İlaçların Etkisini Değiştiren Faktörler
Vücuda alınan ilaçların etkisinin çabukluğu, süresi, şiddeti çeşitli faktörler tarafından etkilenir. Bunlar;
İlacın veriliş şekli, ilacın veriliş zamanı, kişinin ağırlığı, yaş, atılım organlarının hastalığı, cinsiyet, genetik faktörler, tolerans ve diğer ilaçların vücutta bulunması
İlacın veriliş şekli
İlaçların uygulama yerlerinden emilimlerinin hız ve derecesi farklıdır. Bu nedenle dozun buna göre ayarlanması gerekir. Örneğin; oral yolla verilen bir ilacın paranteral yolla verilen miktarının daha az olması gerekir. Çünkü paranteral yolda emilim hızlı ve çabuk olmaktadır.
İlacın veriliş zamanı
İlacın veriliş zamanı etki süresini ve şiddetini değiştirebilir. Çünkü vücuttaki birçok biyolojik olayda olduğu gibi ilaçları inaktive eden enzim sistemlerinin de gün içi ritmi vardır. Bu enzimlerin etkilerine göre ilaçların etkilerinde de değişiklikler olmaktadır.
Kişinin ağırlığı
İlaçların erişkin dozu 70 kg canlı ağırlığındaki kişiye verilmesi öngörülen dozdur. Bu doz kişinin ağırlığına göre değişmektedir. 100 kg ağırlığındaki bir kişi ile 50 kg ağırlığındaki kişiye aynı doz verilmemelidir. Şişman bireylerde yağ doku vücut ağırlığının büyük kısmını oluşturur. Yağ doku fazla damarlanamadığından ilacın dağılımı homojen olmaz. Bu nedenle ilaç dozunun hesaplanmasında yağsız vücut ağırlığı hesaplanmalıdır. Yine çocuklarda da doz belirlenirken vücut ağırlığı göz önünde bulundurulmalıdır.
Yaş
Yeni doğanlarda ve bebeklerde atılımla ilgili mekanizma gelişmemiştir. Yaşlılarda ise bu mekanizmalar özelliklerini büyük ölçüde kaybetmiştir. Bu nedenle ilaçların verilmesinde yaş göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuklarda yaşa göre dozun ayarlanmasında Augsberger formülü denilen formül kullanılır. Buna göre;
Çocuk dozu = [(4 x Yaş) + 20] / 72] x Erişkin Dozu
Atılım organlarının hastalığı
Karaciğer ve böbrek bozuklukları olan bireylerde alınan ilaçların metabolizması atılım hızı ve derecesi azalır. Bu tür hastalıklarda ilaçların plazma konsantrasyonları yükselir ve zehirlenme belirtileri ortaya çıkar. Bu nedenle karaciğer böbrek rahatsızlıkları olan kişilerde ilaçların dozu ayarlanmalıdır.
Cinsiyet
Bazı ilaçların etkileri erkeklerde ve kadınlarda farklıdır.
Genetik faktörler
Bazı kişilerde genetik yapıdaki değişiklikler nedeniyle alınan ilaca karşı oluşan etki değişiktir.
Tolerans
Bazı ilaçlar devamlı kullanıldıklarında normalde oluşan etkinin zamanla azaldığı görülür. İlacın normal etkisini sürdürmek için dozunu gittikçe arttırmak gerekir. Bu duruma tolerans denir. Bu tür etki daha çok narkotik aneljeziklerde oluşur.
Diğer ilaçların vücutta bulunmaları
Diğer ilaçların vücutta bulunmaları ilaç etkisinin ortaya çıkmasında önemli değişikliklere neden olur. Bu gibi durumlarda bazen ilaçların etkisi artarken bazı durumlarda ortadan kalkar.
