C Vitamini (Askorbik Asit Nedir), C Vitaminleri Meyveler
Eş anlamları: Askorbik asit, anti skorbutik vitamin
C Vitamini Özelikleri ve Faydaları: Kolaylıkla okside olur. C vitaminin bozulması (oksidasyonu) ısı, ışık, alkali, enzimler, bakır ve demir ile hızlandırılır. Vitaminler içinde en dayanıksızıdır.
Biyokimyasal etkileri: Metabolik işlerde etkisi vardır, demir emilimini kolaylaştırır.
C Vitamini Eksikliği: Yetersizliğinde yara iyileşmesinde gecikme, diş etlerinde şişme, kanama, diş kaybı, kemik kırılmaları ile belirlenen skorbit hastalığı görülür.
En Çok C Vitamini İçeren Meyve ve Besinler; turunçgiller, domates, çilek, kelek (ufak olgunlaşmamış kavun), lahana ve yeşil sebzelerdir. Pişirmenin yok edici etkisi unutulmamalıdır. C vitaminini besinlerimizle almak istiyorsak, mutlaka o besinin çiğ olması gerekir. Ayrıca taze olmayan besinlerde de C vitamini olmayacaktır. C vitaminin bozulmaması için, bebeklere verilecek elma püresinin cam rendelerden geçirilmesi gerekir. Ayrıca portakal veya mandalina, limonun sıkılıp, süzülmesi, kısaca suyunun çıkarılması işlemlerinde metal kullanılmamalıdır. Kaplar, plastik, cam veya porselen olmalıdır. Sıkılan meyve suyunun hemen tüketilmesi C vitamini kaybı olmaması için zorunludur.
Günlük C Vitamini İhtiyacı: 30-60 mg'dır.
Pantotenik asit
Vücutta yardımcı enzim görevi vardır. Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında gereklidir. Bütün yiyeceklerde bulunur. Eksikliğine pek rastlanmaz.
Biotin Nedir, Biotin Vitamini Nerede Bulunur
B grubu vitaminlerindendir. Eksikliği pek görülmez. Çiğ yumurta beyazındaki bir madde tarafından (avidin tarafından) etkisizleştirilir.
Biotin İçeren Besinler; Mayalı ekmek biotin yönünden zengindir. Bu açıdan mayalanmış yiyecekler ve boza gibi içeceklerde de bol olarak bulunur.
Kolin Nedir, Kolin Maddesi
Yağların taşınması ve metabolizması için gereklidir. İnsanlarda eksikliği pek görülmez. Fosfor kapsayan yağlı (fosfolipit bulunan) yumurta sarısı, süt, organ etleri gibi yiyeceklerde çoktur. Kurubaklagillerde ve tahıllarda vardır.
B12 Vitamini, B12 Vitamin Hangi Yiyeceklerde Bulunur
Eş anlamı: Kobalamin
B12 Özellikleri ve Faydaları: Suda az erir, ısıya dayanıklıdır, asit ve alkaliye dirençsizdir. Işıkta parçalanır. Emilim için barsakta yapılan (intrinsik faktör) gereklidir. İnce bağırsaktaki emilme bozuklukları, ilaç kullanımları, bağırsak parazitleri emilimi engeller.
Biyokimyasal etkileri: Vücutta bazı reaksiyonlara yardımcıdır.
B12 Vitamin Eksikliği Belirtileri: Kansızlık
B12 Vitamin Fazlalığı yan etkisi: Yoktur
B12 İçeren Besin Kaynakları: Adale ve organ etleri, balık, yumurta, süt ve peynirdir. Burada hayvansal besinler içinde balığın önemli yer tutuğunu vurgulamak isterim. Balık vitamin yönünden de besinlerimizde önemli yer tutar.
Günlük B12 Vitamin İhtiyacı: 0.5-3 mikrogram'dır.
B6 Vitamini Nedir, B 6 Vitamin Hangi Besinlerde Bulunur
Eş anlamları: 3 aktif formu; piridoksin, pridoksal, pridoksamin
Özellikleri: Isı ve güneş ışınları (ultraviyole) ile tahrip olma özelliğindedir.
Biyokimyasal etkileri: Vücut metabolizmasında etkilidir.
B6 Vitamini Eksikliği: Huzursuzluk, havaleler, kansızlık gözlenir.
B6 Fazlalığı yan etkileri: Hissetmede bozukluk oluşur.
B6 Vitamini İçeren Besinler: Hayvansal; et, karaciğer, böbrek, bitki; tüm hububat, fıstık, soya fasulyesi. Tahıla dayalı besinlerin hazırlanması sırasında kayıplar olmaz ise yeterli düzeyde alındığı söylenebilir.
Karaciğerin hemen hemen her türdeki vitaminlerde adı geçtiğine dikkatlerinizi çekmek istiyorum. Bu açıdan karaciğer, özellikle bebeklerin 6. ayından sonra besinlerine eklenmelidir. Karaciğerin besin olarak fazla yenilmesi yerine az miktarda besinlere ekllenmesi de yeterli olabilmektedir. Yumurta da aynı açıdan ele alınmalıdır. Yüksek protein alanlarda her gün yumurta yenilmesi fazla olmaktadır. Ancak besinlere yumurta sarısının eklenmesi, pasta ve böreklere, sadece üstüne kızartma için sürülmesi bile vitamin açısından yararlıdır.
Günlük gereksinim: 0.3-2 mg'dır.
Foliasin, Folik Asit Nedir, Folik Asit Kullanımı
Eş anlamları: Pteroglutamik asit, folik asit, para-amino benzoik asit ve glutamik asit.
Folik Asit Özellikleri: Suda az erir. Isı, ışığa, asitlere dayanıksızdır.
Biyokimyasal etkileri: Tek karbonlu maddelerin oluşumu ve metabolizmasına katkıda bulunur. Kısaca; bazı nükleik asit ve aminoasitlerin birbirine dönüşmesinde etkilidir.
Folik Asit Eksikliği: kansızlıktır (megaloblastik anemi).
Folik Asit Fazlalığı: yan etkileri: bilinmemektedir.
Folik Asit İçeren Besin Kaynakları: Hayvansal kaynakları; peynir, karaciğer, bitkisel kaynakları; yeşil sebzeler, fındık ve tahıllardır. Yemeklerin suları atılırsa kayıplar olur. Fındık, fıstık gibi besinlerin tatlılar üzerine konulması yararlıdır. Bu şekilde eklemeler vitamin çeşitlemesi için yararlıdır.
Günlük Folik Asit Miktarı Gereksinim: 0.1 - 0.4 mg'dır.
Niasin Vitamini, Niasin Vitamin
Eş anlamları: Nikotinamid, nikotinik asit, antipellegra vitamini
Özellikleri:Isı, oksidasyon, asit, alkali ve ışığa dayanıklıdır. Su ve alkolde erir.
Biyokimyasal etkileri: Kısaca; metabolizma üzerine etkilidir.
Niasin Vitamini Eksikliği ile oluşan hastalık: gelişen tablo pellegradır. Pellegrada birçok B vitamini eksikliği düşünülmektedir. Pellegra özetle ishal, ciltte bozukluklar ve bilinç bozuklukları görülür. Nikotinik asit fazla alındığında, damarlarda genişleme ciltte kızarma, kaşınma olabilir. Karaciğerde bozukluklara yol açabilir.
Niasin Vitamini İçeren Besin Kaynakları: Hayvansal; et, balık, süt ürünleri, karaciğer, bitkisel olarak; tam tohumlar, yeşil sebzeler ve fıstıkdır.
Mısırda niasin az olduğu için, tek olarak tüketilmesi durumunda pellegra hastalığı görülebilir. Maya niasin bakımından zengindir. Niasinde B1 B2 vitaminleri gibi tahılların kepek kısmında yüksektir. Yiyeceklerde vitamin yönünden de zenginleştirme yapabilmek için, tahıllardan yapılmış yiyeceklere hayvansal besinlerin eklenmesi yararlı olmaktadır. Makarnanın üstüne yoğurt, kıyma eklenmesi gibi. Ayrıca yemeklerin süt veya yumurta ile terbiye edilmeleri vitamin değerini arttırmaktadır.
Yemeklere maydanoz ve nanenin pişme işleminden sonra katılması daha uygundur.
Bunu yanında hemen her yemekte salatanın olması yararlıdır. Salata taze olarak hazırlanmalıdır. Salatanın yeşil yapraklı olması daha yararlıdır. Soluk yapraklı marul (kıvırcık) salatasının vitamin kapsamı daha azdır. Soğan, pırasa gibi sebzelerin de yeşil yapraklarında vitamin oranı daha yüksektir.
Bu sebzeler haşlanıp, suları atılacak olursa vitamin kayıpları fazla olmaktadır. Haşlanmış ıspanaktan yapılan yiyeceklerde vitamin kaybı yüksektir. Ispanak haşlanmak isteniliyorsa çok az süreli ve susuz ortamda kendi suyu ile pişirilmelidir.
Günlük Niasin İhtiyacı: 6-20 mg, (1000 Kalori için 6.6 rrig)
B2 Vitamini, Vitamin B2
Eş anlamı: Riboflavindir.
Özellikleri: Işığa ve alkaliye hassas, ısıya, asite, oksidasyona ise dirençlidir.
Biyokimyasal etkileri: aminoasit, yağ asidi ve karbonhidrat metabolizmasında ayrıca hücresel solunumda hidrojen transfer reaksiyonlarında etkilidir.
B2 Vitamini Eksikliği: Fotofobi, bulanık görme, gözlerde kaşınma ve yanma, korneada damarlanma, büyümede gecikme olarak sıralanabilir.
B2 Vitamini Fazla alındığında yan etkileri gözlenmez.
B2 Vitamini İçeren Besin Kaynakları: Hayvansal; süt, peynir, karaciğer ve benzer iç organlar, et, yumurta, balık, bitki; yeşil yapraklı sebzeler ile kabukları çıkarılmamış tohumlarıdır. B2 vitamini de B1 vitamini gibi kepekli ekmekte vardır. Unun beyazlatılması ile kapsamı azalır. Bu açıdan kepekli, mayalı ekmekte vitamin oranı daha yüksektir. Geleneksel olarak yapılan saç ekmeği, bazlama gibi yiyeceklerde vitamin kapsamı yüksektir. Aside dirençli olması nedeniyle salatalara limon, sirke gibi maddelerin katılması yararlıdır. B1 vitamini de hafif asitli ortama dayanıklıdır. B2 vitamini de suya geçtiği için yemek sularının atılmaması gerekir.
Günlük gereksinim: 0.4-1.8 mg, (1000 Kalori için 0.55 mg)
B1 Vitamini, B 1 Vitamini İçeren Besinler Yiyecekler
B 1 Vitamininin Eş anlamlısı: Tiamin, antiberiberi vitamini, aneurin
Özellikleri: Su ve alkolde erir. Hafif asite dirençli, ısıya ve alkalilere dayanıksızdır.
Biyokimyasal etkileri: B1 vitamini enerji metabolizmasında enzimlere yardımcıdır.
B1 Vitamini Eksikliği; Beriberi denilen hastalık gelişir. Beriberi: sinir sistemi, kalp damar sistemi ve mide barsak sisteminde rahatsızlıklarla kendini gösterir
B1 Vitamini Fazlalığı: yan etkileri gözlenmez.
B1 Vitamini Besin Kaynakları: Hayvansal olarak karaciğer, et, süt, bitki olarak; bütünlüğü bozulmamış olan tahılların, özellikle buğdayın dış kısmında ve çekirdeğinde (embriyosunda), baklagiller, kabuklu fındık gibi yemişler, zenginleştirilmiş tahıllarda yer alır. Yiyeceklerin pişme suyuna geçer. Beyaz ekmek yemek için unun kepeğinden ayrılması işlemi sırasında B1 vitamini kayıpları olmaktadır. Ayrıca B1 vitamini normal pişirmeye dayanabilirken, fazla miktarda pişirme nedeniyle B1 vitamininde kayıplar artmaktadır. Buna karşın, kepekli ekmekte zengindir. Ayrıca buğdayın tümünden yapılan yiyeceklerde bulunur.
Bulgur pilavı, keşkek, aşure ve tuzlama, buğday kullanılan geleneksel yemeklerimizdendir. Bulgurda kepek olmasa bile, hazırlama suyundaki vitamin bulgur tarafından emilmektedir. B1 vitamini suda eridiğinden, pişirme sırasında suya geçeceği için, yemekler süzülürse, yemek suyu ile atılacaktır. Bu nedenle yemek suları, haşlama suları atılmamalıdır. Makarna suda haşlanır, süzülür, hatta su ile yıkanırsa, B vitaminlerinde kayıp oldukça artar. Bu nedenle makarna süzülmeden pişirme suyu yenilmelidir. Haşlama suyu fazla olmaz ise, makarnanın suyunun çekmesi sağlanarak yenilebilir. Kısaca makarna da pilav gibi pişirilmelidir. Çin usulü pilav pişirildiğinde, pilav suda haşlanmakta ve sonra süzülmektedir. Bu yanlış bir uygulamadır. Etlerin pişirme sırasında az su kullanılması ve yemek sularının dökülmeyip, tüketilmesi bu vitaminin kaybını önleyecektir. Yemek suları fazla olduğu durumda kaşıkla yenilmelidir. Kırsal kesimde yemek sularına ekmek banarak yemek alışkanlığı vardır. Yemek sularının dökülmesine fırsat vermemek açısından çok su kullanılmaması önerilebilir. Ayrıca, patates, havuç gibi tüm besinler soyulduktan sonra suda bekletilmemelidir.
Günlük B1 Vitamini İhtiyacı: 0.3-1.5 mg, (Alınan her 1000 Kalori için 0.4 mg)
K Vitamini Nedir, Vitamin K Hangi Besinlerde Bulunur
Eş anlamısı: Fitokinon (K1 Naftokinonların benzer etkileri vardır.
K Vitamini Özellikleri: Suda eriyen tipleri de yapılmıştır (menadion). Isıya ve redükleyen ajanlara dirençlidir. Oksidasyona, kuvvetli asitlere, alkali ve ışığa dirençsizdir. Yağda eriyen tipleri için sindirimde safra gereklidir.
K Vitaminin biyokimyasal etkileri: Kandaki bazı pıhtılaşma faktörlerinin aktif olmasında etkindir.
Eksikllğlnde; Özellikle yenidoğanlarda kanamalar oluşabilir ve kemik metabolizması etkilenir.
K Vitamini Fazlalığı yan etkileri: Fazla verildiğinde yenidoğan bebeklerde sarılığa neden olabilir.
K Vitamini İçeren Besinler: yeşil yapraklı bitkiler ve karaciğerdir. Barsaklarımızdaki mikroorganizmaların K vitamini gereksinimimizde önemli katkıları vardır. Bu nedenle uzun süren ishallerde K vitamini eksikliği gözlenmektedir. Ayrıca yenidoğan bebeklerde de barsak florası etkin oluncaya kadar gereken K vitamini dışardan verilmelidir.
E Vitamini, E Vitaminleri
Eş anlamısı: Tokoferol
E Vitamininin Özellikleri ve Faydaları: Güneşin (ultraviyole) ışınlarına ve alkalilere dayanıksızdır. Havadaki oksijenle kolaylıkla okside olur, bu nedenle bazı besinlerin okside olup görünüş ve lezzetlerinin bozulmaması için konserve besinlere konulmaktadır. Emilim için safraya gereksinimi vardır.
Biyokimyasal etkileri: Barsakta doymamış yağları (linoleik asit) ve A vitamininin oksidasyonunu azaltır.
E Vitamini eksikliğinde gelişen tablolara pek rastlanmaz. Doymamış yağ asidi alınamadığı durumlarda E Vitamini eksikliği gelişebilir. Bu tablo özellikle erken ve eksik doğmuş bebeklerde (prematürelerde) gözlenir. Kırmızı kürelerde (eritrositlerde) parçalanma olur ve sinirsel iletişim bozulur. Bazı basit yapılı erkek hayvanlarda kısırlık (sterilite) yaptığı belirtilmiştir. Ancak insanlarda böyle bir tablo tanımlanmamıştır.
E Vitaminleri Nelerdir, E Vitamini İçeren Besin Kaynakları: Çeşitli bitkilerin tohumlarından elde edilen yağlar, yeşil yapraklı sebzeler, fındık gibi kabuklu kuruyemişler, baklagiller, hayvan dokularıdır. Eksikliğine pek rastlanmaz, Doğal yiyeceklerden oluşan besinlerde yeterince E vitamini vardır. Ayrıca dayanıklı bir vitamin olduğu için besinlerin hazırlanması sırasında kayıplar gözlenmez.
Günlük E Vitamini İhtiyacı: 3-10 mg alfa tokeferol (15 ünite)
D Vitamini Nedir, D Vitamini İçeren Besinler
Eş anlamları: Ergosterol (öncül D vitamini maddesi) aktive olursa D2 olur. 7-dehidrokolesterol aktive olursa D3 oluşur.
D Vitamin Özellikleri: Isı, asit, alkali ve oksidasyona dayanıklıdır. Emilimi için safraya gereksinimi vardır.
D Vitamininin biyokimyasal etkileri: Vücut dokularında, özellikle cildimizde bulunan D vitamininin öncül maddesi (7-dehidrokolesterol) güneş ışınındaki ultraviyole ışını ile kolekalsiferole dönüşür ve karaciğerde işlenir (hidroksillenir) ve ikinci işlenme (hidroksillenmeyi) de böbrekte gerçekleştirerek aktif 1,25-dihidroksi-kolekalsiferol (aktif D vitamini) oluşur. Kısaca D vitamini vücutta çeşitli işlemlerden geçtikten sonra aktif şekle döner. D Vitamini kalsiyum ve fosfor emilimi ve depolanmasını düzenler. Barsakta geçirgenliği arttırarak emilim artar.
D Vitamininin eksikliği: Raşitizm, bebeklerde havale, kasılmalar, zayıf büyüme ve kemiklerin yumuşaması (osteomalazidir).
D Vitamini Fazlalığı: Bulantı, kusma, ishal, kilo kaybı, çok idrara çıkma, gece idrar yapma, kalp, böbrek, kan damarları, solunum yolları ve mide gibi yumuşak dokularda kalsiyum çökmesidir (kalsifikasyondur).
D Vitamini İçeren Besin Kaynakları: D vitamini ile zenginleştirilmiş margarinler, balık yağı, güneşe çıkma ve diğer ultraviyole kaynakları
Güneşin etkili olabilmesi için, bronzlaşma yapan ultraviyoleye gereksinim vardır. Cam arkasından gelen ışının etkisi yoktur. Bu güneş ışığı ancak ısıtma yapar. Hava kirliliği nedeniyle de gelen güneş ışınları bronzlaşma yapmazlar. Dolayısıyla D vitamin sentezinin oluşmasında etkisizdirler. Cildimizden yeterli D vitamini sentezi için, yüz ve kollarımızın bronzlaşması yeterlidir. Güneşi bol olan bir ülke olmamıza karşın, bebeklerimiz güneşe yeterince çıkarılmadığından raşitizm görülmektedir. Raşitizmin önlenmesi için, besinlerimizde D vitaminin bulunmasının yanında ek olarak yeterli kalsiyum ve fosforun da olmasının gerektiğini unutmayalım.
D Vitamini için günlük İhtiyacı: 100 - 400 ünite (2.5-10 mikrogram)
Vitaminler Nelerdir, Vitaminler Çeşitleri
A vitamini nedir, A vitamininin Yararları
Eş anlamları: A1 vitamini (retinol); öncül A vitamini olup, bazı bitkilerin renk yapıcı maddeleri olarak bulunanlar: alfa, beta, gamma karotenlerdir. Bunlar karaciğerde A vitaminine dönüşürler. Bitkilerde A vitamini bulunmaz. Ancak öncül vitamin maddeleri (provitamin) olarak bulunur.
A Vitamini Özellikleri: Isıya dayanıklıdır, kolay oksitlenerek yıkılır. Bu nedenle E vitamini oksidasyonun önlenmesinde etkin rol oynar. Emilimi için safraya gereksinimi vardır. Karaciğerde depo edilir.
Biyokimyasal etkileri: Göz dibindeki tabakada (retinal pigmentte) bulunur. Alaca karanlıkta görmemize yardımcı olur. Kemik ve diş gelişiminde ve cildin (epitelin) oluşumu ve olgunlaşmasında etkili olur.
A Vitamini Eksikliği, Eksikliğinde gelişen tablolar:
1. Gece görememe: Işığa bakamama (fotofobi), alaca karanlıkta net görememe (gece körlüğü) şeklindedir.
2. Gözün ön kamerasının (korneanın) matlaşması (keratinize olması): Gözün parlaklığını kaybetmesi, göz kuruluğudur ki (kseroftalmi) olarak adlandırılır ve körlüğe kadar gidebilir.
3. Büyümede duraklama: Kemiklerin büyüme yerlerinde hatalı gelişimi gözlenir ve diş yapımı ve gelişiminde defektler olur,
4. Sık hastalanma: Ağız, burun gibi yüzeyleri örten cildin (müköz membranların) ve cildin sertleşmesi (keratinizasyonu) sonucu gelişmektedir.
A Vitamini fazlalığı
Ciltte birikebilir: İştahsızlık, yavaş büyüme, cildin çatlaması ve kuruması, karaciğer ve dalağın büyümesi, uzun kemiklerde şişlik ve ağrı, kemiklerde kolay kırılma, kafa içi basıncın artması sayılabilir.
A Vitamini İçeren Yiyecekler, A Vitamini Besinler
Hayvansal ve bitkisel olabilir. Karaciğer, balık yağı (balık karaciğer yağı), tam süt, tereyağlı besinler, yumurta sarısı, süt katılmış veya vitamin katkılı margarinler hayvansal kaynaklıdırlar. Bitkisel olanlar: Karotenli yiyecekler, yeşil sebze, sarı sebze ve meyvelerdir. A vitamini ısıya dayanıklı olduğu için besinlerin pişirilmesi sırasında önemli kayıplara uğramaz. Ancak besinler bekletilecek olursa A vitamini yıkılır, parçalanır, okside olur. Daha önceleri şişede satılan portakal sularında tartrazin ve sunset yellow boyaları bulunmakta idi. Bugün doğal besin boyaları kullanılmaktadır. Birçok sarı veya portakal renkli içeceklerde renk verici olarak beta karoten (A vitaminin öncül maddeleri) bulunmaktadır.
Günlük A Vitamini İhtiyacı: 1400 - 5000 ünitedir. 1 ünite (IU) vitamin A aktivitesi 0.3 mikrogram retinol, 0.6 mikrogram betakarotene eşittir.
Vitaminlerin Önemi; Suda ve Yağda Eriyen Vitaminler
A Vitamini
D Vitamini
E Vitamini
K Vitamini
B1 Vitamini
B2 Vitamini
B6 Vitamini
Vitaminler, Vitaminlerin Önemi, Vitaminlerin Görevleri
Vitamin Nedir, vücudumuzda yapılmayan, dışardan almak zorunda kaldığımız, normal vücut işlevlerinde biyokimyasal reaksiyonların düzenli yapabilmesi için gerekli, çok az miktarda alınması ile gereksinimlerimizi karşılayabildiğimiz, besin öğeleridir. Vitaminler diğer karbonhidrat, lipid ve proteinlerden farklı yapıdadırlar. Vitaminlerin enerji temininde önemli yeri yoktur. Vitaminler normal büyüme ve yaşantının sürdürülmesi için elzem organik maddelerdir.
Vitaminler hemen hemen tüm besinlerde, özellikle hayvansal gıdalarda bulunurlar. Bu noktadan hareketle vitamin eksiklikleri nasıl gelişmektedir?
Genel olarak besinleri yiyecek olarak hazırlama işlemleri sırasında vitaminler tahrip edilmekte, veya kepeğin undan uzaklaştırılması gibi işlemlerden dolayı, kısaca vitamince fakirleşmiş gıdaların alınması ile vitamin eksiklikleri gelişmektedir.
Ayrıca, tek tip gıda ile beslenen, hayvansal besinleri ekleyerek besinleri vitamince zenginleştirilmemesi de vitamin eksikliklerinde önemli rol oynamaktadır.
Bebeklikte, gebelikte, süt verme döneminde vitamin gereksinimleri artmaktadır. Bu nedenle her kişiye ve harcadığı enerjiye göre gereken vitamin miktarları değişmektedir.
Bu konuda bazı örnekler verecek olursak;
Eskiden denizci olanlar uzun süre karadan uzak kaldıklarında taze, yaş sebze ve meyve yemediklerinden dolayı C vitamini eksikliği gelişmekte ve tayfalar hasta olduklarından dolayı yelkenli gemiler denizde sefer yapamaz duruma düşüyorlarmış. Ancak limonun gemilere yiyecek olarak konulmasından sonra bu hastalık ortadan kalkmıştır.
Pirincin parlatılıp kabuksuz yenmesinden sonra Çin'de zenginler arasında pellegra gözlenmiştir. Mısır ekmeği ile beslenenlerde de pellegra gözlenebilir.
İngiltere'de güneş ışığını etkisiz olması yanında ayrıca asiller güneşe çıkmadıkları için, raşitizm sık gözlenmekte imiş ve bu hastalığın asillere özgü olduğu sanılmakta imiş.
Ülkemizde bebeklerin güneşin yakıcı etkisinden korumak için hemen hemen hiç güneşe çıkarılmadıkları topluluklarda raşitizm sık görülür. Bebekler büyüyüp yürümeye başlar ve sokakta oynadıkları zaman raşitizm gözlenmez.
Kepeksiz, beyaz, ekstra-ekstra unlarla yapılmış francala, B vitamini yönünden oldukça fakirdir. Bu örnekler çoğaltılabilir.
Bu açıdan özellikle pişmemiş besinler az veya çok vitaminlerin hemen hemen tümünü kapsamaktadır. Hayvansal besinlerle aldığımız vitaminler daha etkindir. Bitkisel kaynaklı bazı vitaminlerin aktif olabilmesi için vücudumuzda bazı metabolik işlemlerden geçmesi gerekmektedir.
Vitamin Çeşitleri
Vitaminleri başlıca 2 grup altında toplayabiliriz. Gruplandırma vitaminlerin eridikleri ortam, dolayısıyla alınma şekillerine göre yapılmaktadır. Bunlar:
1: Yağda eriyen ve yağla birlikte aldığımız vitaminler ve
2: Suda eriyip su ile birlikte aldığımız vitaminlerdir.
Yağda eriyen vitaminlerin bir özelliği de; gereksinimimizden fazla alındığı durumda, vücudumuzda birikim söz konusu olmasıdır. Bu tür vitaminlerin fazla alınmasına bağlı birikmelerin toksik ve yan etkileri gözlenebilir. Bu açıdan yağda, eriyen vitaminler gereksinimimizden fazla alınmamalıdırlar.
Suda eriyen vitaminler ise, idrarla atıldığında dolayı vücudumuzda birikmez ve bunların fazla alınmasına bağlı yan etki gözlenmez. Buna karşın, besinlerimizde eksik alınması söz konusu olduğunda, vücudumuzda birikim olmadığından kısa sürede eksikliği ortaya çıkar.
Besin adları sunulurken belirtilen gıdaların diğerlerine göre adı geçen vitaminlerden daha zengin olduğu şeklinde yorumlanmalıdır. Yoksa adından bahsedilmeyen vitaminlerin besinlerde olmadığı sanılmamalıdır. Ayrıca, özellikle annelerin çocuklarına karaciğer, salata yedirememekten dolayı fazla üzüntü duymamaları gerekir. Eğer anneler çocuklarına tek düze gıda vermiyorlar ve birçok besin karışımı ile yavrularını besliyorlarsa, vitamin ve mineral gereksinimlerini karaciğer ve salata dışı kaynaklarla sağladıkları zaman, vitamin eksiklikleri gözlenmez. Çünkü vitamin gereksinimiz diğer besin öğelerine göre az olup, hemen hemen tüm gıdalarda vardır.
Yağda Eriyen Vitaminler ve Yapısı
A (retinol, retinoik asit) vitamini
D (kalsiferol) vitamini
E (tokoferol) vitamini
K (kinpn) vitamini
Suda Eriyen Vitaminler, Suda Eriyen Vitamin
B1 (tiamin) vitamini
B2 (riboflavin) vitamini
Niasin
B6 (pridoksin) vitamini
Folik asit
B12 (kobalamin) vitamini
Pantotenik asit
Biotin
Kolin
C (askorbik asit) vitamini
Eser Mineraller; İz Mineral
Çok az oranda alınması ile vücut gereksinimini karşılayan madenler de vardır. Bu madenlere eser veya iz elementler demekteyiz. Bunlar hakkında da kısa bilgiler vermeye çalışacağım.
1) Bakır Nedir, Bakır
Bakır Özellikleri: Kırmızı küre yapımında, demir emiliminde ve metabolik olaylarda etkin görevleri vardır.
Bakır Eksikliği; Kansızlık, kemikleşmede bozukluk, sersemlik ve serum kolesterolünde artma gözlenir.
Bakır Fazlalığı, Bakır Fazla alındığında; Siroz gelişmesine neden olabilir.
Bakır İçeren Besin kaynakları: Karaciğer, et, balık, tahıllar, kabuklu kuruyemişler ve baklagillerdir.
2) İyot Nedir, İyot İçeren Yiyecekler
İyot Özellikleri: Tiroid hormonunun yapısında bulunur.
İyot Eksikliği, Yetersizliği: Kretinizm, iyot azlığına bağlı bölgesel yaygınlık gösteren bir tiroid
hastalığıdır.
Fazla alındığındaki yan etkileri: Besinlerle fazla alınamadığından ancak ilaçlarla fazla alınmalarında, zehirlenme ve goitre (guatr, tiroid bezinde büyüme) gelişebilir.
İyot İçeren Besinler: Deniz ürünleri, iyotlu tuzlar, iyotlu topraklarda yetişen bitkiler.
3) Flor Nedir, Flor Elementi Simgesi (F)
Florun Özellikleri: Diş ve kemik yapısında bulunur.
Flor Eksikliği: Diş çürümelerinin önlenmesinde etkilidir.
Flor Fazlalığı yan etkileri (florözls): Dişte lekelenme ve fazla alındığında yumşak dokularda kireç çökmesi, adelelerde sertleşme, eklemlerde tutukluluk gelişir.
Flor İçeren Besin Kaynakları: Su, deniz ürünleri, flor kapsayan bitki ve hayvansal besinlerdir.
4) Çinko Nedir, Çinko Besinleri
Çinko Özellikleri: Çeşitli enzimlerin yapısında vardır.
Çinko Eksikliği: Cücelik, demir eksikliği kansızlığı, karaciğer ve dalak büyüklüğü, ciltte döküntülü bir hastalık, savunma sisteminde baskılanma, yaralarda geç iyileşmedir.
Çinko Fazlalığı: Bakır eksikliği ve gastrointestinal bozukluklar gelişir.
Çinko İçeren Besin Kaynakları: Et, tahıl, peynir, fındık gibi kuruyemişler.
5) Kromium, Krom Elementi Simgesi (Cr)
Kromun Özellikleri: Insülin metabolizmasında etkilidir.
Krom Eksikliği: Deney hayvanlarında şeker hastalığına neden olmaktadır.
Krom Fazlalığı: Bilinmemektedir.
Krom İçeren Besin Kaynakları: Mayalarda bulunur.
6) Kobalt Nedir, Kobalt Elementi Simgesi (Co)
Kobaltın Özellikleri: B12 vitaminin yapısında bulunur.
Kobalt Eksikliği: Kansızlık.
Kobalt Fazlalığı: Kalp adalesinde bozukluk, tiroid bezinde bozukluklara (goitrojenik=guatrojenik) sebep olabilir.
Kobalt İçeren Yiyecekler: Besinlerde yaygın olarak bulunur.
7) Manganez Nedir, Manganezin Simgesi Elementi (Mn)
Manganez Özellikleri: Enzimlerin aktif olması, normal kemik yapısı, karbonhidrat metabolizmasında gereklidir.
Manganez Eksikliği: Bilinmemektedir.
Fazla alındığındaki yan etkiler: Besinlerle alınması ile toksik doza ulaşmaz. Ancak ilaç gibi fazla alındığında (toksik alınımda) sersemlik, şuur bulanıklığı olur.
Manganez İçeren Besin Kaynakları: Baklagiller, fındık gibi kuru yemişler, tahıllar, yeşil yapraklı sebzelerdir.
8) Molybdenum (molibdenyum)
İşlevleri: Enzimlerin yapısında bulunur.
Eksikliğinde gözlenenler: İnsanlarda eksikliği bilinmemektedir.
Fazla alındığındakl yan etkiler: Tanımlanmamıştır.
Kaynaklar: Baklagiller, tahıllar, koyu yeşil yapraklı sebzeler, böbrek gibi organlar.
9) Selenium, Selenyum Nedir, Selenyumun Sembolü (Se)
Selenyum Özellikleri: Hücrenin solunumunda rol oynar.
Selenyum Eksikliği: Hayvanlarda adale hastalığı gelişir.
Selenyum Fazlalığı: Hayvanlarda toksisite gözlenmiştir.
Selenyum İçeren Besin Kaynakları: Sebze ve etlerde
10) Sülfür, Kükürt Elementi
Kükürt Özellikleri: Bazı proteinlerde bulunur. Sistin ve metionin adlı aminoasitler sülfür kapsarlar.
Kükürt Eksikliği: Sülfür kapsayan aminoasitler alınmaz ise büyümede gerilik olabilir.
Kükürt Fazlalığı: İdrarla atıldığı için birikim gözlenmez.
Kükürt İçeren Besin Kaynakları: Proteinli yiyecekler ortalama %1 sülfür kapsarlar.
