Kolon Kanserinde Tanı ve Tedavi Öncesi Değerlendirme
Belirti veya bulgular nedeniyle ya da laboratuvar test sonuçları kanseri düşündürdüğü için kanserden şüpheleniliyorsa tanıya yönelik testler yapılır.
Bazen hekim endoskopik muayenenin veya kolonoskopi ya da sigmoidoskopi sırasında alınan tümör veya polip biyopsilerinin sonuçlarına dayanarak ön tanı koyar. Bu özellikle tek bir prekanseröz veya iyi huylu polip bulunduğu ve bireyin veya ailesinin kanser öyküsü olmadığı durumlar için geçerlidir. Öte yandan hekimler genellikle tanı koymadan önce tüm etmenleri değerlendirmek için bir dizi test yaptırılmasını önerir.
Tanıya Yönelik Testler
Aşağıda sıralanan testler, hekimin bir dizi sonuca varmasına yardım edebilir. Kanser kuşkusunu doğrulamaya ya da elemeye yardım edebilirler. Kanser bulunduysa, derecesini (ne kadar agresif olabileceğini) saptamaya, boyutunu (evresini) değerlendirmeye ve kolorektu-mun dışına sıçrayıp sıçramadığının (metastaz yapıp yapmadığının) anlaşılmasına yardım edebilir.
Kolonoskopi
Kolonoskopiler, tarama amaçlı kullanımlarının dışında, kolon ve rektumla ilgili sıkıntılar olduğunda tanı amaçlı da kullanılmaktadır.
Hekim kanserden şüphelenirse tüm kolorektumun dikkatlice incelenmesi için sizden kolonoskopi yaptırmanızı isteyecektir.
Biyopsi
Kolonoskopi veya sigmoidoskopi sırasında özel bir alet yardımıyla polipler ya da şüpheli görülen oluşumlar alınabilir ya da bunlara biyopsi yapılabilir. Kanser sıçramış gibi gözüküyorsa hekim, BT veya ultrasonla (aşağı bakınız) ilgili organa biyopsi yapılmasını isteyebilir. Alınan doku incelenmek üzere laboratuvara gönderilir.
Kan testleri
Kolon kanseri tanısı konursa uzman ekip kan örneğinizi alır. Bunun bir dizi nedeni vardır. Kanserin niteliğini anlamak da bu nedenler arasındadır.
TKS: Tam kan sayımı, kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin miktarını, enfeksiyon olup olmadığını ve kansız olup olmadığınızı saptayan standart bir tanı testidir. Anemi (kansızlık) kanser belirtisi-olabilir. Kanserli polipler kolay kanadığından kan kaybına katkıda bulunurlar.
CEA: Bazı kolorektal kanserler karsinoembriyonik antijen (CEA) adı verilen bir protein molekülünden yüksek miktarda üretebilir. Bu test erken dönem kolorektal kanserlerin saptanmasında güvenilir değildir, ama tümör markeri olarak ve tedavinin ilerleyişini izlemek için yararlıdır. Tedavi öncesinde ve sonrasında düzey ölçümü yapılır. Tedavi başarılıysa düzeyin düşmesi gerekir.
Görüntüleme Testleri
Bu testler giderek daha gelişkin tanı araçları haline geliyor. Hekiminizin ayrıntılı bir tanı koymasına, kanserin yayılıp yayılmadığını, yayıldıysa ne derece yayıldığını anlamasına, tedavinizi planlayıp değerlendirmesine yardım edebilecek çeşitli tipte görüntüleme testleri vardır.
Röntgen. Bir zamanlar bedenin içini görmenin tek yolu "röntgen" çektirmekti. Kolon kanseri tanısı konduktan sonra kanserin akciğerlere yayılıp yayımladığını görmek için akciğer röntgeni çekilebilir.
Ultrasonografi. "Ultrason"da görüntü oluşturmak için ses dalgaları kullanılır. Kolon kanserinin erken evresindeki ufak polip ve oluşumları görüntülemekte kullanılmaz. Öte yandan rektum ve karaciğer kanserleri başta olmak üzere bazı tümörlerin boyutlarını değerlendirmek için yararlıdır.
Endorektal ultrason rektal kanserin derecesini göstererek hekimin tedavi şekline karar vermesine yardım edebilir. Rektuma sokulan bir prob, ses dalgalan üreterek tümörün rektum duvarının ne kadar içine işlediğini ve kanserin lenf nodlarına veya komşu diğer dokulara tutulum yapıp yapmadığını gösteren görüntüler elde edilmesini sağlayabilir.
întraoperatif ultrason. Kanserin karaciğere yayılıp yayılmadığını görmek için ameliyat sırasında kullanılır. Karaciğer üzerine yerleştirilebilen özel bir alet karından deri ve kas üzerinden alınan görüntüye göre çok daha doğru bir görüntü sağlayabilir.
Bilgisayarlı tomografi BT, ve spiral BT taramaları. BT taraması bilgisayara bağlı bir çeşit süper röntgen makinesinin ayrıntılı bir resim vermek üzere iç organların çok sayıda görüntüsünü aldığı bir testtir. Kolorektal kanserin diğer organlara tutulum yapıp yapmadığını görmek için BT kullanılabilir.
Daha yeni bir uygulama "sanal" kolonoskopiyle kolonun incelenmesi amacıyla normal kolonoskopi yerine BT kullanımıdır. Spiral BT, normal BT aletlerine göre daha düşük dozda radyasyonla üç boyutlu görüntü elde etmek için kullanılabilir.
Görüntüleme eşliğinde biyopsi. BT ve ultrason, biyopsi iğnesini, örnek alınması gereken dokunun bulunduğu bölgede en doğru yere yönlendirmek için kullanılabilir.
Manyetik rezonans görüntüleme (MR). Bu görüntüleme yönteminde iç beden görüntülerini oluşturmak için güçlü mıknatıslar kullanılır. Başladığı yerde kalmayıp bedenin başka yerlerine yayılan kanserlerin araştırılmasında kullanılabilir.
Bağırsak Temizleme Formülleri Yaşlılar için Tehlikeli Olabilir
Kolonoskopi için randevu aldıysanız kullanacağınız barsak temizleme formülünü sorgulayın. Reçetesiz alınabilen oral sodyum fosfat (OSF) yaşlılarda ciddi kronik böbrek hasarına neden olabilir.
Araştırmacılar, kolonoskopi öncesinde OSF kullanan 58-78 yaş arasında 286 yetişkinin kayıtlarıyla OSF kullanmayan 125 kişinin kayıtlarını karşılaştırdı.
OSF kullanan grupta ürünü kullandıktan sonraki bir yıl içinde (kreatin düzeyi ve glomerüler filtrasyon hızı yani GFH, baz alındığında) böbrek fonksiyonlarında kaydedilir bir düşme görüldü. OSF grubunda ortalama kreatin düzeyi 0,92 mg/dL'den bir yıl içinde 1,04 mg/dL'ye çıktı (normal değer aralığında üst sınır 1,05 mg/dL). Ayrıca bu grupta total GFH bir yıl içinde %8 düştü.
Kalın Bağırsak Temizleme
Kolonoskopi yaptırmayanlarda böbrek fonksiyonlarında düşüş çok daha yavaş ve normal yaşlanma sürecine uygun düzeydeydi. Başlangıçta ortalama kreatin düzeyleri 0,92 mg/dL'yken bir yılda 0,96 mg/dL'ye çıktı ve GFH'ları sadece %1 düşüş gösterdi.
Yaşınız ileriyse veya kronik böbrek hastalığınız varsa ve kolonoskopi yaptıracaksanız veya başka sağlık nedenleriyle OSF kullanacaksanız polietilen glikol (PEG) solüsyonları gibi alternatifler konusunda hekiminize danışın.
Sanal kolonoskopi
Sanal kolonoskopide kolon ve rektumun üç boyutlu görüntülerinin alınması için bilgisayarlı tomografi (BT) kullanılır. Bu test girişimsel değildir. Görüntüler bedenin içinden değil dışından alınır.
Normal kolonoskopide olduğu gibi uygulamadan önce kolon ve rektumu tamamen temizlemeniz gerekir. Bu test bir hastanenin ya da tıp merkezinin radyoloji bölümünde uygulanır. Siz sırtüstü uzanırken ufak bir tüp rektumun içine sokulur. Daha iyi görüntü almak için hava pompalanarak kolon şişirilir. Üzerinde yattığınız masa bir tarayıcının içinden geçer. Bu işlem bir kez de siz yüzüstü yatarken tekrarlanır. Tüm işlem yaklaşık 10 dakika sürer ve sedatif gerekmez.
Riskleri ve dezavantajları
Sanal kolonoskopiyle bağlantılı bilinen bir risk yoktur. Bir dezavantajı, polip saptandığında alınması için en-doskopik bir işleme daha gerek duyulmasıdır, bu da toplam maliyeti artırır. Ayrıca sanal kolonoskopide yassı lezyonlar saptanmayabilir.
Tanı ve Tedavi için Yeni Görüntüleme Testleri
Beden içinin taranmasında ve normalden sapmalarla hastalıkların saptanmasında bilgisayarlı tomografi (BT), pozitron emisyon tomografisi (PET), manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ve ultrasonog-rafi, hızla daha iyi ve daha duyarlı araçlar haline geliyor.
Bu görüntüleme teknikleri belirti göstermeyenlerin taramadan geçirilmesinde pek kullanılmamaktadır. Bu teknikler tipik olarak, kanser saptandıktan sonra ayrıntılı tanı konulması ve tedaviye karar verilmesi için kullanılmaktadır.
Saklı kalmış hastalıkların taranması için bazı görüntüleme labora-tuvarlarının öne çıkardığı tam beden taramasına dikkat edin. Söz konusu teknik (MRG değilse eğer) radyasyon almanıza neden olur ve kolorektal kanser taraması için uygun değildir. Ayrıca sigorta şirketleri, bu amaçla yaptırılan tam beden taramasını karşılamayabilir.
Sanal Kolonoskopi Standart Kolonoskopiye Denk
Amerikan Radyoloji Görüntüleme Ağı Derneği (ACRIN) Ulusal BT Kolon Grafisi Deneyi'nin sonuçlarına göre, bilgisayarlı tomografik (BT) kolonoskopi olarak da bilinen sanal kolonoskopi standart kolonoskopiyle boy ölçüşebilir. Deneyden elde edilen bulgular sanal BT'nin kolon kanseri riski ortalama düzeyde olan 50 yaş ve üzerindekiler için önerilecek ilk kolorektal kanser tarama seçenekleri arasına eklenmesini destekliyor.
ABD çapında 15 eyaletten 2.600'ü aşkın hastanın kaydolduğu ACRIN deneyinde sanal BT bulgularıyla standart kolonoskopi bulguları karşılaştırıldı. Araştırmaya katılanlar en az 50 yaşındaydı ve muayene öncesindeki beş yıl boyunca kolonoskopi yaptırmamışlardı.
Araştırmacılar BT kolon grafisinin orta ve iri poliplerin saptanmasında son derece doğru sonuçlar verdiğini ortaya çıkardı: Çapı 1 cm ya da daha büyük poliplerin %90'ı saptandı. Ayrıca 0,5 cm'den küçük polipler bile BT kolonoskopiyle yüksek düzeyde bir doğruluk payıyla saptandı.
İşlemin girişimsel olmasından dolayı kolonoskopiyi hep ertelediyseniz artık güvenilir ve girişimsel olmayan bir seçeneğiniz var.
Çift Kontraslı baryum lavmanı
Daha yakın sayılabilecek bir zamana kadar röntgen, tüm kolonu "görmenin" tek yoluydu. Bazı durumlarda, örneğin kişi kolonoskopi yaptırmayı kabul etmediğinde veya bireyin anatomisindekı anormal bir durum nedeniyle kolonoskopi yapılması olanaklı olmadığında hâlâ kullanılmaktadır.
Bu uygulamada kolonun iç yüzeyi baryum sülfat kontrast maddesiyle kaplanır. Baryum ve ufak miktarda hava (çift kontrast) rektumdan sokulan bir hortum yardımıyla yavaşça kolon içine pompalanır. Hava kolonu hafifçe gererken baryum da iç yüzeyini kaplar. Röntgen ışını havadan geçmekle birlikte baryumdan geçmediği için kolonun iç yüzeyinin genel hatlarını verir ve polip, doku büyümelerini ve diğer olağandışılıkları gösterir.
Riskleri ve dezavantajları
Girişimsel bir işlem değildir, bu nedenle de çok az komplikasyon görülür.Tıpkı kolonoskopi için olduğu gibi sadece sıvı gıdalarla beslenmeyi ve laksatiflerle tüm kolonun temizlenmesini gerektirmesi dezavantajları arasındadır. Üstelik olağandışılıkları kolonoskopi kadar doğru saptayamaz. Baryum lavmanının 7mm ve daha iri polipleri ortaya çıkarma oranı %70'dir. Ayrıca bu polipleri saptandıkları anda çıkarmak ya da biyopsi yapmak da olanaklı olmaz. Sonuç olarak bir baryum lavmanında polip görülürse sonrasında kolonoskopi yaptırmanız gerekir. Bu test de rahatsızlık verir ve bu uygulamayı yapan deneyimli radyolog azdır.
Standart FOBT
Evde yapılan en yaygın test dışkıda gizli kan testidir FOBT) ve kolon kanserlerinin yaklaşık %50'sini açığa çıkarır. Dışkıda gizli kanı ortaya çıkaran bir kimyasal reaksiyonu temel alır. Kolondaki polipler genellikle hafif ve aralıklı kanadığından art arda üç kez ufak bir dışkı örneği almanız istenecektir.
Hatalı pozitif sonuç vermemesi için 10 gün öncesinde > bazı ilaçlar ve altı gün öncesinden bazı besinler kısıtlanır. Sizden aşağıda sıralananları almamanız veya tüketmemeniz istenecektir:
testten yedi gün önce başlayıp test bitene kadar, NSAIDler adı verilen ağrı kesiciler (ibuprofen ve naproksen gibi) ve Aspirin testten üç gün önce başlayıp test süresince kırmızı et ve bazı balıklar (bunlar hayvansal kan proteini hemoglobin içerir)
hatalı pozitif sonuç çıkmasına neden olabilen peroksidaz içerdikleri için narenciyeler, narenciye suları ve çoğu çit; sebze testteki kimyasal reaksiyonu etkileyebildiği için günde 250 mg'dan fazla C vitamini ve demir destekleri Ayrıca FOBT testlerinin çoğu, dışkı örneği alınırken dışkının idrarla ya da tuvalet içindeki suyla temas etmemesini gerektirir. Bu nedenle tuvaletinizi ya klozet üzerine gerilmiş bir plastik bir kılıf ya da özel bir kap içine yapmanız gerekir.
Hekimler, listede "yasaklanmış" bir şeyi tüketmiş olsanız bile testi tamamlayıp göndermenin önemli olduğunu söylüyor. Öte yandan sonucun doğru çıkmasını istiyorsanız, en iyisi sizden istenilenlere tastamam uymanızdır.
Kalp sağlığınız için her gün Aspirin alıyorsanız ya da ağrılarınız için NSAID kullanıyorsanız, bunları kesmeden önce hekiminize danışmanız şarttır.
Riskler ve dezavantajlar. FOBT testinin bilinen bir riski yoktur. Dezavantajı ise sadece kanser olgularının yarısını yakalayabilmesidir: Kanamayan polip ya da tümörleri saptayamaz. Öte yandan, her yıl FOBT yapmak kanı saptama şansını artırır. Hatalı pozitif sonuç oranı da yüksektir, yani normal olguları bile kanser gibi gösterebilir. Gizli kan testiniz pozitif çıkarsa, kolonoskopi yaptırmanız gerekebilir.
Standart FOBT için alternatifler
Gizli kan testinin yeni biçimi olan dışkıda immunokimyasal test (FİT) beslenmenizde ya da aldığınız vitaminlerde kısıntı yapmanızı gerektirmez, yapması daha kolaydır ve kan proteini hemoglobinin sadece insanlarda görülen tipini saptar, böylelikle de daha az hatalı pozitif sonuç çıkar.
FİT testi, insan hemoglobininin sadece barsakların aşağı kesiminden gelen "globin" kısmına özel bir antikoru (bağışıklık sistemi tarafından kullanılan bir çeşit moleküler "kimlik kartı") saptar. Ette bulunan insana özgü olmayan hemoglobine, çiğ sebzelerde ve başka besinlerde bulunan peroksidaza, ilaçlara ve vitaminlere tepki vermeyecektir.
FOBT testi gibi FİT testi de bir test kartı ile örnek almaya yarayan aparatı içeren bir set şeklindedir. Öte yandan örneği elle almayı gerektirmez. Ufak, kullanıp atılacak bir fırça klozetin içindeki dışkının üzerinden gezdirilir sonra da test kartının üzerine sürülür. Art arda iki kez tuvalete çıkıldığında alınacak iki örnek gerekir. Test, değerlendirilmek üzere laboratuvara gönderilir.
Bu testi yapmak FOBT'a göre daha rahattır ve bazı araştırmalar insanların bu testi yeğlediğini göstermektedir. Test yaklaşık 10 yıldır Avrupa'da ve Asya'da bulunuyor ancak ABD'de daha yakın tarihte piyasaya sürüldü.
Riskleri ve dezavantajları. FİT testlerinin bilinen bir riski yoktur. Öte yandan FOBT testinde de olduğu gibi negatif sonuç polipiniz olmadığı anlamına gelmez, çünkü her polip kanamaz. Kan olduğunu gösteren pozitif bir sonuçta ise nedeninin araştırılması için kolonos-kopi yaptırmanız istenebilir.
FOBT'un diğer bir alternatifi ise dışkıda DNA testidir. Bu testte dışkıda kan bulgusu değil kanser ve prekanseröz poliplerle bağlantılı DNA markerleri aranır (bak. "Dışkıda DNA Testi Size Uygun mu?"
Esnek (fiberoptik) sigmoidoskopi: Beş yılda bir yapılan bir test
Sigmoidoskopide kolonun alt kısmı, yani inen kolon, sigmoid kolon ve rektumun içi sigmoidoskop adı verilen endoskopik bir aletle incelenir.
Bu işlem alt kolondaki polip ve kanserlerin neredeyse %100'ünü yakalar. Kolorektal kanserlerin %60'ı ve kansere dönme potansiyeli olan poliplerin %60'ı da zaten kolonun bu alt kısmında bulunur. Öte yandan esnek sigmoidoskopide kolonun sadece üçte biri incelenebilir.
Bu test bir hekim ya da bazı ülkelerde özel eğitim almış sertifikalı bir sağlık görevlisi, örneğin bir hemşire tarafından hastahaneye yatırmadan uygulanır. Sigmoidoskopi hekimin muayenehanesinde, bir klinikte veya bir hastanede yapılabilir.
Kolonunuzun alt kısmını temizlemek için yapmanız gerekenler size ayrıntılı olarak anlatılacaktır. Bir gece öncesinden laksatif almanız ya da birkaç saat öncesinde bir ya da iki lavman yaptırmanız istenebilir. Herhangi bir anormallik varsa hekimin bunu görebilmesi için alt kolonunuzun dışkı kalıntılarından temizlenmiş olması önemlidir.
Yaklaşık parmak çapında esnek bir tüp şeklindeki sigmoidoskop-ta bir ışık kaynağı, minik bir video kamera, görme alanını açmak için azar azar hava üfleyen bir alet ve doku biyopsisi yapmak veya polip çıkarmak için kullanılan aletleri yerleştirmek için içi boş bir kanal bulunur.
Tüp anüsten rektuma ve sonra da kolonun yaklaşık 60 cm içine, sağ tarafa, splenik fleksura adı verilen bölgeye doğru yavaşça sokulur. Video kameradan alınan görüntüler büyütülmüş olarak monitörde izlenir.
Sigmoidoskopiyi yapan uzman hem polip olup olmadığına hem de inflamasyon, ülser veya başka bir barsak hastalığını gösteren belirtiler gibi normalin dışında bir şey olup olmadığına bakacaktır. İnceleme yapılan bölgelerden biyopsi yapılabilir. Görülen tüm polipler önlem olarak alınacaktır ve iri polipler veya kanserli veya kanser öncesi durumda görünenler çıkarıldıktan sonra incelenmek üzere labora-tuvara gönderilecektir. Poliplerin adenomatöz veya kanserli olduğu ortaya çıkarsa tam kolonoskopi yaptırmanız istenir.
Muayenenin tarama kısmı 20 dakika kadar sürer. Rahatsızlık verebilir, ama genellikle acı vermediği söylenir. Kramp giriyor gibi hissedebilirsiniz. Derin nefes alıp vermek ve gevşemek genellikle geçici olan bu rahatsızlığın giderilmesine yardım edebilir. Genellikle sedasyon yapılmaz ve sigmoidoskopi yapılan kişilerin pek çoğu da uzmanla birlikte monitörde aletin ilerleyişini izler. Gerginseniz hekimden size bu işlem sırasında hafif bir yatıştırıcı vermesini isteyebilirsiniz.
İşlem sonrasında araba kullanabilir ve her zamanki işlerinizi yapabilirsiniz, ancak büyük olasılıkla günün geri kalanında biraz ağırdan almak isteyeceksiniz. Polip veya doku alınmışsa hafif kanamanız olabilir. Ağır kanama, ateş veya titreme ya da endişe ettiğiniz herhangi bir şey olursa hekiminizi ya da kliniği arayın.
Riskler ve dezavantajlar
Alt kolonun zarar görmesi, örneğin enfeksiyon kapması ya da delinmesi (perforasyon) riski az da olsa vardır. Delinme oranı son derece düşüktür, 10.000 kolonoskopide bir ya da iki kez görülür. Sigmoidoskopinin bir dezavantajı rektumun tamamını gösterirken kolonun yarısından azını göstermesidir. Bu nedenle bu bölgede normalin dışında herhangi bir şey görülürse tüm kolonun taranması için yeniden kolonoskopi yaptırmanız gerekebilir.
