Hormonlar, Hormon Çeşitleri
Sinir sistemi yanında bilgi taşıyıcı ikinci sistem olarak HORMON SİSTEMİ önemlidir. Hormonlar bilgi taşıyıcı maddeler olup, çok az miktarda bile etkilidir ve organizma tarafından bizzat üretilir. Hormonlarla ilgili bazı önemli sorulara açıklık getirilmelidir; örneğin:
a) Kaç türlü hormon vardır?
b) Hormonlar vücutta nerede üretilir?
c) Vücutta hangi olayları yönetip yönlendirirler?
d) Hormonlar nasıl ve ne şekilde etki yaparlar? Hormonlar kimyasal yapılarına göre aşağıdaki şekilde ayrılır:
a) Peptit ve protein hormonları;
b) Steroid hormonları;
c) Aminoasitlerden oluşan hormonlar;
d) Yağ asitlerinden yapılmış hormonlar.
Bazı olaylardan sonra, huzursuzluk ve heyecan uzun süre devam eder. Heyecan ve korku, vücudu duyarlı yapar. Vücut dış tehlikelere karşı uyanık olmak için büyük oranda güç kullanır. Kanda sinir ve kasları enerji ile donatmak için üzüm şekeri yoğunluğu artar. Vücut dokusu enerji üretiminde daha fazla oksijen sağlamak için kan basıncını yükseltir. Bu durum ADRENALİN adlı hormonla aktive edilir. Hormonların etkisi çok çeşitlidir. Büyüme, seksüalite ve metabolizma özel hormonlarla düzenlenir.
Homonlar türe özgü değildir; ama özel etkiye sahiptirler. Bu özel etki belli alıcı hücrelerdeki proteinlerle olur, zira bu proteinler hormonla bağlanır. Bu tip proteinlere HORMON ALMACI denir. Bunlara hücre membranı, sitoplazma veya çekirdekte rastlanır. Peptid ve protein hormonlarının almaçları hücre membranında bulunur. Kanda dolaşan hormonlar sürekli olarak karaciğerde yıkılır veya böbrekler kanalıyla dışarıya atılır.
Hormonlar oluştukları yere göre iki gruba ayrılır:
a) Bez Hormonları
Hormonu doğrudan doğruya kana veren bezlerde oluşurlar. Bu bezlere ENDOKRİN BEZ denir. İnsanda bu tip bezlere hipofiz, epifiz, tiroid ve pankreasdaki langerhans adaları, böbreküstü bezleri ve eşey bezleri örnektir.
b) Doku Hormonları
Genelde hormon üretiminden başka görev yapan dokulardaki oluşumlardır. Örneğin mide mukozasındaki GASTRİN doku hormonu olup, midede tuz asidi salgılanmasını uyarır. İnce bağırsağın SEKRETİN'i ise midede tuz asidi salgılamasını inhibe eder. Böbrek hücrelerinin RENİN'i tansiyonu artırır. Bazı belli sinir hücrelerinin NÖROHORMON'u ve beynin NÖROMODULATÖR'leri vardır. Nörohormonlar timüs bezini ve böylece bağışıklık reaksiyonlarını etkiler. Bu nedenle SİNİR SİSTEMİ, HORMON SİSTEMİ ve İMMUN REAKSİYONDU arasında yakın ilişkiler vardır.
Bez hormonları, doku hormonlarına göre vücudun farklı bölgelerinde izlenir. Hem omurgalı hayvan böbreküstünde, hem de belli nörosekrotorik hücrelerce salgılanan NORADRENALİN bez ve doku hormonları arasındaki geçiş için bir örnektir.
PROSTAGLANDİN'ler metabolik olayları düzenleyen doku hormonlarının en önemli gruplarındandır. Bunlar diğer hormonlarca yönlendirilirler. Tansiyona, membranlar kanalı ile gerçekleşen iletim olaylarına ve bronşların kontraksiyonuna etki edip mide özsuyu oluşumunu azaltırlar. Aspirin prostaglandin üretimini bloke eder.
Bitki hormonları da doku hormonlarıdır.
FEROMAN'lar hormon benzeri maddeler olup en düşük yoğunlukta bile hormon tesiri yapar. Hayvanlarda bunlar duyu hücreleri üzerinden devreye girer. Böceklerin seksüel uyarı hormonları uzun zamandan beri bilinir. İpek böceği dişisi BOMBYKOL'ü salgılar. Feromonlar sentetik olarak üretilip, biyolojik savaşta kullanılır.
