaşlarda ortaya çıkan hipermetropluğun nedeni ise kirpiksi cismin kaslarının yeterince kasılamaması ve buna bağlı olarak göz merceğinin gevşek kalmasıdır.
3- Astigmatizm: Kornea ya da nadiren göz merceğinin neden olduğu bir kırma kusurudur. Göze gelen ışınlar bir noktada toplanamaz ve görüntü daima bulanık olur. Silindirik merceklerle düzeltilebilir.
4- Presbiyob: Yaşlılıkla beraber göz merceği esnekliği azalır ve oldukça sert bir kitle durumuna gelir. Bu durumda göz uyum yeteneğini kaybeder ve her iki göz sabit bir uzaklığa focuslanmış olarak kalır. Örneğin, presbiyobi ile 2 m. focuslanan bir göz, 2 m. önce ve sonrasını net göremez. Bifokal gözlük kullanarak bu durum düzeltilebilir. Bu gözlüklerin üst bölümü uzak görüş, alt bölümü ise yakın görüş için yapılmıştır.
5- Katarakt: Yaşlı kişilerde yaygın olarak görülür. Göz merceğinde proteinlerin çökelmesiyle oluşan opaklaşma şeklinde ortaya çıkar. Bu bölge ışığın geçmesini çok büyük oranda engellediğinden görme ağır bir şekilde bozulur. Bu durum göz merceğinin cerrahi olarak yerinden çıkartılarak yerine yapay göz merceği konulmasıyla düzeltilebilir.
Kırmızı-Yeşil Renk Körlüğü
Gözde renk almaçlarının olmamasından kaynaklanır. Kırmızı koniler yoksa, gelen ışık spektrumu sadece yeşil konileri uyarır. Çişimin rengi yeşil olarak görülür. Yeşil koniler yoksa, yeşilden kırmızıya kadar bütün renk sınırında sadece kırmızılar uyarılır ve kırmızı renk görülür. Kırmızı-yeşil renk körlüğü kalıtsal bir hastalık olup "X" kromozomları üzerinde çekinik, bir genle taşınır. Bu hastalığı taşıyan kişiler kırmızı ve yeşili birbirinden ayıramaz. Hastalığın tespiti için tüm renkleri içeren küçük yumaklar veya bu amaca yönelik hazırlanmış tablolar kullanılır. Kişiden bunları renklerine göre ayırması istenir.
Kulak
İşitme ve denge organı kulaktır. Kulak dış, orta ve iç olmak üzere üç bölümde incelenir.
Dış Kulak: Kulak kepçesi ve kulak yolundan oluşur. Dış kulak yolu yaklaşık 3 cm. uzunluğundadır. Kulak kepçesi kıkırdak yapılı olup, sesleri toplayarak kulak yoluna iletir. Dış kulak yolunda kulak kılları ve salgı bezleri bulunur. Kulak kılları toz gibi parçacıkların kulağa girişini engeller. Salgı bezleri ise, dış kulak yolunun ve kulak zarının sürekli nemli kalmasını sağlar. Diğer yandan antiseptik özelliği ile bakteri enfeksiyonunu engeller. Salgının birikmesi ile oluşan ince katmana ise kulak kiri denir.
Orta Kulak: Dış ve iç kulak arasında, zarla ayrılmış olan bölümdür. Orta kulakta, dış kulağı iç kulağa bağlayan kemikler bulunur. Kulak zarına ilişik ilk kemik çekiç, ikinci kemik örs, üçüncü kemik ise üzengidir. Üzengi kemiğinin tabanı, oval pencereye dayanır. Oval pencere sesleri iç kulağa iletir. Çekiç, örs ve üzengi kemikleri birbirine kas telleri yardımıyla sıkı bir şekilde bağlanmışlardır. Bu kemikçikler kulak zarından gelen ses titreşimlerini 20-25 kat daha kuvvetlendirerek iç kulağa aktarabilirler. Ya da yüksek frekanstaki seslerin frekanslarını düşürürler. Orta kulak boşluğu östaki borusu ile ağız boşluğuna bağlıdır. Borunun ağzı normal olarak kapalıdır.
Kulak zarının iki tarafındaki basınç eşit olmadığında bu kapak refleks olarak açılır ve denge sağlanır. Ağız içindeki kronik iltihaplarda mikroplar bu boruya geçerek orta kulağa yerleşirler. Çocuklarda östaki borusu kısa olduğundan orta kulak iltihabına daha sık rastlanır.
İç Kulak: Şakak kemiği içine gömülü olan iç kulakta, ses duyumu ve denge ile ilgili yapılar bulunur. Ses duyumu ile ilgili yapılar salyangozda yer alır. Salyangozda ses duyu sinirleri korti organında toplanmıştır. Dengeyle ilgili yapılar ise tulumcuk, kesecik ve yarım daire kanallarıdır. Tulumcuk ve keseciğin iç yüzeyinde çapı 2 mm. den biraz büyük, başın boşluktaki konumunu algılayan duyu alanları bulunur. Kulağın denge ile ilgili kısımları beyincikle bağlantılıdır.
Tat Duyusu
Tat alma organı dildir. Dil üzerinde çok sayıda tat alma tomurcukları vardır. Papilla adı verilen bu yapılar, ipliksi, mantarsı ve çanaksı şekillerde olur. Tat tomurcuklarında almaçlar vardır. Tat tomurcukları dil üzerinde belirli bir dağılım gösterir. Buna göre, tatlı ve tuzluyu algılayanlar dilin ön ucunda, ekşi duyusu sağında ve solunda, acı duyusu ise arka tarafında bulunur.
Lezzet ise bir duyu değildir. Tad, koku, göz, iştah v.b. değişik verilerin değerlendirilmesi sonucu varılan bir karardır.
Koku Duyusu
Koku duyusu organımız burundur. Her iki burun boşluğunun üst tarafında sarı bölge bulunur. Burada çok sayıda koku almaçları vardır. Bu almaçlar sinir hücrelerinin genişletilmiş dentritleridir. Her bir koku çomakçığının uç kısımlarında çok sayıda kirpik bulunur. Bunların dışında, bu çomakçıklar arasında mukus salgılayan hücreler de vardır. Koku duyusu, koku moleküllerinin burnun üst bölgesine çarpmasıyla oluşur. Bu nedenle koku duyusu nefes alma dönemine uyan bir zamanda ortaya çıkar. Bir maddenin kokusunun alınabilmesi için mukus içinde çözünebilmesi gerekir. Koku alma hücreleri, uyarıldıktan sonra, ilk saniye ya da hemen sonra, yaklaşık % 50 oranında adaptasyon gösterir. Örneğin, yoğun bir koku taşıyan atmosfere girdikten birkaç dakika sonra koku az algılanır, yada hiç algılanmaz.
Deri ve Mekanik Duyular
Görme, duyma, koklama ve tat alma duyularından başka, dokunma, sıcaklık, basınç ve ağrı gibi duyular da vardır. Bunlara mekanik duyular denir. Mekanik etkiler deride bulunan çok sayıda almaçlarla giriş yaparlar.
Mekanik almaçlardan basınç, deride bulunan paccini cisimciği tarafından algılanır. Paccini cisimcikleri, deri altında, derin dokularda ve iç organların duvarlarında bulunur. Çok hassas olan bu oluşumlar en küçük değişimleri bile fark etmemizi sağlar.
Dokunma duyusu ise meissner ve merkel diskleri tarafından alınır. Dermiş tabakası içinde bulunan bu almaçlar, vücuda değen cismin nasıl olduğunu (yumuşak, sivri, sert), ve nereye dokunduğunu anlamamıza yardımcı olur. Özellikle parmak uçları ve dudaklarda çok sayıda bulunurlar.
Sıcaklık hissi ise krause ve raffini cisimcikleri tarafından algılanır. Dermiş tabakasında bulunan bu almaçlar çabuk yorulurlar. Örneğin, bir elimizi sıcak, diğer elimizi soğuk suya sokar ve bir süre sonra ikisini birden ılık suya batırırsak, soğuk sudan çıkan elimiz ılık suyu sıcak, sıcak sudan çıkan elimiz ise soğuk hisseder.
Dokunmada kıl kökü almaçları da etkilidir. Kıl kökünde bulunan sinir lifleri kılın hafif oynamasını algılar. Bunların dışında ağrı hissi ise, serbest sinir uçlarıyla algılanır.