Artrit Hastalari İcin Oneriler

Günlük yaşantıdaki yardımcılar

Pratik öneriler ve yararlı aletler

Artrit eklemleri ağrılı, tutulmuş, kullanımı güç ve bazen sü­rekli olarak deforme olmuş hale getirdiğinden günlük yaşan­tınızda yaptığınız normal hareketler (yıkanma, tuvalete git­me, tıraş olma, giyinme, yemek pişirme, ev işleri yapma, alışveriş) kolaylıkla sorun haline gelebilir.

Örneğin, ellerdeki artrit eşyayı kavrama ve tutmayı zor­laştırırken, omurgadaki artrit eğilmeyi bir savaş haline ge­tirir. Bu kötü durum karşısında kendinize yardımcı olmanın bir yolu işleri yapma şeklinizi değiştirmektir. Diğer bir yolsa, işleri kolaylaştıran aletleri araştırmaktır.
ingiltere'de Artrit ve Romatizma Konseyi hastalar için Eviniz ve Romatizmanız adlı bir el kitabı yayımlamaktadır. Bu kitap artrit veya, romatizma yüzünden sakat kalmış kimseler için yararlı önerilerle doludur. İşte bu önerilerden birkaç tanesi:

Evde

Eğilmeyi önlemek

Elektrik prizleriniz yer seviyesindeyse onları bel seviyesine yükselttirin, böylece onlara ulaşmak için mümkün olduğun­ca az eğilirsiniz. Mektup kutunuza tel bir sepet tutturun, böylece mektuplarınızı paspasın üzerinden almak için eğil­mezsiniz.

Kaymayı önlemek

Yer döşemenizde takılıp düşmenize neden olacak yırtıklar olmamasını sağlayın. Kayabilen, ya da, toplanabilen gev­şek kilimler özel yapışkan bantlarla yere tutturulabilir. Bol ışıklı aydınlatma, bir felakete yol açabilecek küçük engelleri görmenize yardımcı olur.

Kapı açmak

Sıradan kapı tokmaklarını kavramak bir artritli için zor olabi­lir. Bu yüzden bunları gerektiğinde ön kolunuzla, ya da, dir­seğinizle açabileceğiniz manivela tipi kollarla değiştirin. A-nahtarları çevirmek zor oluyorsa zıvanalı kilit anahtarının deliğine manivela görevi yapacak şiş gibi bir metal çubuk geçirin. 'Yale' tipi kilitlerin anahtarlarıysa döndürmek için daha iyi kavramanızı sağlayacak şekilde değiştirilebilir; a-nahtarcınıza bunu yaptırın.

Merdiven çıkmak

Merdivenlerin her iki yanında da tutunacak bir şeyin olması iyi bir fikirdir. Merdiven parmaklığının karşısındaki duvara takılacak bir trabzan size fazladan güvenlik ve destek sağ­layacaktır. Az basamaklı merdivenler hafifçe meyilli bir ram­payla kapatılabilir. Merdivenler de iyi aydınlatılmalı ve takı­lıp düşmeyi önlemek için merdiven halıları yerlerine tam oturtulmalıdır. 4. Bölümde sözü edildiği gibi merdiven asan­sörü de takılabilir.

Banyoda

Banyonuza ve lavabonuza açıp kapaması daha kolay olan manivela tipi musluklar takılabilir. Banyo küvetinizin yanına takılacak bir tutamak girip çıkarken yardımcı olurken, ban­yonuzda kaymaz bir paspas bulunması güvenliği artırır.

Küvetin içine oturamıyorsanız kenarlarına takılarak yerleşti­rilen ve suyun içinde rahat bir yükseklikte oturmanızı sağla­yan bir küvet oturağı kullanmayı deneyin. Elbette, duş kul­lanmak daha kolaydır. Bu yüzden eğer yoksa, bir duş tak­tırmak düşünmeye değer.

Tuvalet kullanımı

Klozetiniz çok alçaksa, bunun üzerine takılabilen ve diğer insanların kullanımı sırasında çıkarılabilen yüksek oturak­lardan kullanılabilir. Tuvalete otururken fazladan bir deste­ğe ihtiyaç duyabilirsiniz. Bunun için portatif ve kolay taşınır olan bir yüksek oturakla birleşen katlanabilir bir çerçeve vardır. Tekerlekli sandalye kullanmak zorunda olanlar için banyo ve tuvalet kapıları tekerlekli sandalyenin geçebilece­ği genişlikte olmalı, tuvaletin çevresinde tutamaklar bulun­malıdır. Bu konuda rehabilitasyon uzmanlarından bilgi ala­bilirsiniz.

Mutfakta

Mutfak tezgahlarının hepsinin size uygun olan aynı yüksek­likte ve birbirine yakın olması yararlıdır. Böylece tencere, tava, tabak ve benzeri şeyleri tutup kaldırmak zorunda kal­madan sürükleyerek taşıyabilirsiniz. Dizleriniz, ya da, kalça­larınız ağrıyorsa yüksek bir tabure edinin; mümkünse arka­lıklı olsun; böylece sürekli ayakta durmak zorunda kalmaz­sınız.
Lavabo musluklarınız manivela tipinde olabilir. Ocak ve diğer mutfak donanımının vanalarında özü serve açacağından patates soyacağına kadar bir dizi mut­fak aleti bulunmaktadır.

Yeme-içme

Eğer tutup kavramanız zayıfsa fincan, bardak, tabak ve benzerlerini tek el yerine iki elle tutmanın daha güvenli ol­duğunu göreceksiniz. Çatal, bıçak ve kaşıkların saplarını yumuşak bir maddeyle sararak büyütmek tutmayı kolaylaş­tıracaktır. Sıcak içecekleri içmek için yalıtkan bir maddeyle kaplı hafif fincanlar kullanılmalıdır. Özürlüler için tasarlan­mış bol çeşitli çatal bıçak takımları hakkındaki ayrıntılı bil­giler İngiltere'deki Özürlü Yaşam Vakfı (Disabled Living Foundation) gibi kuruluşlardan sağlanabilir.

Giyinmek

Yaşamınızın her gününde yaptığınız basit hareketler (ço­raplarınız giymek için eğilmek gibi) eklem ağrıları çeken bi­risi için neredeyse imkansızlaşır. Fakat giyinme çubuğu adı verilen basit bir alet pek çok sorunu çözebilir. Bu çubuğun bir ucu giyinirken giyecekleri çekmeniz için kancalı, diğer u-cuysa soyunurken giyecekleri, örneğin başınızın üstünden itip çıkarmanız için lastik kaplıdır. Eski bir bastonu bu iş için uyarlayabilirsiniz.

Düğmeleri açıp kapamak zor olabilir. Velcro' denilen (bir­birine yapışan iki yüzeyden oluşan) bağlar giyimde büyük kolaylık sağlamaktadır. Ayrıca bağcıklı ayakkabı yerine mo­kasen ayakkabı gibi, giyip çıkarması kolay olan giyecekleri seçebilirsiniz. Elbiseler ve sutyen gibi iç çamaşırlarının ön­den bağlananlarını giymek de daha kolaydır. Çoğu ülkede özürlülere giyinme konusunda pratik önerilerde bulunan u-lusal kuruluşlar vardır. İngiltere'de Özürlü Yaşam Vakfı'nın özel bir giyim danışmanı bulunmaktadır.

Mobilya

Bir artrit, ya da, romatizma hastası için mobilyanın belki de en önemli parçası önceki bölümde de sözü edildiği gibi koltuktur. Vücuda en iyi desteği veren ve oturup kalkması en kolay olanını bulmak için zahmetli bir araştırma yapma­ya değer. Kendi ölçülerinize ve ihtiyaçlarınıza göre yapılmış bir koltuk bulmak mümkündür ve pahalı olsa da sizin gele­cekteki rahatınız için iyi bir yatırım olacaktır ve sizin özel koltuğunuz olarak kabul edilebilir.

Yemek ve çalışma masalarının uygun yükseklikte olması önemlidir. Sizin ihtiyacınıza göre belli açılarda eğilebilen ayarlanabilir bir masa yararlı olabilir. Elleriniz sorun çıkarı­yorsa kitabı bir taşıyıcı çerçevede okuyun. İnce bir kalemle yazmak zor oluyorsa tutmayı kolaylaştırmak için çevresine sünger sarın. Kaleminizi yere düşürdüğünüz, ya da, yüksek bir raftaki kitaba ulaşmak istediğiniz taktirde ihtiyacınız olan tek şey bir maşadır. Bu da elleri özürlü olan kişiler için özel­likle tasarlanmıştır.

Nereden öneri alınabilir?

Artritlilere günlük yaşantılarında yardımcı olacak profesyo­nelce önerilerde bulunmaya en yetkili kimseler rehabilitas­yon (meşguliyet tedavisi) uzmanlarıdır. Çoğu ülkede bunlar hastanelerde ve sosyal hizmet kurumlarında görev yapar­lar. Hastanede, artritiniz olduğunu ve hastaneden çıktıktan sonra bazı fonksiyon bozuklukları olabileceğini ifade ettiği­niz taktirde, hastanenin rehabilitasyon uzmanı yetenekleri­nizi ölçüp belki de evinize gelerek ne tür yardım ve uyarla­malara ihtiyacınız olduğunu belirlemek, bunların sağ­lanmasını ayarlamak ve size nasıl kullanılacağını ve genel güçlüklerle başa çıkmayı öğretmek durumundadır. Birçok hastanede bulunan örnek mutfak ve banyoda, kalıcı sa­katlığı olan hastalara mevcut aletler tanıtılıp kullanımı öğretilebilmektedir.

Gut Hastalarinda Dogru Beslenme

Doğru beslenme nedir?

Gut hastaları için beslenme önerileri

Pürin içeren ciğer, böbrek, uykuluk, beyin, et suyu, balık yu­murtası, sardalye, ançuez, ringa balığı gibi yiyeceklerden kaçı­nın.

Su, çay, kahve ve meyve suyu dahil günde 3-3,5 litre sıvı için.
Alkolü yalnızca ılımlı ölçüde tüketin.

Gut, özel bir diyet gerektiren tek artrit cinsidir, çünkü vü­cuttaki ürik asit fazlalığından kaynaklanır ve guta eğilimi o-lan bir kimse ciğer, böbrek ve uykuluk gibi ürat (ürik asidin tuzu) seviyesini yükseltecek yiyeceklerden kaçınmalıdır. Kilo vermek de ürat seviyesini düşürmeye yardımcı olacak­tır ve bir krizi başlatabileceğinden, alkollü içkiler de fazla içilmemelidir.
Diğer artrit cinslerini çeken hastalara az yağlı - yani et ve süt ürünlerini azaltan - diyetlerin yararı olur, fakat et tamamen dışlandığı taktirde balık, pirinç, ceviz, fındık ve yu­murta gibi proteince zengin diğer yiyeceklerle takviye ya­pılmalıdır. Ringa ve uskumru gibi yağlı balıklar artritlilere ö-zellikle iyi gelir, çünkü diyetteki belirli yağ türlerinin iltihabı azaltmaya yardımcı olabileceği kanıtlanmıştır. Balık yağı ve eşekotu yağı kesinlikle yararlıdır, fakat gerçek yararını gör­mek için uzun süreli ve sürekli olarak kullanmak gerekir.

Bal, sarmısak, arısütü, ginseng ve elma sirkesi gibi bir takım farklı yiyeceklerin artritlilere yararlı olduğu iddiaları varsa da, bunlar kanıtlanmış değildir. Bazı kimseler Yeni Zelanda'da bulunan yeşil dudaklı kara kabuk midyesinin suyunun artritlerine iyi geldiğini söylemektedirler, fakat ya­pılan araştırmalar bunu doğrulamamıştır.
Kilo verdirici bir diyet aşırı kilolu bir artritliye yararlı olur, çünkü böylece ağrılı eklemlerin taşıyacağı yük azalacak ve yürümek daha kolaylaşacaktır. Bu genel olarak vücudunu­zun yakabileceği kadar az miktarda yemek anlamına gelir. Sağlıklı ve dengeli bir diyeti uygulamak size genel bir zin­delik verecektir. Bu da şunları yemek demektir:
Çok az şeker, tereyağı, margarin ve hayvansal yağ

Fazla olmamak kaydıyla kırmızı ve beyaz et, balık, süt, sıvı yağ, peynir, yoğurt, baklagiller, ceviz, fındık ve yu­murta

Bol miktarda kepekli ekmek, tahıllı yiyecek, patates, taze meyve ve sebze
Sütün kemikleri güçlendiren kalsiyumu sağladığını unutma­yın ve süt tüketiminizi çok fazla azaltmayın.
Romatoit artrit bazı yiyeceklere karşı vücut tepkisinden kaynaklanabilir mi?

Belirli yiyeceklerin artrite neden olup olmadığı konusunda birçok araştırma yapılmaktadır. Romatoit artritin, migren, astım, ya da, bazı cilt hastalıklarındaki gibi yiyeceklere karşı tepkiden kaynaklanabileceği düşünülmesi gereken bir teo­ridir. Bunu bulmanın tek yolu bir 'hariç tutma' diyeti uygula­maktır. Bu diyette temel yiyecek tüketimi en alt seviyeye in­dirilir ve her gün yeni bir yiyecek eklenerek ters reaksiyonlar dikkatle gözlenir. Belirli yiyecekler yenildikten sonra romatoit artrit belirtileri ortaya çıktığı taktirde bunlar ileride diyetten çıkarılır. Bununla beraber bir hariç tutma diyeti, yeterli beslenmenin sağlandığına emin olmak için bir doktor veya, diyetisyen kontrolünde uygulanmalıdır.

Beslenme faktörleriyle ilgili araştırmalar romatoit artrit üzerinde yoğunlaşmaktadır. Osteoartrit ve diğer hastalık cinslerinin (gut dışında) beslenmeyle ilgisi olması pek mümkün görünmemektedir.

Dinlenme ve egzersiz

Eklemler çok iltihaplı ve ağrılı olduğunda, hareket ederek il­tihabı azdırmamak için, onları dinlendirmek gerekir. Fakat egzersiz yaparak eklemleri mobil ve kasları güçlü tutmak da aynı derecede önemlidir. Bu yüzden artritte dinlenme ve egzersiz arasında hassas bir denge kurmak gerekiyor.

Dinlenme

Akut bir iltihaplı artrit krizinde iltihabın yatışması için din­lenme temel şarttır. Hasta eklemler sürekli olarak oynatıl­dığı taktirde iltihap yatışmaz. Bazen el ve bilektekiler gibi eklemleri tamamen hareketsiz tutmak için süyekler (eklemi sarmak için kullanılan ince tahtalar) gerekebilir. Bunları bir eczaneden, ya da, hastanenin ayakta tedavi servisinden temin edebilirsiniz. Eğer iltihap yayılmışsa kesin yatak istirahat! gerekebilir.

Bir süre aynı pozisyonda kalan eklemin tutulacağını ve onu tekrar oynatabilmenin güç olacağını asla unutmayın. Örneğin, yataktayken ağrıyan dizlerin altına destek olarak yastık koymak belayı davet etmektir: Eklemler bükülü vazi­yetteyken tutulup kalır ve tekrar düzeltmek çok güç olur. Bu yüzden yatarken uzuvlarınızı mümkün olduğunca düz tuta­rak belirli bir pozisyonda tutulup kalmalarını önleyin. Fakat hasta eklemlerinizi dinlendirirken onların oynaklığını koru­mak için birçok kez hafifçe hareket ettirin.

İltihaplanma geçtiği ve tekrar ayağa kalkıp dolaşabildi­ğiniz zaman da hâlâ her sabah ve öğleden sonra bir süre dinlenmeniz iyi olur. Banyodan, ya da, duştan sonra ek­lemleriniz sıcak ve kolay hareket ettirilebilir durumdayken de eklemlerinizi hafifçe oynatın. Ağrı duyana kadar eklemle­rinize normal hareketlerini yaptırın, fakat her gün ağrı eşiği­ni biraz daha yükseltmeye uğraşın.

Egzersiz

Her gün düzenli olarak egzersiz yapmak sıkıcı olabilir ve e-pey öz disiplin gerektirir; bu yüzden artritli bir kişi için dü­zenli egzersizin amaçlarını hatırlamanın yardımı olabilir. Bu amaçlar şunlardır:
Hasta eklemlerinizin oynaklığını korumak
Kaslarınızı güçlendirmek
Genel zindelik ve sağlığınızı korumak

Eğer gün boyunca oturur, ya da, yatarsanız eklemleriniz tutulur, kaslarınız zayıflar, hareket etmenin daha da çok çaba gerektirdiğini görürsünüz ve genel bir yorgunluk ve si­nirlilik hissedersiniz. Fakat eğer günlük egzersiz progra­mınızı sıkı sıkıya uygularsanız, eklemlerinizin hareket ka­pasitesi artar, ağrı azalır, sürekli olan tutulma önlenir ve kendinizi çok daha iyi hissedersiniz.

'Buz çözme operasyonu': Tanınmış bir romatolog olan Dr. Frank Dudley Hart, Artrit' i Yenmek adlı kitapta artritliler için günlük egzersiz programını 'buz çözme operasyonu' olarak tanımlamaktadır. Bu ifadeyle eklemleri korumayı kasteden uzman, her sabah ve akşam, tercihen sıcak bir banyo veya, duştan sonra egzersiz yapmayı öneriyor.

Fizyoterapistler, ya da, diğer adıyla fizik tedavi uzmanla­rı, romatizmal hastalık çekenler için uygun egzersiz prog­ramları hazırlamada uzmandırlar. Bu yüzden yörenizdeki bir uzmana gitmeniz, ya da, doktorunuzdan sizi bölgenizdeki hastanenin size bu egzersizleri öğreteceği ilgili servisine göndermesini istemeniz akıllıca olur.

Eklem hareketleri için egzersizler. Bunlar ağrının izin verdiği ölçüde eklemlere normal hareketlerini yaptırmayı içerir: Dir­sek, ya da, diz gibi menteşemsi bir eklemi bükme ve düz-leştirme, omuz veya, kalça gibi yumrulu-yuvalı bir eklemi döndürme. Omurga, kalçalar, dizler ve ayaklar gibi eklemle­ri vücut ağırlığınızı taşımadıkları oturma, ya da, yatma po­zisyonunda çalıştırmak daha kolay olacaktır. Su ağırlığınızı kaldırdığı ve eklemlerinizin hareketini kolaylaştırdığı için eklemlerinizi sıcak olmak kaydıyla suda çalıştırmanız da ö-zellikle yararlı olur.

Kas güçlendirici egzersizler. Bunlar basit olarak kaslarınızın gücünü geliştirmek için onları çok çalıştırarak kullanılma­maktan doğan atrofiyi (körelmeyi) önler. Şunu unutmayın ki, 'kullanmadığınız şeyi kaybedersiniz'! İzometrik egzersizler (aktif direnç egzersizleri) kasın güçlenmesi için özellikle ya­rarlıdır. Terapist, çalışmanız için vücudunuzun normal iş­levlerini geri getirecek kademeli bir egzersiz programı ha­zırlayacaktır.

Genel zindelik (fitness) egzersizleri: Herhangi bir roma­tizmal hastalığı çekenler için en iyi egzersiz şekli bütün vücudu ağırlığını suya taşıtarak çalıştıran yüzmedir. Her gün yarım saat süreyle hızlı yürüme, ya da, bisiklete binme de mükemmel bir başka egzersiz şeklidir. Temiz havada dü­zenli olarak egzersiz yapmak sizi daha sağlıklı kılar ve artritin kaçınılmaz bir şekilde getirdiği ağrı ve diğer sorun­larla başa çıkmanızı sağlar.

Zihinsel tutum

Artritten kaynaklanan sürekli ağrı güçten düşürücü olabilir. Uyku düzeni bozulabilir ve hasta yorgun, hassas, morali bozuk ve sorunlarla başa çıkmada daha yetersiz bir halde uyanır. Bildiğimiz gibi stres romatoit artrit için bir tetikleyici olabilir, bu yüzden ağrılı bir romatizmal hastalığı çekme stresinin onu daha da ağırlaştıracağını söylemeye bile ge­rek yoktur. Bu stresi azaltmak ve yenmek için ne yapı­labilir?

9. Bölüm'de okuyacağınız gibi vücut için olduğu kadar aklı da tedavi edecek doğal yöntemler vardır, fakat burada aşağıda verilenler gibi basit gevşeme tekniklerinin önemini vurgulamaya değer.

Rahat bir şekilde yaklaşık yirmi dakika sırtüstü yatabile­ceğiniz sakin bir oda bulun.
Bütün sıkıcı düşünceleri aklınızdan çıkarın ve güzel bir yerde (kırda, ya da, sakin bir sahilde) olduğunuzu hayal edin. Kuşlar ve böceklerin veya, martıların ve denizin seslerini (zihninizde gerçekten sakin bir manzara oluştu­racak sesleri) hayal edin.

Vücudunuzun bölümlerini (önce her ayağı, sonra ba­cağın tümünü, sonra her ayağı ve kolu ve bu şekilde yüz ve başınıza kadar her yeri) tek tek ele alarak önce kasla­rınızı kasın, sonra da iyice hareketsiz kalana kadar ta­mamen gevşetin. Bitirdiğinizde tüm vücudunuzu ağır­laşmış ve hareket edemez bir halde hissedeceksiniz ve örneğin, birisi kolunuzu kaldırdığı taktirde tekrar yere dü­şecektir.

İdealinizdeki huzur verici manzarayı ve sesleri hayal ederek bu şekilde beş dakika yatın ve sonra yavaş yavaş gerçeğe geri dönün. Acele etmeyin: Vücudunuzun her bölümünü hafifçe oynatın ve kalkmaya hazır oldu­ğunuzda hem zihninizi hem de vücudunuzu ne kadar gevşemiş hissettiğinize siz de şaşıracaksınız. Ağrınız da azalmış olacaktır.

Uygulamadaki sorunlar için bazı çözümler Sorunlar üst üste yığıldığında pratik olmak her zaman ya­rarlıdır ve günlük yaşamınızda kendi kendinize yardım et­menin birçok yolu vardır.
Örneğin, sırtınızı destekleyen ve oturup kalkmayı kolay­laştıran uygun yükseklikteki rahat bir koltuğa ihtiyacınız ola­bilir. Neden kendinize yaylı veya, motorlu bir oturma kısmı, yumuşak kol dayama yerleri ve omurganızın şekline uyan bir arkalığı olan bir koltuk armağan etmiyorsunuz? İyi ta­sarlanmış bir koltuk günlük konforunuzda büyük bir değişik­lik yapabilir.
Merdiven çıkmanın bir sorun haline geldiğini görebilirsi­niz. Eğer çok katlı müstakil bir evde oturuyorsanız bir apartman dairesi, ya da, tek katlı bir eve taşınma külfeti yeri­ne bir merdiven asansörü taktırmaya ne dersiniz?

Bahçeyle uğraşmaya meraklı olabilirsiniz, fakat düzenli yapılmadığı taktirde bahçenizin ormana dönüşeceği işleri yapmakta güçlük çektiğinizi görebilirsiniz. Eğer çiçek tarhla­rını işlemek için eğilmek sorun oluyorsa, bir taburede otura­rak kolayca erişebileceğiniz yükseklikte tarhlar hazırlamayı hiç düşündünüz mü? özürlü bahçıvanlar için özellikle ta­sarlanmış olan alet edevatı görmeyi de hiç düşündünüz mü?

Çoğu Batı ülkesindeki artrit ve romatizma örgütleri, artritli insanlara sorunlarıyla başa çıkmalarında ve hastalıklarını anlamalarında yardımcı olmak için çok sayıda broşür ve kitapçık yayımlamaktadırlar. İngiltere'deki Artrit ve Roma­tizma Konseyi gibi bazıları da ayrıca araştırma projelerini ve hastaneler ve üniversitelerdeki araştırma birimlerini, tıp fa­kültelerinde romatoloji alanında öğretim üyeleri sağlanma­sını fonlarıyla desteklemekte ve tıpla ilgili mesleklerde romatizmal hastalık çekenlerin tedavisi konusunda bilgi ve deneyim artışı sağlanmasına burslarla destek olmaktadır.

Günlük hayatın uygulamadaki güçlüklerine çözümler bul­mak zihnimizi daha iyi bir duruma getirmeye yardımcı ola­caktır. Gelecek bölümde de artritli kişinin evdeki günlük ya­şantısına yapılacak yardımları göreceğiz.