Böbrek Taşı Çeşitleri
Yapılarına göre taş çeşitleri
Kalsiyum oksalat taşları: En sık görülen taşlardır ve tüm taşların ortalama 1/3’ünü katkısız oksalat taşları ve ortalama 1/3’ünü kalsiyum oksalat ve apatit karışımı taşlar oluşturur. Bu durumda üriner taşların yaklaşık %70’i oksalat taşlarıdır. Kalsiyum oksalat taşları, kalsiyum fosfat ve kalsiyum karbonat taşlarından sonra üçüncü derecede ışın yoğun taşlardır.
Kalsiyum oksalat taşlarının oluşumunda genellikle birden fazla risk faktörü etki gösterir. Risk faktörleri idrarda kalsiyum oksalat süpersatürasyonunu artırarak, kristaliasyon inhibitör aktivitesini azaltarak veya kristalizasyon promotor aktivitesini yükselterek etkili olurlar.
Metabolik risk faktörleri hiperkalsiüri, hiperoksalüri, hipositratüri, hipomagnezüri olarak sayılabilir. Ayrıca makromoleküller, çeşitli mikroorganizmalar ve beslenme şekli taş oluşumunda risk faktörleri olarak rol oynarlar. Kalsiyum oksalat taşları bulunan hastaların % 50’sinde hiperkalsemi ile ilişkisiz hiperkalsiüri (idiopatik hiperkalsiüri) vardır. Bu hastaların büyük kısmında barsaklardan fazla kalsiyum absorbsiyonu ve idrarla fazla kalsiyum atılımı mevcuttur. Daha az bir kısmında ise kemiklerden aşırı kalsiyum salınması ya da primer olarak böbreklerden kalsiyum atılımı izlenmektedir.
Hiperkalsemi ve hiperkalsiüri kalsiyum oksalat taşları olan hastaların % 10’unda görülür. Hiperparatiroidizm, sarkoidoz, vitamin D entoksikasyonu, Cushing sendromu gibi hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkar. Kalsiyum oksalat taşı olan hastaların % 20’sinde hiperürikozüri, % 5’inde hiperokzalüri saptanırken, % 15 20’sinde herhangi bir metabolik bozukluk mevcut degildir. Kalsiyum oksalat taşları CaOMNH (Whewellite) veya CaODH (Weddellite) yapıda olabilmektedir. Weddellite taşlarda, Whewellite yapıda olanlara göre, ESWL ile daha iyi taşsızlık oranları elde edilebilmekte ve intrakorporeal litotripsi teknikleri ile daha kolay parçalanma sağlanabilmektedir. Kalsiyum oksalat taşlarının monohidrat veya dihidrat yapıda oluşmasının nedenleri tam olarak anlaşılamamıştır. Weddelite yapıda taşların hiperkalsiüri ile Whewellite yapıda taşların ise hiperoksalüri ile ilişkili olduğu ve bu taşların görüldüğü hasta gruplarında da farklılıklar olduğu bildirilmiştir.
Tekrarlayan taş hastalığı tedavisinde amaç idrar yapısındaki bozuklukları düzelterek risk faktörlerini ortadan kaldırmak, bu sayede yeni taş oluşumunun ve mevcut taşların büyümesini önlemektir.
Kalsiyum fosfat taşları: Kalsiyum fosfat taşlarının en sık nedenleri kalsiyum fosfat dengesindeki bozukluklar, renal tübüler asidoz ve idrar yolu enfeksiyonudur. İdrar pH’ sına bağlı olarak başlıca iki tip kalsiyum fosfat taşı bulunmaktadır. Bunlar brushite (kalsiyum hidrojen fosfat trihidrat) ve karbonat apatit (pentakalsiyum okzalat trifosfat) taşlarıdır. Brushite taşları çok hızlı oluşur ve tekrarlama riski yüksektir (%30-60) (13). Brushite taşlar, pH’sı 6,5 ila 6,8 arasında değişen asidik idrarda, yüksek miktarda kalsiyum ve fosfat varlığında oluşur.
Karbonat apatit taşları alkali idrarda (pH>6,8), yüksek kalsiyum ve düşük sitrat konsantrasyonu varlığında gelişir.
Karbonat apatit veya enfeksiyon taşlarının ESWL ile parçalanması kolaydır. Ancak, monoterapi ile taşsızlık oranları düşük ve tekrarlama riski yüksektir. Brushite taşlar ise fosfat taşları içinde en yoğun ve sert olan taşlardır. ESWL ile parçalanması oldukça zordur ve taşsızlık oranı düşüktür.
Bu nedenle sıklıkla perkütan girişimler uygulanmakta ve bazı olgularda açık cerrahi tercih edilebilmektedir.
Magnezyum amonyum fosfat (MgNH3PO4) taşları: (struvit, enfeksiyon) taşları: Karışık ya da katkısız çeşittedirler. Işın yoğunluğu kalsiyum bulunan taşlardan daha düşüktür. Fosfat içeren taşlar üriner sistem taşlarının %15’ini oluşturmaktadır. Bunların başında struvit gelmektedir. Kronik enfeksiyonlarda özellikle üreyi parçalayan Proteus gibi bakteriler idrar pH’sında ve amonyum konsantrasyonlarında artışa neden olarak struvit taşı oluşumuna zemin hazırlarlar. Fosfat taşları hızlı büyüme egiliminde olup renal pelvis ve kaliksiyel sistemin tamamını doldururlar. Bu tip taş oluşumu geyik boynuzuna benzedigi için “staghorn” taşı olarak tanımlanır.
Üre parçalayan proteus türü mikroorganizma ile idrar alkali olur, magnezyum amonyum fosfat taşları oluşur. Daha çok kadınlarda görülür. Struvit taşları kadınlarda bakteriyel enfeksiyonun geçmemesinin başlıca nedenidir. Taşların içinde yaşayan bakteriler vardır.
İnfeksiyon taşlarının tedavisinin ana amacı üriner sistemi bu taşlardan arındırmaktır. Konservatif izlemler sırasında %28’lere varan mortalite bildirilmiştir
Üriner sistemin taşlardan arınmasına hizmet edecek yöntemler ESWL, perkütan nefrolitotomi, açık nefrolitotomi veya kombine ESWL ve perkütan nefrolitotomi sayılabilir. Staghorn taş oluşmuşsa ilk basamak perkütan nefrolitotomi tedavisidir.
Kalsiyum karbonat taşları: Genellikle fosfat taşları ile karışık olarak bulunurlar. Işın yoğunlukları çok yüksektir.
