Altçene Kemiği, Alt Çene Kemik
Yüzün en alt bölümünde, insanlarda tek ve birçok memelilerde çift kemik halinde, bulunur.
Üç parçası vardır; ortada, altçene cismi yanlarda, iki altçene kolu.
Altçene cismi; Açıklığı arkaya bakan bir at nalı şeklinde olup, konveks bir ön yüz, konkav bir arka yüz, üst ve arka yüz, üst ve alt iki kenar gösterir.
Ön yüz; Orta çizgi üzerinde; iki yarım kemiğin, ilk yaşlarda birleşmesinden meydana gelen, tepesi yukarıda tabanı aşağıda, üçgen şeklinde bir çıkıntı, çeneucu üçgeni ve bunun altında orta çizgi üzerinde en çıkıntılı yeri, çeneucu çıkıntısı (Bu üçgenin biçimi şahsa göre değişik olup, tabanı geniş olan hallerde, yan açılar üzerinde görülen tüberküller tuberculum mentole adı alır). Bu çıkıntıdan başlayarak, yanlara, arkaya ve yukarıya, altçene kolunun ön kenarına doğru görülen ibik, linea obliqua adı alır. Bu çizginin üstünde ve altçene cisminin, üst ve alt iki kenarının ortasında görülen delik çeneucu deliğidir. Bu delik çok defa iki küçük azının arası hizasında bulunur.
Arka yüz; Orta çizgi üzerinde ve alt kenara yakın olarak, ikisi üstte ve ikisi altta, çok defa düzensiz olarak görülen, dört dikensi çıkıntı, spinae mandibulares adı alır. Üzerine yapışan kasların adını alan bu çift dikenlerden üstteki, spina musculi genioglossi; orta çizgide, dikine bir durumda, birbirlerine bitişik olarak bulunan alttaki dikenler de, spina musculi geniohyoidei adı alır. Bu dikenlerden başlayarak arkaya dışa ve yukarıya doğru giden çizgiye linea mylohyoidea denir ki, bu da alt çene kolunun, ön kenarının, iç dudağı ile uzanır. Bu çizgi, arka yüzü iki bölüme ayırmıştır; üst ve öndeki bölümün alt çene dikenleri yakınında gösterdiği çukur, fovea sublingualis ; arka bölümün üzerinde bulunan daha geniş ve önden arkaya daha uzun çukurluk da fovea submandibularis adı alır.. Altçene cisminin arka yüzünün üzerinde linea milohyoidea'nın arkasında ona yakın ve paralel olarak bulunan oluğa, sulcus milohyoideus denir ki, piyeste, içinde aynı addaki damar ve sinirler geçecektir.
Kenarlar; Altçene cisminin üst kenarında, altçene dişleri köklerinin içinde bulunduğu diş çukurları olduğundan bu kenara, margo alveolaris denir.
Alt kenar; kalın künt ve pürtüksüzdür. Bu kenar üzerinde, orta çizginin yanlarında oval olarak görülen basıklık, fossa musculi biventeris'dir ki piyeste, iki karınlı boyun kasının yapışmasından dolayı bu adı almıştır.
Altçene kolu; Cismin arka ve yanlarında görülen iki kol, dörtgen biçiminde, yukarıdan aşağıya ve arkadan öne doğrultuda ve yanlardan basık olarak, görülür. Böylece, dışyan ve içyan iki yüz ile dörtkenar gözden geçirilecektir.
Dışyan yüz; Kolun bu yüzünün, alt bölümünde görülen purtüklü yüzeye, maseter pürtükleri denir ki. aynı addaki kasın yapışmasından meydana gelmiştir.
İçyan yüz; Bu yüzün de alt bölümü üzerindeki purtüklü satıh, iç pterigoid kasın yapışma pürtüğü olup, tuberositas pterygoidea adı alır. Bu yüzün ortasında görülen delik, altçene kanalının ağzıdır. İçinden altçene dişlerine giden damar ve sinirlerin geçtiği, tabanı yukarıda bir yarım huni şeklinde olan bu deliğin ön sının üzerindeki sivri çıkıntı, Spîx dikeni adı alır. Bu delikten başlayıp aşağıya ve öne doğru, linea mylohyoidea'ya paralel olarak giden oluğu, cismin arka yüzünde gördük.
Altçene kolunun içyan yüzü üzerinde damar ve sinirlerin geçmesine mahsus birçok küçük delikler vardır.
Kenarlar; Ön kenar; iki dudaklı, tepesi yukarıda, tabanı aşağıda bir üçgen yüzcük şeklinde olup; içdudak, aşağıda linea mylohyoidea ile uzanmakta ve dişbudağa bakarak daha silik bir durumdadır.
Dışdudak, keskin bir kenar halinde olup aşağıda linea obliqua ile uzanır.
Ön kenarın iki dudağı arasında görülen tabanı aşağıda üçgen şeklindeki yüzey, konkav olup içyan kenarının alt bölümünde, tabanı önde, daha süçük ve üçgen şeklinde bir çukurluk gösterir ki, buna trigonum etromolare adı verilir.
Arka kenarı; kalın ve kunt olup hafif bir S biçiminde ayrıntılıdır.
Alt kenarı; altçene cisminin, alt kenarı ile uzanır. Cismin alt kenarı ile kolun arka kenarının birleştiği açı, angulus mandibulae adı alır.
Alt kenarın üzerinde bazan görülen oluk, arteria facialis'e aittir.
Üst kenar; Ön ve arka iki çıkıntı ile arada bir çentik gösterir.
Ön çıkıntı, processus muscularis arka çıkıntı, processus arücularis aradaki çentik, incisura mandibulae adı alır.
Kas çıkıntısı; Üçgen biçiminde olup, dışyan yüzü pürtüksüz, içyan yüzü ise yukarıdan aşağıya doğru ibik gösterir ki, crista bucinatoria adı alan ve aşağıda ramus'un ön kenarının iç dudağı ile uzanan bu ibik üzerine, piyeste aynı addaki kas yapışır.
Bu çıkıntının ön kenarı, ramus'un ön kenarının dış dudağı ile uzanır. Arka kenarı incisura mandibulae'yi yapmaya yardım eder. Tepesi kunt olan bu çıkıntının tabanı ramus'la birleşiktir.
Eklem çıkıntısı; Boyu eninden fazla ve büyük ekseni dıştan içe, önden arkaya doğru olan bir çıkıntıdır. Aynı zamanda önden arkaya "basık olan bu çıkıntının önden ve arkadan görünüşü; tabanı yukarıda, kalın tepesi bir boyun haliyle ramus'ta birleşmiş bir üçgen, görünüşündedir. Bu üçgenin künt olan tabanı, öne ve yukarıya doğru eğik ve bunun doğrultusunda, büyük eksene uygundur. Çıkıntının ön yüzü konkav bir çukurluk; arka yüzü de hem enine hem dikine konvekslik gösterir.
Eklem çıkıntının (Processus arücularis) üç parçası vardır. 1) Altçene başçığı adı alan ve üçgenin tabanını yapan kunt ve lokmamsı parça; 2) başçığı ramus'a birleştiren dar parça, altçene boynu;
3) başçıkla boynun ön yüzünde bulunan çukurluk Başın ikinci bölümü olan yüz. kafanın ön ve alt kısmında bulunur. Yüz kemiklerinin bütünü üçgen prizma şeklinde kabul edilebilir. Bu prizmanın üst ve alt iki tabanı, iki yan ve bir arka olmak üzere üç yüzü, biri ön, ikisi arka üç kenarı vardır.
Üst taban; kafa tabanının ön bölümüne uyar ve onunla sık; olarak birleşir.
Alt taban; iskelette boşdur; burası altçene cisminin alt kenarı ile gonion'lar arasına çekilen çizgi ile sınırlatılır: burasını piyeste ağız döşemesini yapan organlar doldurur.
Yan yüzler üzerinde elmacık, üstçene, altçene ve burun kemiklerinin dış yüzleri vardır.
Arka yüz, açıklığı arkaya bakan bir konkavlık gösterir; ortada vomer'in arka kenarı, yanlarda burun boşluklarının arka delikleri, pterigoid çıkıntılar, şakak altı çukurları ve altçene kolunun içyan yüzü vardır.
Ön kenar üzerinde burun kemikleri arasındaki dikiş, burun boşluklarının ön delikleri, burun dikeni, çene ucu çıkıntısı vardır.
Arka kenarları da altçene kemiği kolunun arka kenarları yapar.
Elmacık Kemiği, Elmacık Kemik
Elmacık kemiği, yüzün üst ve yan bölümünde ve baş bütününde elmacık çıkıntısını, elmacık kemerini, şakak çukurunu ve orbitayı meydana getiren kemiktir. Dörtgen şeklinde ve dıştan içe basık olduğundan iki yüz, dört kenar ve dört açı gözden geçirilir.
Yüzler; Dışyan yüz; piyeste deri altında olup, hafif pürtüklü ve konveksdir; bu yüzde yukarıda ve ön kenara yakın görülen delik foramen zygomaticofaciale adı alır.
İçyan yüz; Bu yüz processus fronto-splıenoideus adı verilen bir çıkıntı ile, ön ve arka iki yüze ayrılır. Bu çıkıntının dişli, pürtülü ve kalın olan kenarı, yukarıda frontal'le aşağıda sfenoid'in büyük kanadı, daha aşağıda maxilla'nın processus zygomaticus'u ile eklemleşir. Bu çıkıntının ayırdığı ön yüz, facies orbitalis olup göz-çukurunun dışyan duvarı ile, döşemenin ön ve dışyan bölümünü yapar. Bu yüzde görülen delik foramen zygomaticoorbitale adı alır. Arka yüz: yukarıda şakak altı çukuru ile komşu olup bu çukurların duvarlarını yapmıya yardım eder. Bu yüz üzerinde görülen delik foramen zygoma-ticotemporale'dir.
Kenarlar; Ö n - ü s t kenar; açıklığı yukarıya ve içe konkav şeklinde olan bu kenar, aditus orbita'nm dış ve alt bölümünü yapmıya yardım eder.
Arka-üst kenar: hafif S biçiminde olup, arcus zygomcticus'un üst kenarını, başbütününde, yapmaya yardım eder.
Ön alt kenar; kaim ve dişli olup üst çene kemiğinin processus zygomaticus'u ile eklemleşir.
Arka-alt kenar; pürtüklü olup, baş bütününde arcus zygomatcus'un alt kenarını yapmıya yardım eder.
Açılar; Üst açı; dişli olarak frontal'in processus zygomaticus'u ile eklemleşir.
Ön ve alt ağılar, üstçene kemiğinin processus zygomaticus'unun kesik tepesine uyarlar.
Arka açı, şakak kemiğinin processus zygomaticus'u ile birleşerek elmacık kemerini yapar.
Sapan Kemiği, Sapan Kemik - Vomer
Orta çizgi üzerinde dikey ve ince, dörtgen bir lam şeklinde olan bu kemik, burun boşlukları bölmesinin arka ve alt bölümünü yapar; iki yüzü ve dört kenarı gözden geçirilir.
Yüzler; Genel olarak pürtüksüz olan bu yüzler üzerinde, içinden damar ve sinirlerin geçtiği, silik olukçuklar vardır. Bunların içinde, ön kenara yakın olarak bulunanı, en belli olanıdır. (Genel olarak düz olan bu yüzler, yaşlılarda, burun bölmesi eğikliği hallerinde, konkavlık veya konveskslik gösterebilirler.)
Kenarlar; Üst kenar; sapan kemiği kanatları (alae vomeris) adı alan uzunluğuna ve arasında bir oluk bulunan dışa bükük iki lamel gösterir. Bu oluk içine sfenoid cisminin alt yüzündeki crista sphenoidea yerleşmiştir. Bu kanatların dışyan kenarları, pterigoid çıkıntının içyan laminasınm üst ucundaki processus vaginalis'le birleşerek bu üç kemik çıkıntısının bir araya gelmesiyle aralarında canalis basi pharyngicus meydana gelmiştir.
Ön kenar; Arkadan öne ve yukarıdan aşağıya, eğik olup bunun da üzerinde üst kenardan daha küçük iki lamella arasında, bir olukçuk vardır. Baş bütününde bu oluğun üst bölümüne ethmoidin dikey laminası, aşağı bölümünde de cartilago septodorsalis'in bölme parçası yerleşecektir.
Arka kenar; İnce, serbest, aşağı ve öne eğiktir, burun boşluklarının arka deliği olan choanaları birbirinden ayırır.
Alt kenar Burun boşluklarının döşemesindeki crista nasalis ile eklemleşir.
Burun Kemiği, Burun Kemik
Orta çizginin iki yanlarında, üst çene kemiğinin alın çıkıntıları arasında, alın kemiğinin de margo nasalis'inin altındadır. Uzunluğuna dörtgen biçiminde, önden arkaya basık, alt bölümü, üst bölümden daha geniş bir lam halinde olan bu kemiğin, bir ön yüzü bir arka yüzü, dört de kenarı vardır.
Ön yüz; enine konveks olup, dikey olarak yukarıda konkavlık. aşağıda konvekslik gösterir. Ön yüzünün orta bölümündeki, bir tanesi büyük olmak üzere, görülen delikler, foramina nasalia adı almakta olup. arka yüzdeki deliklerle birleşiktir. Bu birleşmeyi kemik içindeki küçük kanalcıklar sağlar.
Arka yüz; üst bölümü pürtüklü olup, alın kemiğinin spina nasalis'i ile birleşmektedir. Geri kalan bölümü ise yukarıdan aşağıya, uzunluğuna bir oluk halinde olup, üzerinde sulcus ethmoideus adı alan bir sinir olukçuğu vardır.
Üst kenar; alın kemiğinin margo nasalis'i ile, birleşerek sutura nasofrontalis'i. meydana getirir.
Alt kenar; baş bütününde, apertura piriformis denen, burun boşluklarının ön deliğini yukarıdan sınırlamakta olup üzerinde, arka yüzde gördüğümüz, sulcus ethmoideus'a ait bir çentik gösterir.
Dışyan kenar; üstçene kemiğinin processus frontalis'i iie eklemleşir.
Içyan kenar; kalın ve pürtüklü olup, karşı kemiğin eşkenarı ile eklemleşir.
Alt boynuzcuk kemik
Deniz salyangozu kabuğuna benzeyen biçimde kıvrık önden arkaya doğrultuda, ince bir kemik lamel şeklinde olan bu kemiğin üst kenarı burun boşluklarının dışyan duvarı ile eklemlenmiş olup alt kenarı bu boşluklarda serbesttir.
içyan ve dışyan iki yüzü, üst ve alt iki kenarı, ön ve arka iki ucu vardır.
İçyan yüz; konveks olup burun boşlukları bölmesine bakar; alt bölümü üst bölümüne bakarak, daha pürtüklüdür.
Dışyan yüzü; konkav olup alt meatus'un içyan duvarını yapar.
Alt kenar; kalın, pürtüklü ve konveks olup, kemiğin iç yüzüne doğru sarmal bir durum gösterir.
Üst kenar; bu kemiği başka kemiklerle eklemleştiren kenar olup, önden arkaya doğru, üç çıkıntı ile iki, ince uzun, pürtüklü, eklem yüzü gösterir. Önden arkaya doğru : 1) üstçene kemiğinin crista eonchalis'in ile eklemleşen pürtüklü bir yüz, 2) processus lacrimalis ad: alan, dışyan yüzü konkav lamelsi bir çıkıntı olup unguis'in alt kenarı ile ve üst çene kemiğinin processus frontalis'inin arka kenarının alî bölümü ile eklem yaparak canalis nasolacrimalis'in meydana gelmesine yardım eden bir çıkıntı; 3) Processus maxillaris denen ve üçgen biçiminde olan bir kemik lamel. Bu, üst kenardan aşağıya ve dışyana doğru sarkmış olup, sinus maxillaris'in ağzını alttan daraltmağa yardım eder; o şekilde ki, çıkıntının arka kenarı, sinüs ağzında damak kemiğinin, processus mascillaris'i ile eklemleşir. 4) Processus ethmoideus adı alan ince ve dikey durumda olan bir çıkıntı. Bu çıkıntı üstçene sinusu ağzını, orta bölümde etmoidin processus uncinatus'unun alt kenarı ile birleşerek, daraltmağa yardım eder. 5) Üst kenarın en arkada, kalan yüzey pürtüklü, ince uzun olup, damak kemiğinin içyan yüzündeki crista conchalis ile eklem yapar.
Damak Kemiği, Damak Kemik
Bu kemik burun boşluklarının arkasında ve üstçene kemiği ile pterigoid çıkıntı arasındadır. İnce düzensiz dörtgen şeklinde, biri dikey, biri yatay iki laminanın birbiriyle, dik açı şeklinde, birleşmesinden meydana gelmiştir.
Yatay lamina; Dörtgen şeklinde, büyük ekseni enine olan bu laminanın üst ve alt iki yüzü vardır.
Üst yüzü (Facies nasalis); pürtüksüz ve enine konkav olup burun boşluklarının döşemesinin arka bölümünü tamamlar.
Alt yüzü: damak kubbesine ayrılıp, sert damağın arka bölümünü meydana getirir. Üzeri pürtüklü olan bu yüzün arka ve dışyanında görülen olup arkaya ve dışa eğik olup foramen palatinum majus denilen delikte sonlanır.
Dışyan kenar, dikey lamir.a ile yatay laminanın birleşme çizgisine uyar.
İçyan kenar, kalın ve pürtüklü olup, karşı kemiğin eş kenarı ile birleşerek, burun boşluklarının döşemesinde, crista nasalis'in arka bölümünü, damak kubbesinde de sutura palatina mediana'nın arka bölümünü yapar.
. Arka kenar, açıklığı arkaya bakan bir konkavlık gösteren bu kenarın içyan uçları, karşı kemiğin eş ucu ile birleşerek spina nasalis posterior'u meydana getirir.
Ön kenar, üstçene kemiğinin processus palatinus'unun arka kenarı ile birleşir.
Dikey lamina; Bu lamina düzensiz dörtgen biçiminde olup, yüksekliği genişliğinden fazladır; bunun da iki yüzü ve dört kenarı gözden geçirilmelidir.
İçyan yüz; Burun boşluklarının dışyan duvarını yapan bu yüzün üçtebir alt bölümü ile orta bölümü arasında; alt boynuzcuk kemikle eklemleşen yatay ibik, crista conchalis adı alır. Bu yüzün üst bölümünde processus orbitalis'in hemen altında görülen ikinci ve kısa ibik de, kalbursu kemiğin orta konkası ile eklemleştiğinden crista ethmoidea adı alır.
Dışyan yüzü; Bu yüz üzerinde önden arkaya doğru beş bölüm göze çarpar; 1) sinüs maxillaris'in arka kenarından ağzım kapatmaya yarayan, bölüm; 2) bu çıkıntının tam arkasında, ve üstçene kemiğinin içyan yüzünün arka bölümü ile eklem yapan pürtüklü bir yüzey. (Bu iki bölüme processus maxillaris osis palatini adı verilir). 3) Üst bölümü, fossa pterygopalatina'nm, alt bölümü ise canalis pterygopalatina'nm içyan duvarlarını yapan sulcus pterygopdlatinus; 4) sfenoidin, pterigoid çıkıntısının içyan laminası ile eklemleşen bir yüzey; 5) üçüncü bölümle dördüncü bölüm arasında ve altta üç yüzlü piramid şeklinde olan processus pyramidalis.
Damak kemiğin piramidal çıkıntısı; Tepesi aşağıya, dışa ve arkaya doğrultuda ve üç yüzlü piramid şeklinde olan bu çıkıntı, baş bütününde, sfenoidin pterygoid çıkıntısının iki laminası arasındaki çentiği doldurur. Arka yüzü, yanlarda gösterdiği pürtüklü yüzeyciklerle, pterigoid çıkıntının medial ve lateral laminalarının ön kenarlarıyla eklemlesin Bu iki pürtüklü yüzeycik arasında kalan konkav bölüm,pterigoid çukurunun alt bölümünü tamamlar. Ön yüz, üstçene kemiğinin üstçene tümseği ile eklemleşerek fossa pterygopalatina'nm dibini kapatır. Alt yüz, üzerinde görülen delikler, damak küçük delikleri olup,
baş bütününde canalis pterygopalatinus'a açılan damak kanallarının sert damağa açılan alt delikleridir.
Üst kenar; İki çıkıntı ile bunların arasında bir çentik gösterir. Öndeki çıkıntı, processus orbitalis; arkadaki, processus sphenoideus; aradaki çentik de incisura sphenopalatina adı alır.
Processus orbitalis; Üçgen piramid şeklinde bir çıkıntı olup, dikey laminaya dar bir sapla bağlıdır. Üç yüzünden, alt yüz üstçene kemiğinin arka kenarı ile; ön yüz, etmoidin yan kitlesiyle; arka yüz sfenoid cismiyle eklem yapar. Bu sonuncu yüzün altında, processus orbitalis, iki yamaçlı bir sırt halinde küçük bir serbest yüzey gösterir ki üstteki göz çukuru döşemesinin en arka bölümünü; alttaki fossa pterygopalatina'nm ön duvarının en üst bölümünü, yapar.
Processus sphenoideus; Bu çıkıntı, küçük bir kemik lamel biçiminde olup konkav bir alt-iç yüz ve konveks bir üst-dış yüz gösterir.
Birinci yüz, burun boşluklarının üst duvarını yapar; ikinci yüz pterigoid çıkıntının içyan laminasının içyüzü ve onun processus vaginalis'i ile komşu olup canalis pharyngicus'un meydana gelmesine yardım eder.
İncisura sphenopalitina: Damak kemiğinin processus orbitalis'i ile, processus sphenoideus'u arasında bulunan bu çentik, baş bütününde sfenoid cisminin, pterigoid'in dışyan laminası ile birleştiği hizadaki bölümü ile kapanarak delik haline çevrilir. Baş bütününde burun boşluklarını fossa pterygopalatina'ya birleştiren bu delik, bazı anatomi okullarına göre foramen pterygopalatinum bazılarına göre foramen sphenopalatinum adı alır.
Ön kenar; Dikey laminanm ön kenarı, öne ve aşağıya eğik olup, üst çene sinus'unun ağzını çaprazlar ve alt boynuzcuk kemiğinin processus maxillaris'inin arka kenarı ile eklemleşir.
Arka kenar; Çok ince olan bu kenar pterigoid çıkıntının içyan laminasının içyüzü üzerine dayanır.
Yüz kemikleri, Yüz Kemik
Yüz iskeleti başın ön bölümünde, kafanın da yarı ön ve altında bulunur. Yüzün üst çene ve alt çene olmak üzere iki bölümü vardır.
Üst çene; bir tek ve orta çizgi üzerinde altısı çift olarak onüç kemikten meydana gelir; bu kemiklerden en büyüğü, üstçene kemiğidir. Ötekiler damak kemikleri, tırnaksı kemikler, alt boynuzcuk kemikleri, burun kemikleri ve elmacık kemikleridir. Alt çenede yalnız bir tek kemik bulunur; altçene kemiği.
Üstçene kemiği
Üstçene kemiği, ağız boşluğunun üstünde, gözçukurunun altında, burun boşluklarının yanlarında, bulunan bir kemiktir. Bu kemik karşı eş kemikle birleşerek, bu boşlukların meydana gelmesine yardım eder.
Düzensiz bir dörtgen şeklinde ve içinde üstçene sinusu adı alan bir boşluk bulunan bu kemiğin, iki yüzü ve dörtkenarı okunmalıdır.
Dışyan yüz; bu yüzde dört çıkıntı göze çarpar; ortada, tepesi kesik bir piramid şaklinde olan, elmacık çıkıntısı (processus zygomaticus); onun ön ve üstünde, tepesi frontal kemikle birleşen, processus frontalis; altında, bir sıra üzerinde, üstçene dişlerinin içine gömüldüğü, 'processus alveolaris; arkada, bir tümsek halinde bulunan. tuber maxillae.
Elmacık çıkıntısı; tepesi kesik, üçgen piramid şeklinde, olup üç yüzü ve bu yüzleri birbirinden ayıran, üç kenarı ile bir tepesi vardır.
Üst yüz; göz çukurunun meydana gelmesine yardım eder, ortasında, önden arkaya görülen oluk (sulcus infraorbitalis), önde bir kanalla (canalis infraorbitalis) uzanır; bu kanalın ön ucu, yukarıda, önyüze açılan, foramen infraorbitale ile; aşağıda, köpek dişi ve keser dişler alveolünde sonlanan dar bir kanalcık ile uzanır.
Ön yüz; piyeste yanak derisi ile komşu olan bu yüz üzerindeki foramen infraorbitale, üst yüzde ismi geçen, canalis infraorbitalis'in ön ucudur. Bu delik gözçukuru alt kenarının 5-6 milimetre altında ve onun, 1/3 içyam ile, 2/3 dışyanının birleştiği hizadadır.
Arka yüz; baş bütününde fossa infratemporalis'e bakan bu yüz, tuber maxiillae ile uzanır.
Elmacık çıkıntısının kesik tepesi, elmacık ön alt kenarı ile birleşir.
Elmacık çıkıntısının, ön ve üstünde bulunan processus frontalis'in dışyan yüzünün arka bölümünde ve onun arka kenarına paralel olarak processus zygomaticus'un üst kenarı ile uzanan ibik, crista lacrimalis anterior adı alır.
Üst çene kemiğinin dışyan yüzünde, elmacık çıkıntısının ön ve altında; processus alveolaris üzerinde görülen kabartılar, juga alveolaria adı alır. Bu kabartılarla elmacık çıkıntısının ön yüzü arasındaki çukurluğa, fossa canina denir.
Dışyan yüzün elmacık çıkıntısı arkasında kalan ve tuber maxillae adı alan tümsek üzerinde iki, üç ve daha çok olmak üzere görülen delikler, foramina alveolaria posteriora adı alır ki üst azı dişleri alveollerinde sonlanan aynı addaki kanalcıkların başlangıçlarıdır.
İ ç y a n yüz: bu yüzün 3/4 üst ve 1/4 alt kısmı üzerinde görülen yatay çıkıntı, damak çıkıntısı adı alır.
Damak çıkıntısı; Yukarıdan aşağıya basık, üçgen bir çıkıntı olup ona çizgi üzerinde, karşı eş çıkıntı ile birleşerek, sert damağın bir parçasını yapar, Bu ıkıntının üst ve alt iki yüzü ile üç kenarı vardır.
Alt yüzü, pürtüksüz olup burun boşluklarının döşemesini yapmaya yardım eder; üst yüzü. damak kubbesini yapar; bu yüzün üzeri pürtüklü olup birçok damar delikleri gösterdiği gibi, içinden damar ve sinirlerin geçtiği, önden arkaya doğrultuda oluklar vardır.
Dışyan kenarı, üstçene kemiği ile birleşir. Arka kenarı, damak kemiğinin lamına palatina'sı ile eklemleşir. İçyan kenar ise, kalınca olup karşı kenarla birleşerek, yukarıda burun boşlukları döşemesinde ve orta çizgi üzerindeki crita nasalis'i; altta ise, sutura palatina mediana'yı yapar. (Bazan bu dikişin yanlarında damak çıkıntısının alt yüzünde görülen önden arkaya doğrultudaki kabartıya torus palatinus adı verilir.
Içyan kenarın yüksekliği, önde çoğalır ve crista incisivus adı alır ki, bunun da sivri olan ör. ucu. spina jıasalis maxillaris'air.
Crista nasalis üzerinde yukarıdan aşağıya ve arkadan öne iki oluk vardır ki, yüz bütününde birbirleriyle karşı karşıya gelerek canalis incisivus'u yaparlar: Bu kanalın özelliği; aşağıda, foramen incisuvum denen bir delikle, sutura palatina, mediana'nın ön ucuna açılması; yukarıda ise, iki delikle, burun boşlukları döşemesinde, orta çizgi yanlarında olarak, crista nasalis'uı iki yanına açılmasıdır.
Üstçene kemiğinin, içyan yüzünün, damak çıkıtısı altında kalan bölümü pürtüklü olup, sert damağın yan bölümlerini yaparlar.
Üstçene kemiğinin, içyan yüzünün, damak çıkıntısı üstünde kalan bölümü üzerinde, üstçene sinusu ağzı ile processus frontalis'in içyan yüzü ve ikisinin arasında sulcus lacrimalis görülür.
Üstçene kemiği üzerinde, geniş görülen bu sinüs ağzı, baş bütününde damak kemiği ve alt boynuzcuk kemik uzantıları ile daralmıştır.
Sinüs ağzının üstünde görülen yarım hücreler, etmoidin yarım hücreleriyle birleşerek cellulae ethmoidomaxillares'i yaparlar.
Sinüs ağzının önünde, yukarıdan aşağıya doğrultuda olan oluk sulcus larimalis olup, bunun keskin olan her iki dudağından öndeki processus frontalis'in arka kenarını, arkadaki de sinüs ağzının ön sınırını yapar. Bu her iki dudak baş bütününde unguis'in üzerindeki olukcukla birleştikten sonra canalis nasolacrimalis meydana gelir.
Üstçene kemiğin içyan yüzünde, gözyaşı oluğunun da önünde bulunan processus frontalis'in içyan yüzü üzerinde önden arkaya doğru üstte ve altta birbirine paralel iki pürtüklü iz vardır. Üstteki crista ethmoideus, alttaki, crista conchalis adı alır ki, yüz bütününde, birincisi etmoidle, ikincisi alt boynuzcuk kemikle eklemlesin
Kenarlar; Üst, alt, ön ve arka olmak üzere dört tanedir.
Üst kenarın, ön bölümü, processus frontalis'in arka kenarı ile uzanır, üst kenarının bu çıkıntının arkasında kalan çentiğe incisura lacrimalis denir.
Üst kenar, önden arkaya doğru unguis ve etmoidin lamına papiracea'sı ile eklemle gir.
Ön kenarın ortasında konkav bir çentik vardır. Bu çentiğin alt ucu bir diken gösterir. Bu çentik, karşı kemiğin eş entiği ile aperatura piriformis denen armutsu bir delik meydana getirir ki bu, burun boşluklarının ön ağzıdır..
Üst çene kemiğinin ön kenarının bu çentik üstünde kalan bölümü processus frontalis'in ön kenarı olup burun kemikleriyle eklemleşir.
Alt kenar, açıklığı içe bakan konkav bir çıkıntı şeklinde olup üzerinde üst dişlerin köklerinin yerleştiği alveoller bulunmaktadır. Bu diş çukurları ve dişler karşı kemiğin eş kenarı ile birleşerek diş kemerini yaparlar.
Arka kenar, kalın olup alt bölümünde; tuber maxillae hizasında bu kalınlık daha fazladır, bu kenarın üst ve alt bölümleri pürtüklüdür.
Üstteki processus orbitalis ossis palatini ile, alttaki ise processus pyramidalis ossis palatini ile birleşir.
Arka kenarın alt bölümünde, üst çene kemiğinin içyan yüzüne aşan bir oluk vardır; sulcus pterygoplatinus adı alan bu oluk, yüz bütününde damak kemiğinin eş addaki oluğu ile birleşerek canalis pterygopalatimus'u meydana getirecektir.
Üstçene sinusu; Burun boşluklarına açılan paranasal sinuslardan biridir. Processus zygomaticus'un içini kaplayan bu sinüs burun boşluklarında okunacaktır.
Tırnaksı kemik - Gözyaşı kemiği
Dörtgen ince bir lam biçiminde, dışyandan içyana yassı, göz çukurunun içyan duvarı üzerinde ve üstçene kemiğinin alın çıkıntısının arkasında bulunan bu kemiğin iki yüzü ve dört kenarı vardır.
Dışyan yüzü (Orbital yüz); Bu yüz dikey bir ibikle, iki bölüme ayrılır. İbiğin önünde kalan uzunluğuna oluk, gözyaşı oluğu adı alır ve bunun içyan kenarı, üstçene kemiğin processus frontalis'inin arka kenarı ile birleşerek gözyaşı kesesi çukurunu tamamlarlar. Bu çukurun alt bölümü canalis nasolacrimalis'ie uzanır.
Kemiğin dışyan yüzünün, gözyaşı arka ibiğinin arkasında kalan bölümü düz olup orbitanın içyan duvarının ön bölümünü yapmaya yardım eder.
Bu ibiğin alt ucunda, dışyana ve öne doğrultudaki, çengel şeklindeki çıkıntı hamulus lacrimalis adı alır ki, üst çene kemiğinin, üst kenarındaki çentikle eklemleşerek, canalis nasolacrimalis'in üst ağzını yapmaya yardım eder.
İçyan yüzü (Nasal yüz); Bu yüzün ortasında, dışyan yüzdeki ibiğe karşılık bir oluk vardır. Bu yüzün oluk önündeki bölümü burun orta measmı yapar; arka bölümü ise etmoidle birleşerek, etmoid ön hücrelerini tamamlamaya yardım eder.
Kenarlar; Üst kenar, frontalin facies orbitalis'inin içyan kenarı ile; alt kenar, alt boynuzcuk kemiğinin processus lacrimalis'i ile; arka kenar, etmoidin lamina papiracea'sı ile, ön kenarı da, processus frontalis maxillae'nin arka kenarı ile eklemleşir.
Üstçene Kemiği
Damak Kemiği
Alt boynuzcuk Kemik
Burun Kemiği
Sapan kemik - Vomer
Elmacık kemiği
Altçene kemiği
Worm kemikleri, Worm Kemiği
Kafa kemiklerinin, bazılarının arasında arasıra fazladan görülen kemiklere, on yedinci yüzyılda yaşamış ve ilk defa bu kemiklerden bahsetmiş olan Olaus Worm'un adı verilmiştir. Bu kemikler, ya dikişlerin birleşme yerlerinde (pterion, lambda, bregma, glabella noktalarında os bregmaticurn, os epiptericum gibi adlarla veya dikişler üzerinde (en çok lambdoid dikiş üzerinde os suturare - ossa suturarum adı ile) veyahut da bir kafa kemiğinin içinde, dikişlerden uzak olarak bulunabilir.
Kafa bütününün okunması
Kafa kemiklerini ayrı ayrı gözden geçirdik. Bu kemiklerin birleşmesinden meydana gelen kafanın bütününe bakarsak, kalın ucu arkada ovoid bir kemik kutu olduğunu görürüz.
Kafada, kafatası veya kubbesi adı alan bir üst bölüm; bir de kafa tabanı adı alan alt bölüm vardır.
Kafa kubbesi ile tabam arasındaki sınır önde keş kemerlerinden, arkada ise artkafa d:ş çıkıntısından geçen, yatay bir düzlemdir. Kafa kubbesi, alın ve duvar kemiklerinin skuama parçalarından meydana gelir. Kafa tabanını sfenoid ve etmoid ile şakak ve artkafa kemiklerinin alt bölümleri yapar.
Kafa kemikleri birbiriyle birleşerek, dikişleri meydana getirirler. Kafa tabanında: içinden damar ve sinirlerin geçtiği, birçok delik ve kanallar vardır.
Kafa tabanının 1/3 ön parçası yüz kemiklerinin birçoğu ile, daha doğrusu, yüz bütününün üst bölümü ile birleşiktir. Bu birleşme aralarında; gözçukuru, burun boşlukları gibi aralıklar meydana gelmiştir.
Gerek kafanın dış yüzü ve gerekse kafa boşluğunun iç yüzü; yüz kemiklerinden sonra göreceğimiz baş kemiklerinin bütünü okunurken gözden geçirilecektir.
Duvar Kemiği, Çeper Kemiği
Orta çizginin yanlarında, dörtgen biçimde, kafa boşluğunun yan duvarlarının büyük bir bölümünü meydana getiren, yassı bir çift kemiktir. Frontalin arkasında, occipital'in önünde, temporal ve sfenoidin üstünde bulunmaktadır. Bir d ı ş, bir i ç. iki yüzü ile dört kenar ve dört açı gösterir.
Dış yüz; Bu yüze kafadışı yüz de denir; konveks olan bu yüzün alt bölümünde, birbirine az çok paralel ve konkavlıkları aşağı bakan iki çizgi görülür; üsttekine şakak üst çizgisi alttakine de şakak alt çizgisi adı verilir. (Birincisine şakak kasının fasiası ikincisine kendisi yapışır). Bu çizgilerin üstünde, kemik kaypaktır.
Kemiğin bu yüzünde en fazla tümseklik gösteren kısmına duvar kemik tümseği denir. Bu yüzde üst kenara ve onun arka bölümüne yakın olmak üzere görülen deliğe, foramen parietale denir.
İç yüz; Kafaiçi yüzü de denen bu yüz, konkav olup çukurluğu en fazla olan orta bölümüne, duvar kemik çukuru denir. Bu yüz üzerinde alt kenardan üst kenara doğru dallanmış olarak ilerleyen oluklar, sulci arteriorum adı alır. Bu yüzün üst kenara yakın bölümlerinde, bu kenar uzunluğunca görülen yarım oluk, eş kemiğin aynı yüzündeki yarım olukla birleşerek sulcus sagitalis'i yapacaktır. Bu yüzde kemiğin üst kenarına yakın olarak görülen küçük çukurcuklar, Pacchioni çukurcukları adı alır. Bu yüzde, üst kenara ve onun arka bölümüne yakın olarak görülen delik foramen parietale'dir.
Kenarlar; Üst kenar; dişli olup karşı taraftaki kemiğin eş kenarıyla birleşerek, suturga sagitalis'l yapar.
Alt kenar; dıştan içe doğru kalem vari kesik olan bu kenar, temporalin pars sguamosa'si ile birleşerek, sutura parietotemporalis'i yapar.
Ön kenar; frontaîle birleşerek sutura coronaüs'i yapar.
Arka kenar; artkafa kemiğinin skuaması ile birleşerek, sutura lambdoides'i yapar.
Açılar; Bu kemiğin üst ön açısı koronal ve sagital dikişlerin birleştiği yere rastlar: bu noktaya bregma adı verilir.
Arka üst açı (Angulus occipitalis); sagital ve lamdoid dikişlerin birleştiği yere rastlar; bu noktaya lambda denir.
Ön-alt açı; sfenoidin büyük kanadı ile birleşir. Buradaki frontal, parieral ve sfenoidin büyük kanadının birleştikleri noktaya, pterion denir.
Arka-alt açı; temporalin mastoid parçası ile occipital arasında olup. bu üç kemiğin birleşme noktasına, asterion adı verilir.
Şakak Kemiği, Şakak Kemik – Temporal
Kafanın yanlarında, sfenoidle artkafa kemiği arasında, parietallerin altında çift olarak bulunan bu kemik, doğumdan evvel üç ayrı parçadan meydana gelmiştir:
Sedef (squama) parçası
Timpan parçası
Piramid veya kaya parçası
Dölyatağıiçi gelişimi esnasında bu üç parça birbirleriyle birleşerek bu kemiği meydana getirirler. Doğduktan sonra ise bu üç parçanın birleşmesine ait izlere sutura halinde rastlanmaktadır.
Gelişim; Yeni doğmuşta temporal'in pyramis'i; tabanı arkada büyük ekseni öne ve içe doğrultuda bir piramid şeklindedir.
Pars squamosa ise dikey bir kemik lamı halinde pyramis'in üst ve dışyanmda olup onunla fissura petrosguamosa ile birleşiktir.
Timpan parçası ise, yukarı bölümü eksik bir kemik halka biçiminde olup pyramis'in alt ve dış yanında olarak iki ucu pars squamosa ile birleşmiş bulunur.
Sonraları pyramis ve squama yavaş yavaş gelişir en çok form değişikliği pyramis'in tabanı ile pars typanica'âa olur. Pyrams'in tabanı çok kalınlaşır ve memesi biçimini alarak ve içinde boşluklar meydana gelerek pars mastoidea halini alır aynı zamanda skuamanın alt kısmı piramid ile birleşir ve pars typanica halka şeklinden yukarısı açık bir oluk biçimini alır ve duvarları biraz sonra göreceğimiz dışkulak yolunun ön alt ve arka duvarlarını yapar. Bu yolun üst duvarı ise pars squamalis'den meydana gelir, böylece temporalin şekli yetişkinde oldukça değişmiş olur. Erişgin bir şahısda temporalde 1) pars squamalis, 2) pars petrosa, 3) pars mastoidea olarak üç parça görülür.
Bu kemiğin bu üç parçası ayrı ayrı gözden geçirilecektir.
1. Sedef (Skuama) parçası; Dıştan içe yassı yarım daire şeklinde olan bu parçanın bir dış öbürü iç (endocranial) iki yüzü ile bir çevresi vardır.
Kafadışı yüzü; Bu yüzün üçte iki üst kısmı ile üçte bir alt bölümü arasında, ilk göze çarpan yatık çıkıntı, elmacık çıkıntısı adı alır; bu çıkıntının biri transversal öbürü önden arkaya uzunluğuna olmak üzere iki parçası vardır.
Yukarıdan aşağıya basık olan enine bölümünün üst yüzü önden arkaya oluk şeklindedir. Alt yüzü ise önden arkaya konveks bir çıkıntı halinde olup şakak lokması veya eklem tüberkülü adı alır. Zigomatik çıkıntının bu enine parçası ile önden arkaya uzunluğuna olan parçasının birleşme yeri en çıkıntılı yeridir. Zigomatik çıkıntının enine parçası; önden arkaya bölümünü ikiye ayırır: Ön parça, serbest olup önden arkaya uzunluğuna ve enine basıkçadır; dış yüzü konveks, iç yüzü konkav, üst kenar keskin alt kenar kunt olan bu parça asıl processus zygomaticus'dur.
Bunun önde olan serbest ucu dişli olup elmacık kemiğinin temporal çıkıntısı ile birleşerek elmacık kemerini tamamlar.
Zigomatik çıkıntının şakak lokmasının arka parça, crista supramastoidea, adı da almakta olup önce keskin sonra basık bir çizgi halinde yukarıya arkaya doğru ilerleyerek skuama parçasının çevresine kadar gider.
Şakak kemiğinin skuama parçasının dış yüzünün zigomatik çıkıntısı üstünde kalan parçası, konveks ve pürtüksüz olup kafa bütününde şakak çukurunu yapmaya yardım eder; üzerinde derin şakak arterlerinin izleri görülebilir.
Skuama parçasının zigomatik çıkıntı altında kalan bölümü, kafa tabanı ile ilgili olup demin söylediğiniz şakak lokmasından (tuberculum articulare) başka onun arkasında mandibula çukuru adı alan ekseni dıştan içe ve önden arkaya doğru eliptik bir çukurluk gösterir. Bu çukurun ortasında enine olarak bulunan yarık, Glaser yarığı (fissura petrotympanica) olup bu çukuru ikiye ayırır, ön bölümüne eklem yüzü (facies articularis) denir ve şakak eklemi ile ilgili olup skuama parçasının sının içinde bulunur.
Glaser yarıgının arkasında kalan bölümü ise eklemle ilgili olmıyarak timpan kemiğinin piramis parçasının sınırı içinde bulunmaktadır.
Kafaiçi yüzü; Şakak kemiğinin skuama parçasının, kafaiçi yüzünde bulunan girinti ve çıkıntılar beyin kıvrımlarını ve bunların arasındaki beyin oluklarına uymakla beraber, yine bu yüz üzerinde görülen damar olukları içinde de beyin zarlarına ait arteria meningica media ve dalları bulunmaktadır.
Skuama çevresi; Bu çevre biri altta yapışık, öbürü üstte serbest olarak iki bölümde gözden geçirilebilir.
Yapışık bölümü arkada mastoidle bazan iz bırakmadan, bazan da sutura mastoideosquamalis adında bir sutur görülebilir.
önde pyramis ile olan birleşmesi, dış yüzde Glaser yarığı ile kolayca görülebilir; iç yüzde ise bu birleşme fissura petrosquomalis iledir.
Çevrenin serbest parçası bir dairenin üçte ikisi kadardır. Bu çevre lamina interna'nın zararına olarak içten dışa kalemvari kesik olup önde sfenoidin büyük kanadı ile, yukarıda parietalle sutura halinde eklem yapar.
2. Piramid veya kaya parçası; Şakak kemiğinin bu parçası; ekseni önden arkaya ve içten dışa, kesik tepesi önde ve içte tabanı dışta ve arkada olan, dörtgen piramid biçimindedir. Piramidin dört yüzü, dörtkenarı, tabanı ve tepesi gözden geçirilecektir. Dört yüzden ikisi ön-üst, arka - üst olup kafa boşluğu içine; diğer ikisi ön - alt arka - alt olup kafa dışına bakarlar.
Ön-üst yüz; Bu yüzün üçte bir arka ve üçte iki ön bölümleri arasında iç kulağın üst yarım daire kanalının meydana getirdiği bir kabartı vardır ki buna eminentia arcuata denir. Bu çıkıntının önünde uzunluğuna bir yarık ile, bunu öne doğru uzatan bir olukçuk ve onun dış yanında, daha küçük ikinci bir olukcuk bulunur.
Piramidin tepesine yakın, bir parmağın yapabileceği çöküntü biçiminde bir çukurcuk vardır. Piyeste, içinde Gasser ganglionu yerleşmiş olan bu çukurcuğa. Gasser çukurcuğu denir.
Bu yüzün eminentia arcuata'nın önünde ve dışyanında kalan bölümü teğmen tympani adı alır. Orta kulağın ince bir kemik duvardan yapılı olan üst duvarını meydana getiren bu kısım üzerinde fissura petro-squamosa bulunur.
Arka-üst yüz; Bu yüzün ortasının biraz önünde içkulak yolu ağzı vardır. Dibi içkulak yolu ile devam eden bu ağzm birkaç milimetre üst ve arkasında fossa subaraıata denen uzunluğuna bir çukurcuk vardır.
Yine içkulak yolu ağzının bir birbuçuk santimetre arkasında bir tırnak izine benzeyen girintinin dibinde içkulakla ilgili vestibul kanalcığının iç ağzı vardır.
Ön-alt yüz; Bu yüzün üçte iki arka ve dış bölümü kemiğin gelişmesinde söylenecek olan timpan kemiğine ait olup dışkulak yolunun ön duvarını yapan ince hafif konkav ve kaypak bir kemik laminadan meydana gelmiştir. Burası aynı zamanda kemiğin skuama parçasında söylediğimiz fossa mandibularis''in, Glaser yarığı arkasında kalan ve şakak eklemi ile ilgisi olmayan bölümüne aittir. Bu kemik lamının, stiloid çıkıntı tabanını yarı sarmak üzere aşağı doğru uzanan bölümüne processus vaginalis de denmektedir. Bu kemik lamın alt kenarının ön bölümü, crista temporalis adı alır ve pyramis'in alt kenarının keskin kısmını yapar.
Ön alt yüzün bu kemik lamının önünde kalan parça pyramisle kemiğin Skuama parçası birleşerek bir açı yaptığı görülür bu açının tepesinde biri üst öbürü alt iki kanalcık vardır; Canalis musculotubalis denen çifte namlusunun ucuna benzer şekilde olan bu yarım kanallardan üstteki içinde piyeste ortakulağın musculus tensor tympani'si bulunur; alttaki de Eustachi borusunun kemik kısmıdır. Bu iki yarım kanalın da önünde, pyramis'in ön alt yüzü bir oluk gösterir ki bu dar oluk kafa bütününde, sfenoidin büyük kanadı ile birleşerek genişçe bir oluk meydana getirir ve içi piyeste Eustachi borusunun kıkırdak kısmı ile komşudur.
Arka-alt yüz; Bu yüzde görülenleri sıralarsak:
1) Arkada pyramis'in tabam ile birleşik fakat ernbriyolojik olarak ondan ayrı oları stiloid çıkıntı. (Bu kemik ernbriyolojik olarak hyoid kemikle ilgilidir);
2) bunun arkasında ve bununla mastoid çıkıntı arasındaki çukurluğa açılan foramen siylomastoideum (Bu delik pyramis içindeki Fallop kanalının alt deliğidir);
3) stiloid çıkıntının içyanında yuvarlak ve konkav bir çukur (Bu çukurluk kafa bütününde foramen jugulare'yi yapacaktır);
4) bu çukurluğun dışyanında bir oluk ve bunun ucunda bir delik;
5) bu jugular çukurun da önünde carotis kanalının dış ağzı;
6) carotis kanalı ile jugular çukur arasında Jacobson kanalcığının dış deliği;
7) karotis kanalı önünde pürtüklü bir yüzey vardır bu pürtüklü yüzeye yutağın yukarı ucu Eustachi borusunun kıkırdak parçası, yumuşak damak kaslarından musculus levator veli palatini yapışır.
Kenarlar; Pyramis'in üst, ön, arka ve alt olmak üzere dörtkenarı vardır.
Üst kenarında, piyeste içinde sinüs petrosus superior'un bulunduğu sulcus cristae pyramidis görülür.
Ön kenar ında, arkada Glaser yarığı, daha önde temporalin skuama parçası ile pyramis parçasının birleştiği ve kafa bütününün de içinde spina ossis sfenoidis'in yerleştiği açı vardır.
Ön kenarın en ön bölümü kafa bütününde foramen lacerum'u yapmağa yardım eder.
Arka kenarında arkada fossa jugularis'in arka ve dışyan sınırı üzerinde indsura jugularis adı alan bir çentik gösterir. Bu çentik kafa bütününde occipital'in eş çentiği ile birleşerek arka yırtık deliği yapacaktır. Bu çentik küçük, keskin bir dikenle ikiye ayrılır.
Arka kenar üzerinde bu çentiğin önünde çok kere üçgen biçiminde fossula petrosa adı alan bir çukurcuk bulunur ki bunun dibine koklea kanalcığının dış deliği açıldığı gibi piyeste bu çukurcuk içinde Andersche ganglionu bulunur.
Alt kenarı, pyramis'in ön alt yüzünü arka alt yüzünden ayırmakta olup arka kısmı bundan önce alt ön yüzde gördüğümüz timpan kemiğine ait laminanın crista tympanica adı alan keskin alt kenarıdır. Daha ön bölümü içinde piyesde Eustachi borusunun kıkırdak parçası bulunduğu oluk vardır.
Taban; Pyramis'in tabanının hemen bütünü kemiğin mastoid parçası ile birleşmiştir; yalnız bu birleşme hizasında temporal kemiğin dışyan yüzünde görülen dışkulak yolu ağzı ile onun devamı olan dışkulak yolu vardır. Bu porus, elliptik biçimde olup büyük ekseni yukarıdan aşağıya ve biraz önden arkaya doğrudur. Dışkulak yolunun yukarı duvarı skuamanın ön alt ve arka duvarları da timpan kemiğinden meydana gelmiştir.
Pyramis'in tepesi kesik olup karotis kanalının iç deliğini (apertura interna canalis carotici) gösterir.
Tepe, kafa bütününde sfenoidin cismi ile büyük kanadın arasındaki açıya girmiştir, Pyramis'in tepesiyle, sfenoidin cismi ve büyük kanadı arasında çevresi girintili çıkıntılı olan bir aralık bulunur. Ön yırtık delik adı alan bu aralık sfenoidin lingula adı alan sivri çıkıntısı ile iki bölüme ayrılır; içyandaki bölümün içinde piyesde arteria caroüs interna bulunur; dışyandaki bölümü ise bir bağ dokusu ile kapalı olup içinden nervi petrosi geçer.
3. Mememsi parçası; Bu parça, temporalin arka-aşağı bölümünde ve dışkulak yolu arkasındadır; 2/3 bölümü, ön ve iç yanda pyramis ile, 1/3 bölümü de, ön ve dışyanda skuama ile birleşiktir; bunun bir kafadışı yüzü, bir kafaiçi yüzü, bir de çevresi
vardır.
Dış yüzü; Bu yüz üzerinde, bazan pars squamalis'in pars petrosa ile birleşme yerine ait bir artık olan sutura mastoideosquamalis görülür. Bu dik:ş'n doğrultusu, arkadan öne ve yukarıdan aşağıyadır.
Mastoid parça dış yüzünün 3/4 arka ve alt bölümü, boyun kaslarının bir kısmının yapışmasına ait pürtüklülük gösterir; arka kenarın ortalarına yakın olarak görülen delik foramen mastoideum'dur. Mastoid parçanın 1/4 ön - üst bölümü ise oldukça düz olup, burada dışkulak yolunur, arka ve üstünde spina suprameatum denen küçük bir dikensi çıkıntı, bunun da hemen arkasında, ortalama bir santimetre kare genişliğinde, delikli ve kalbursu bir alan vardır.
Mastoid parçanın dış yüzünün alt bölümü, aşağıya doğru bir çıkıntı gösterir, mastoid çıkıntı denen bu çıkıntının da dışyan yüzü, boyun kaslarının bağlarının yapışmasına ait pürtüklülük gösterdiği gibi, bu çıkıntının içyan yüzünde de musculus biventer'in arka bölümünün yapışmasına mahsus, önden arkaya doğru inci-sura mastoidea denen bir yarık bulunur; bu yarığın da daha iç yanında, yine önden arkaya doğru bulunan oluğa, piyeste içinden geçen arterin adı verilir (sulcus arteriae occipitalis).
İç yüzü; Burası konkav bir çukurluk halinde olup kafa bütününde, kafa boşluğunun en arka bölümündeki fossa crani occipitalis'i yapmaya yardım eder. Bu yüzün üzerinde, yukarıdan aşağıya ve arkadan öne doğrultuda, bir S şeklinde kıvrım gösteren oluk, sigmoid oluk adı alır; bu oluğun ortasına doğru ve arka kıyı üzerindeki delik, foramen mastoideum'un iç deliğidir.
Mastoid parçanın çevresi; önde pars squamosa ve pars petrosa ile yukarıda parietal, arka ve altta da occipitalle eklemleşir.
Temporal'in iç yapışı; Bu kemik içinde: 1) Kulak yapısına giren boşluklarla. 2) karotis kanalı, 3) sinir kanalları vardır.
1) Kulak yapısına giren boşluklar şunlardır:
a) Dışkulak yolu
b) Ortakulak (Ortakulağın timpan boşluğu ve Eustachi borusu pyramis içinde: antrum ve mastoid hücreleri, mastoid parçası içinde olup, bunlar kulak bahsinde gözden geçirilir.)
c) İçkulak (içkulağın kemik parçası da pyramis içinde olup kulak bahsinde okunur.)
ç) İçkulak yolu (içkulak yolu da kemik labirent denen içkulağın kemik parçasında okunmakta ise de, içkulak yolunu burada kısaca gözden geçirmek lüzumludur.)
içkulak yolu; Bu yolun porus acusticus internus denen, oval biçimdeki ağzı pyramis'in arka-üst yüzünde olup, ekseni önden arkaya ve içten dışa doğru eğiktir: piyeste içinde nervus statoacusticus, nervus facialis, nervus intermedius ile ganglion vestibuli bulunan, bu yolun dibi içkulakla komşu olup enine bir ibikle üst ve alt iki parçaya ayrılır. Üst parçada önde ve arkada olmak üzere iki alancık vardır; ön alancıkta Falîop kanalının (yüz siniri kanalının) başlangıcı olup, yüz siniri ile nervus intermedius'un pyramis içine girdiği delik burasıdır; dibin üst - arkadaki alancığı ise deliklidir ve area vestibularis utriculoampuüaris adı alır; buradan denge sinirini meydana getiren dalcıklar geçecektir.
İçkulak yolu dibinin alt parçasında da ön ve arka iki alancık vardır ki, ikisi de deliklidir. Arkadaki; area vestibularis saccularis, öndeki de; tractus spiralis foraminosııs adı alır ki bunlardan da işitme ve denge sinirlerini meydana getiren iplikler geçecektir.
2) Karotis kanalı; Arteria carotis interna'taa içinden geçtiği bu kanal, piramidin arka - alt yüzünden, apertura externa canalis carotici ile başlar ve önce dikine yükselerek ve birkaç milimetre sonra da, bir dirsek yaparak öne ve içe doğrulur; ve piramidin kesik tepesinde apertura interna canalis carotici ile sonlanır.
3) Karotiko - timpanik kanal; Karotis kanalının yükselen parçasının dışyan duvarından başlayan bu kanai, ince ve kısa olup da ortakulağın timpan parçasının ön duvarına gider; içinde aynı addaki sinir ve arter vardır.
4) Falloppia kanalı; İçkulak yolu dibinin üst - ön alacığından başlıyarak foramen stylomastoideum'da sonlanan bu kanal içinde, nervus facialis ile nervus intermedius vardır. Bu kanal pyramis içinde ilerlerken, üç ayrı doğrultuda, üç bölümle bunlar arasında iki dirsek gösterir.
Birinci bölüm 3 - 4 milimetre olup, dışa ve biraz öne doğrultuda ve pyramise dikey durumdadır.
İkinci bölüm, bir santim kadar olup, arkaya dışa ve biraz da aşağıya doğru ilerleyerek, piramide hemen paralel bir durum gösterir.
Bu iki parça arasında, kanalın birinci dirseği vardır ki, bu pyramis'in üst ön yüzündeki hiatus canalis nervi facialis ile birleşiktir.
Kanalın üçüncü parçası 10-15 miimetre kadar olup, ikinci bölümle kendi arasındaki ikinci dirsekten başlayarak dikey bir doğrultu ile foramen stylo-mastoideum'da sonlanır.
5) Jacobson kanalı; Fossa jugularis'le canalis caroticus'un d:ş deliği arasında, bu kanalın alt deliği bulunur. Bu delikten başlayan kanal yukarıya ve dışyana doğru ilerleyerek, ortakulağın timpan parçasının alt duvarına açılır.
6) Mastoid kanalcığı; Fossa jugularis'in, dışyan duvarı üzerinde ve bir ince oluk ucunda bulunan delikten başlayan bu kanalcık, Falloppia kanalının son bölümü ile birleşir.
Alın Kemiği - Frontal
Geniş ve dikey olan sedefsi parçası ile kafanın ön bölümünün; yatay parçası ile de göz çukurlarım yapmağa yardım eden bir kemiktir.
Böylece iki parçaya ayrılabilir:
1) Dikey parçası; üstte dikine ve enine (frontal durumda), arka yüzü konkav olarak kafatasının ön bölümünü yapar, bu parça squama frontalis adı alır.
2) Yatay parça; altta ve yatay durumda olup orbito-nasal parça adı alır. Bu ikinci parçanın yanları orbitaları meydana getirdiği için pars orbitalis, orta kısmı burun boşlukları ile ilgili olduğu için pars nasalis adı alır.
Bütünü göz önünde bulundurulunca, frontalin bir iç (kafaiçi) öbürü dış (kafadışı) olmak üzere iki yüzü ile bir çevresi ele alınabilinir.
A. Kafa dışı yüzü; Bu yüz biri dikey, biri yatay iki bölümle bunları birleştiren orbito nasal bir kenar gösterir.
Dikey parçası, önde konveks, orta çizginin iki yanlarında alın çıkıntılarını gösterir. Yanlarda şakak çukurunu yapmağa yardım etmek üzere küçük bir konkav yüzcük vardır. Kafadışı yüzünde görülenleri sıralayalım:
1) Orta çizgi üzerinde nadir olarak sutura metopica denen bir dikiş görülebilir; fakat çok defa doğduktan sonra bu dikiş kaybolursa da orta çizginin alt kısımlarında izleri bulunabilir.
2) Orta çizgi üzerinde altta, geniş kabartıya glabella,
3) Onun yanlarındaki uzunluğuna ve açıklığı aşağı bakan bir konkavlık gösteren kabartıya kaş kemeri,
4) Onların üstünde ve orta çizginin yanlarında yuvarlak geniş iki tümsek bulunur ki bu sonuncular gençlerde daha çıkıntılıdır.
5) Daha yanlarda, şakak çizgisi adı alan ve kemiğin kafadışı yüzünün dikey parçasının konveks olan ön yüzüyle yanlardaki konkav bölüm arasında bulunan bir şakak çizgisi, (Bu iskelette Unea temporalis superior'un başlangıcını yapar).
6) Son olarak en dışyanda, üçgen şeklinde hafif konkav bir yüzey (facies temporalis ossis frontalis) görülür.
Yatay parça; Ortada konkavlığı öne ve aşağı bakan bir çentik gösterir. Kenarları dişli olan bu çentik içyanda burun kemikleri, dışyanda üst çene kemiğinin frontal çıkıntısı ile birlcş'r. Yatay parçada orbito-nasal kısmın yanlarında spina nasalis, onların yanlarında sinüs frontalis'in ağzı apertura sinüs frontalis vardır.
Bu parçanın ortasında bir etmoid çentiği görülmekte olup. kenarı çok pürtüklü olan bu çentik iskelette etmoidle birleşir. Bu çentiğin önünde ve ortada bulunan sim çıkıntı spina nasalis adı alır. Üç yüzlü piramid şeklinde tepesi aşağıda tabanı yukarıda bulunan bu dikenin ön yüzü pürtüklü olup iskelette burun kemikleriyle birleşir. Arka yüzleri burun boşluklarının tavanını yapmaya yardım eder. Arka yüzünde ve ortada bulunan dikine kabartıya etmodin dikey laminası birleşir.
Bu etmoid çentiğinin yanlarında ve arkasında önden arkaya uzanan sathı üzerinde birbirleriyle ince lamellerle ayrılmış yarım hücreler görülür. Foveollae ethmoidea denen bu çukurcuklar etmoidin üst yüzündeki yarım hücrelerle birleşerek tam bir hücre yapacaklardır. Bu yarım hücrelerin arasında sağda solda ikişer tane oluk şeklindeki yarım kanalları da etmoidin aynı olukları ile birleşerek önde canalis orbitocranialis arkada canalis orbitoethmoideus'u meydana getirirler.
Yatay parçanın yanlarında üçgen şeklinde iki konkav çukur vardır ki facies orbitalis denen ve göz çukurunun üst duvarını yapan bu yüzey üzerinde dışyanda görülen küçük çöküntü fossa glandulae lacrimalis; içyanda ve önde görülen diğer bir küçük çöküntü foveola trochlearis adı alır. (Piyeste bu çukurluğun birincisi içinde gözyaşı bezi bulunacak, ikincisi üzerine de m. obliguus superior'un kirişine ait trochlea yapışacaktır)
Orbito-nasal kenar; Bunun da bir ortada iki yanlarda olmak üzere üç kemeri vardır. Ortadaki kemer kenarları dişli olup içyanda burun kemikleriyle dışında üst çene kemiğinin frontal çıkıntısı ile iskelette birleşir. Yan kemerler ise orbitanın üst kenarlarını yapmaktadır; bu kemerlerin iç yan bölümleri kunt dışyan bölümleri keskindir. Bu yan kemerler üzerinde orta çizginin üç santim dışyanında bazan bir çentik bazan bir delik bulunur ki inclsura supraorbitale veya foramen supraorbitale adı alan bu delik ve çentikten damar ve sinirler geçer.
Yan kemerlerin dış uçları prizmatik şeklinde bir çıkıntı ile sonlanır, processus zygomaticus ossis frontalis adı alan bu çıkıntı elmacık kemiğin üst açısı ile iskelette birleşecektir.
B. Kafa içi yüzü; Bu yüz genel olarak açıklığı arkaya bakan bir konkavlık gösterir bu yüzlerinde de kafa dışı yüzünde olduğu gibi biri dikey biri yatay iki yüzey vardır. Her ikisi üzerinde görülenler şunlardır. Orta çizgi üzerinde aşağıdan yukarıya doğru etmoid çentiğinin hemen üzerinde foramen caecum adı alan kör delik; bunun üzerinde önce bir ibik olarak yukarıya doğru uzanan sonra ikiye ayrılarak kemiğin üst kenarına doğru gittikçe keskinliği kaybolmak üzere devam eden bir ibik görülür. Su ibiğin başlangıcına crista frontalis, sonraki ikileşerek aralarında meydana gelen oluğa da sulcus sagitalis adı verilir; bu oluğun yanlarında görülen küçük ve serpilm:'ş çukurlar Paccioni cisimcikleri çukurcukları adı alır.
Yanlarda, etmoid çentiğinin her iki yanında olarak konveksliği yukarı bakan üzeri girintili çıkıntılı yatay yüzey pars orbitalis'in kafaiçi yüzü olup üzerindeki girintiler impresiones gyrorum, çıkıntılarda juga cerebralia adı alır ki, piyeste beyin kıvrımlarıyla komşudurlar.
C. Kemiğin çevresi; Kemiğin çevresi biri yukarıda yarım daire şeklinde öbürü aşağıda yatay olarak iki kenar gösterir. Yarım daire kenar üzeri dişli olup iskelette, üs: bölümde parietal kemikle birleştiği için margo parietalis adı alır. Bu kenar üst bölümde içten dışa, alt bölümde dıştan içe kalem vari kesiktir; bu kenarın alt bölümü sfenoidin büyük kanadı ile iskelette birleşir.
Çevrenin yatay parçası ortada etmoid çentiğini göstererek yanlarında bütün uzunluğunca sfenoidin küçük kanadı ile iskelette komşudur.
Çevrenin bu üst ve alt bölümleri arasında yanlarda kalan kalınca ve künt köşe sfenoidin büyük kanadı ile iskelette birleşir.
Alın sinusu; Kemiğin iç iaminası ile dış laminası arasında ve kaş kemerlerinin bulunduğu hizada sağda ve solda üçgen piramid şeklinde araları septum adı alan bir bölme ile ayrılmış boşluklara sinüs frontalis adı verilir, bu sinusiar biraz evvel görüldüğü gibi iskelette etmoid çentiğin yanlarında ve yarım hücrelerin önünde apertura sinüs frontalis adı alan delikle ve etmoidin infudibulumu aracılığı ile burun boşluklarının orta measına açılmaktadır.
Temel Kemik, Kaması Kemik, Sfenoid
Kafa tabanının orta bölümünde, etmoid'le frontal'in arkasında temporal'le oecipital'in önünde bulunan bu kemik, tek olarak önden görünüşü ile kanatları açık bir yarasaya benzer. Bu kemiğin bir orta parçası, cisim (corpus); iki yanda ve bir altta olmak üzere üç çift çıkıntısı vardır. Biz burada sırasiyle; 1) cisim (corpus), 2) küçük kanatlar; 3) büyük kanatlar; 4) Kanatsı çıkıntı gözden geçireceğiz.
1) Sfenoid cismi; Düzensiz ve kübik olan cismin altı yüzü vardır.
Üst yüzü; Bu yüzün ortasında bulunan enine oluğa sulcus opticus adı verilir ki, bu sülcus'un sonu, iki yanda, canalis fasciculi optici ile uzanır. Bu oluk cismin üst yüzünü ikiye ayırmış gibidir, ön bölümü enine düz ve dörtgen biçiminde olup planımı sphenoideum adı alır; bu düz alanın yanlan küçük kanatlarla uzanır, planum ile sulcus arasındaki kenara linibus sphenoideus denir.
Üst yüzün oluğun arkasında kalan parçası eğer biçiminde bir çukurluk gösterir ki fossa hypophiseos veya türk eğeri denen bu çukur içinde hipofiz yerleşir. Bu çukurla öndeki sulcus opticus arkasındaki enine çıkıntı tuberculum sellae adı alır. Bu enine tüberkülün iki yanlarındaki küçük çıkıntıya orta sfenoid çıkıntısı veya processus sellae medius denir. Üst yüzde sella turcica'yı arkadan sınırlatan bir çıkıntı daha vardır. Enine durumda olan bu çıkıntının iki uçları klinoid arka çıkıntılar veya processus dorsi sellae adı alır. Dorsum sellae adı alan enine çıkıntının ön yüzü, hipofiz çukurunu yapmaya yardım ettiği halde arka yüzü iskelette occipital kemiğin clivus'u ile uzanır.
Hipofiz çukurunun yanlarında, önden arkaya ve yukarıdan aşağıya doğrultuda olan oluk sulcus caroiicus adı alır.
Ön yüz; Burun boşluklarının tavanının arka bölümünü yaparı bu yüzde yukarıdan aşağıya doğru:
1) Orta çizgide spina ethmoidea adı verilen ve etmoidin enine laminasının ön ucu ile eklem yapan bir çıkıntı. Yanlarda yine aynı laminanın ön ucunun yanları ile eklem yapan pürüzlü bir bölüm görülür ve burası küçük kanatların ön kenarı ile uzanır.
2) Ortada yukarıdan aşağıya doğru bir ibik vardır; bu ibiğin çıkıntılı olan alt kısmına rostrum sphenoideum adı verilir; bu ibik etmoidin lamına medlana'sının arka kenarı ile birleşir.
3) Rostrum'un yanlarında sfenoid sinusunun delikleri bulunur.
4) Daha yanlarda etmoid'in yan kitlelerinin arkasındaki yarım hücrelerle birleşerek onu tamamlayan yarım hücre çukurlukları görülür.
Alt yüz; Bu yüz burun boşlukları tavanının en arka parçasını yapar, bunun üzerinde rostrum'un aşağı doğru devamı olan ibik bulunur. Cismin alt yüzündeki bu ibik iskelette vomerin üst kenarındaki kanatlar allae vomeris içine girer.
Arka yüz; Bu yüz, aşağıda artkafa kemiğinin, pars basialis'i ile iskelette birleşmiş olup Clivus'u meydana getirirler. Burada bu iki kemiği birbirinden ayırmak için kesilişten meydana gelen yüz vardır. Arka yüz yukarda dorsum sellae ile uzanır.
Yan yüzler;Bu yüzlerden yukarıda ve önde olarak küçük kanatlar aşağıda ve arkada büyük kanatlar doğarlar. Cismin yan yüzlerinde bu iki kanat arasında kalan ve fissura orbitalis cerebralis adı alan yarığın geniş olan içyan ucu vardır.
Küçük kanatlar, üçgen şeklinde tepesi dışyanda yatay durumda iki lam olup, tabanı sfenoid cisminin yanlarının ön bölümüne iki kökle birleşiktir. Bu köklerden öndeki kalın olup sfenoid cisminin üst yüzündeki planum ile uzanır. Arka kök daha ince olup hipofiz çukurunun ön ve yanlarında gösterdiği çıkıntı, ön klinoid çıkıntı adı alır. Ön ve arka, her iki kök arasında 5 mm. çapında ve uzunluğunda bir kanal bulunur; içinden görme sinirinin geçtiği bu kanala canalis fasciculi optici denir.
Küçük kanatların üst yüzü düz ve kaypaktır; alt yüzü orbitanın üst duvarının en arka bölümünü yapmakta olup üzerinde canalis fasciculi optici'nin orbitaya açılan deliği vardır.
Küçük kanatların ön kenarı pürtüklü olup frontalle birleşir. Arka kenarları serbest olup içyanda ön klinoid çıkıntılarla birleşir. Küçük kanadın tepesi ince olup fissura orbitalis cerebralis'in ucuna kadar uzanır.
Büyük kanatlar; sfenoid cisminin yanlarının arka bölümünden başlayarak, önce arkadan öne, sonra aşağıdan yukarıya daha sonra içyandan dışyana doğrultuda görünürler. Kuş kanadını andıran bu kanatların bir kafaiçi bir kafadışı iki yüzü, içyan ve dışyan iki kenarı vardır:
Kafaiçi yüzü; konkavlığı arkaya ve yukarıya bakarı bir çukurluk gösterir. Burada büyük kanadın, cismin yan yüzüyle birleştiği hizada önden arkaya doğru üç delik görülür:
1) Yuvarlak kanal; İçinden üst çene siniri geçen bu kısa kanal fissura orbitalis cerebralis'in. yan ucunun hemen arkasındadır.
2) Oval delik; Ötekinin bir santim kadar arkasında ve biraz dışyamnda olan bu delik dikey bir durumda olup içinden alt çene siniri ve arteria meningica accessoria geçer.
3) Küçük yuvarlak delik (Foramen spinae); Oval deliğin 2-3 santim arkasında ve dışyamnda olup içinden arteria meningica media geçer.
Her zaman görünen bu üç delikten başka arasıra rastlanan iki delik daha vardır:
1) Oval deliğin önünde ve içyanında bulunan Vesalius deliği.
2) Arnauld kanalı olup oval deliğin içyamnda ve arkasındadır. Bunların birisinden anastomotik bir ven, ikincisinden küçük bir sinir geçer.
Kafadışı yüzü; biri öne ve içe bakan dörtgen biçiminde; öbürü öne ve yukarıdan aşağıya ve arkadan öne, doğrultuda dışyana ve öne bakan; sonra önden arkaya doğrultuda ve aşağıya bakan iki ayrı yüz gösterir. Bu yüzlerden birincisi facies orbitalis alae magnae olup orbitanın dışyan duvarının meydana gelmesine yardım eder. Bu dörtgen, biçimindeki yüzün alt kenarı processus pterygoideus'la beraber bu çıkıntı ile yüz arasında sınır olan alt kenarı, fissura orbitalis sphenoma-xillarisin üst kenarını yapar. Bu yüzün üst kenarı frontalin facies orbitalis'inin arka kenarı ön kenarı, elmacık kemiğinin facies orbitalis'i-nin arka kenarları ile eklemleşir; arka kenarı ise fissura orbitalis cerebralis'in alt kenarını yapar.
Uzunluğuna olan ikinci yüz crista infratemperalis denilen enine bir ibikle ikiye ayrılır; üst bölümü fossa temperalls'i yapmaya yardım eder; alt bölüm fossa infratemporalisin tavanını yapan facies infratemporalistir.
Kenarlar; Büyük kanadın biri iç biri dış yanda olan iki kenarı vardır:
İ ç y a n k e n a r ı na önden arkaya doğru bakarsak; önce bu kenarın fissurc orbitalis cerebralis'in alt kenarını yaptığını sonra sfencid cismi ile birleştiğini daha sonra yana ve arkaya doğru yönelerek orada iskelette foramen lacerum'un dışyan kenarını yaptığını ve sonra temporalin pyramis'i ile birleştiği görülür.
Bu kenarın sonuncu parçasında önden arkaya ve dıştan içe doğru görülen oluk Eustacfıi borusuna uyar.
Dışyan kenar; yukarıya ve arkaya bakan bir ayça şeklinde olup temporalrı skuaması ile birleşir.
Büyük kanadın dışyan ve içyan kenarlarının önde birleşmesinden meydana gelen sivrilik angulus parietalis adı alarak iskelette parietalle temporal araşma girer; bu iki kenarın arkada birleşmesinden meydana gelen sivrilik spina ossis sphenoides adı alarak temporalin piramis parçası ile skuama parçası arasına girer.
Kanatsı çıkıntı; Sfenoid cisminin alt ve yanlarından başlayan ve üst yanda büyük kanatlarla birleşik olan bu çıkıntının iki kökü olup her iki kök üzerinde birer kanal vardır; Kanatsı çıkıntıyı cisme birleştiren kök üzerinde canalis pterygoideus Vidii, onu büyük kanada birleştiren kök üzerinde canalis rotundus.
Kanatsı çıkıntının bu iki kökünün ön yüzü, iskelette fossa pterygo-palatina'mn arka duvarını yapar kî üzerinde demin söylediğimiz iki kanalın ön delikleri görülür.
Pterygoîd çıkıntı köklerin altında iki lamina gösterir: içyan ve dışyan lamina. Dışyan lamina daha incedir. Bu iki kanat, yukarıda, ön kenarları birbirleriyle birleşerek açıklığı arkaya bakan bir çukur, fossa pterygoidea'yı yaparlar. Yarı alt bölümlerinde her iki kanat birbirlerinden uzaklaşarak meydana getirdikleri çentik incisura pterygoidea adı alır ki iskelette damak kemiğinin processus piramidalis'i bu açıyı kapatacaktır.
Kanatsı çıkıntının ön yüzü iskelette fossa pterygo-palatina'nın arka duvarını yapmaya yardım eder.
İç y a n yüzü; Bu yüzün büyük bir kısmının, iskelette burun boşluklarının dışyan duvarının en arka bölümünü yaptığı gibi alt ve ön bölümü de damakkemiğinin dikey laminasının arka kenarı ile birleşir. Bu yüzün üst nihayetinden doğan ve içyana kemiğin cisminin alt yüzüne doğru ilerleyen çıkıntı processus vaginalis adı alır ki serbest bir halde sonlanan bu laminanın ucu ile kemik cisminin alt yüzü arasında, meydana gelen derince oluk, bazan bir kanal haline geçebilir (canalis basi pharyngicys). Processus vaginalis'in alt yüzünde bazan kanal haline geçen bir oluk yardır ki buna da canalis pharyngicus adı verilir.
Dışyan yüz; Bu yüz iskelette fossa infratemporalis'm içyan duvarını yapmaya yardım eder.
Arka yüz; Fossa pterygoidea'nın bulunduğu bu yüzün en üst ve içyanında kayık biçiminde ve vakandan aşağı uzunlukta bulunan çukurcuğa fossa scafoides denir.
Pterygoid çukuru yanlarda pterygoîd laminalarının arka kenarları ile sınırlıdır. Lamina medialis'in arka kenar üzerinde ve yukarıda görülen çentik Eustachi borusuna uyar. Bu kenarın alt ucunda da konkavlığı yukarıya bakan çengel biçiminde eğrilmiş bir sivrilik vardır ki buna lıamulus pterigoideus adı verilir.
Dış laminanın arka kenarının orta kısmının üzerinde görünen diken şeklindeki sivrilik Civinini dikeni adı alır.
3) İkincisinin yanlarına asılı iki yan kitle.
1. Dikey lamina; Kalbursu lamina ile eşit olmayan iki parçaya, yukarısındaki bölümü kafa boşluğuna doğru çıkıntı yapmış olup horoz ibiği anlamına crista galli adı alır; öbür bölümü iskelette burun boşluklarının iç duvarının bir parçasını yapar ki asıl buna lamina medlana, veya lamına perpendicularis denir.
Crista galli, üçgen biçiminde olup tepesi künttür; tabanı kalbursu lamina ile birleeşir, yan yüzleri yanlara doğru konveksdir; ön ve arka kenarları yukarıdan aşağı doğru eğiktir.
Lamina medlana, ince dörtgen biçiminde olup yan yüzlerinde piyesde içinden damar ve sinirlerin geçtiği olukçuklar vardır. Ön üst kenar iskelette, yukarıda fronîalin spina nasalis'i ile aşağıda burun kemikle-riyle birledir. Ön aît kenarı burun kıkırdaklarından cartilago septodor-salis'in bölme (septal) parçası ile; arka kenarı yukarıda crista spenoidea ile aşağıda vomerle; üst kenarı da etmoidin yatay parçası ile birleşir.
2. Yatay lamina. üzerinde birçok delikler olduğu için kalbursu lamina adı almıştır. Bu lamina, uzunluğuna dörtgen biçiminde olup, üst yüzü ortada crista galli ile birbirinden ayrılmış önden arkaya iki oluk biçiminde olarak tabanının yapısına girer. Bu kalbursu lamina üzerindeki deliklerin sayıları önden arkaya daha fazla olduğu halde çapları aksine, önde daha azdır. Bunların çoğunun içinden koku siniri iplikleri geçer.
Yalnız önde biri crista galli'nin yakınında, öbürü bunun biraz dışyanmda olan iki delikten birincisi içinden dura mater uzantısı ikincisinden de nervus ophtalmicus'ım burun dalı geçer. Kalbursu laminanın alt yüzü burun boşluklarının tavanını yapar.
3. Yan kitleler; Enine laminanın yan kenarlarına asılı olan bu kitleler, göz çukurları ile burun boşlukları arasındadır. Bu kitleler düzgün olmayan kübik biçimde kabul edilebilir. Bu halde altı yüz
söylenebilir.
Üst yüz; İçyanda kalbursu lamina ile uzanmış olup üzerindeki çukurcuklar şeklinde bulunan yarım hücreler, frontalin eş yarım hücreleriyle birleşerek tam hücre yaparlar Üst yüzde biri önde öbürü arkada ikisi dıştan içe arkadan öne iki oluk şeklinde, yarım kanal vardır ki frontalde göreceğimiz yarım kanallarla birleşerek önde canalis orbitocranialis arkada canalis orbito-ethmoideus'u meydana getirirler; bunlar orbitayı kalbursu laminanın üst yüzü hizasında kafa boşluğuna birleştirir.
Ön yüz; Bu yüz iskelette unguis'in içyüzünün yukarı bölümü ile ve üst çene kemiğinin frontal çıkıntısının içyüzü ile birleşir. Bu yüzdeki yarım hücreler tam hücre haline geçerek etmoidin ön hücrelerini meydana getirirler.
Alt yüz; Bu yüz çok dar olup aşağıya ve dışyana bakar, önden arkaya doğru üst çene kemiğinin içyüzü ile ve damak kemiğinin orbital çıkıntısı ile tam hücre haline sokulurlar.
Arka yüz; Bu yüz sfenoid cisminin ön yüzü ile birleşmiş olup buradaki yarım hücreler de bu suretle tam bir hücre haline gelirler.
Dışyan yüz; Bu yüz dörtgen şeklinde olup üzeri kaypak ve dikey durumdadır, bu yüzün düzlüğünü ve kaypaklığını meydana getiren bu ince kemik lamı os planum veya lamina papyracea adı aldığı gibi orbi-tar.m içyan duvarının büyük bir kısmını meydana getirir.
içyan yüz; Bu yüz çok düzensiz olup, üzerinden konveksliği içyana bakan bir takım kıvrık kemik lamelleri doğar. Dışyandan içyana doğru kendi üzerlerinde kıvrılan bu kemik lameller üst ve orta boynuzcuk adı alır. Her iki boynuzcuk bitişik olan üst kenarı ile etmoidin yan kitlelerinin içyan yüzüne yapıştığı halde diğer kenar serbest olup iskelette burun boşluklarının dışyan duvarında bulunurlar.
Üst konka alttakınden daha küçük olup bunun üst ve arkasındadır; bazan üst konkanın da üstünde fazladan bir küçük konka daha bulunabilir.
Boynuzcuk kemikleri yan kitlelerin içyan yüzü arasında üst ve orta mea adı alan aralıklar vardır. Meaların dışyan yüzlerinde etmoid hücrelerin açıldığı delikler görülür.
Orta meanın ön ucundan yukarıdan aşağıya ve önden arkaya doğru eğik kılıç biçiminde olan uzantıya poccessus uncinatus denir. İskelette üst çene kemiğinin sinüsünün ağzını daraltan bu kılıçsı çıkıntı aşağıda alt ve üst iki lamele ayrılır; attaki, alt konkanın etmoid çıkıntısı ile birleşir, üstteki arkaya doğru incelerek üst çene sinüsünün deliği üzerinde serbest uçla sonlanır. Kılıçsı çıkıntının arkasında orta meanın dışyan yüzü bir kabartı gösterir ki buna bulla ethmoidea denir.
Bulla ile orta mea arasına, etmoid hücreleri; bulla ile processus uncinatus arasındaki açıklığı arkaya ve yukarıya bakan yarım ay şeklindeki yarığa (hiatus semilunaris); aşağıda, ön etmoid hücrelerinin bir kısmı ile iskelette sinüs nıaxillaris'in daralmış deliği; hiatus semüunaris'in üstüne de sinüs frontalis'i orta meaya birleştiren ve infundlbulum veya naso-frontal kanal adı alan yol üzerindeki konik şekilde görünen etmoid hücresinin deliği açılır.
Baş Kemikleri
Baş, omurganın yukarı ucuna dayalı, arkası önünden geniş, oval biçiminde olan iskelet parçasıdır. Kendisini meydana getiren kemiklerden alt çeneden gayri bütün kemikler birbiriyle birleşik olup, oynamazlar; bu birleşme sinartros grubundan eklemleşme iledir.
Baş, iki bölüme ayrılır:
1) Kafa; olup boşluğunda tümbeyin bulunduran 8 kemikten,
2) Yüz; olup 14 kemikten, meydana gelmiştir.
(Bu bölümün içine, kafa kemikleri arasında çok görülen, yer, sayı ve şekilleri değişik olan küçük Worm kemikleri girmez.)
Kafa Kemikleri, Kafa Kemiği
Kafa kemikleri 8 Tanedir; 4 ü ortaca tektir, ikisi yanlarda ve çifttir. Ortada ve tek olanlar arkadan öne doğru:
1) Artkafa kemiği (Occipital)
2) Kaması veya temel kemik (Sfenoid)
3) Kalbursu kemik (Etmoid)
4) Alın kemiği (Frontal)
Yanlarda ve çift olanlar:
1) Duvar veya Çeper kemiği (Parietal)
2) Şakak kemiği (Temporal)
Artkafa kemiği
Kafanın arka, alt ve orta kısmında, tek ve simetrik bir kemiktir. Atlas kemiği üstünde temporal ve parietal kemikleri arasında, sfenoid kemiğin arkasındadır. Bu kemiğin biri dikey öbürü yatay iki bölümü vardır; dikey bölümü bir küre parçası biçiminde olup kenarları düzensiz bir dörtgeni andırır; yatay bölümünün ortasında oval biçiminde geniş, ucu arkada bir delik gösterir. Artkafa büyük deliği denen bu deliğin içinden, bulbus, vertebral arterler, ve n. accessorus'un kökleri geçer. Önden arkaya 35mm enine 30 mm. çapında olan bu delik, kafa boşluğunu omurga kanalına birleştirir.
Bu kemiğin okunması için, artkafa büyük deliğinin çevresindeki oluşumlar gözden geçirilecektir :
1) Önde, pars basialis
2) Yanlarda, pars lateralis
3) Arkada, pars squamalis
1) Taban parçası; Bu parça dörtgen biçiminde olup arkası öne göre daha kalın ve geniştir. Alt yüzünde orta çizgi üzerinde 1/3 arka parçası ile 2/3 ön parçasının birleştiği yerde yutak tüberkülü denen bir çıkıntı vardır.
Bu tüberkülün biraz önünde, önden arkaya uzunlukta olan çukurcuk fovea navicularis adı alır. Orta çizginin iki yanında boyun kaslarının bazılarının yapışmasına mahsus konkavlığı öne bakan eğrilikler yapan kemik ibikcikleri vardır.
Taban parçasının bu alt yüzü kafa dışı yüzüdür.
Taban parçasının üst yüzü kafaiçi (endocranialj yüzüdür. Bu yüz arkaya ve aşağıya doğru bir oluk gösterir ki, arkada önden daha derin olan ve içinde bulbus ve pons yerleşen, bu oluğa clivus adı verilir.
Taban parçasının yan kenarları temporalin piramidi ile komşuluk yapar, ön kenarı, sfenoid cismi ile birleşiktir. Arka kenarı ortada artkafa büyük deliğinin ön kenarım yaptığı gibi yanlarda yan parçalarla uzanır.
2) Yan parça; Artkafa büyük deliğinin yanlarında olan bu parçanın k a f a d ı ş ı yüzünde konveks ve eliptik, büyük ekseni öne ve içe bakan iki çıkıntı vardır ki artkafa lokmaları denen bu çıkıntılar atlasla eklem yaparlar.
Atlasın bu lokmalara uyarı yüzeyindeki durum aksine önden arkaya ve içyandan dışyana konveks olan bu kondiller ortalarına doğru bir darlık gösterirler.
Kafaiçi yüzü; Bu yüzde, önde tuberculum jugulare adı alan bir çıkıntı, onun arkasında içinden 9 uncu, 10 uncu, ve 11 inci sinirlerin geçtiği bir oluk, altında canalis nervi hypoglossi'nin iç ağzı, arkada ve dış yanda sulcus sygmoides'in en alt bölümü görülür.
Yan parçaların kenarlarından, iç kenar artkafa büyük deliğini yanlarda sınırlar, dış kenar ise iç kenardan daha uzun ve girintili çıkıntılı olup kondillerin dışyan hizasında processus jugularis adı alan çıkıntı ile iki bölüme ayrılır. Arka bölüm pürtükîü olup temporalin mastoid çıkıntısı i'e birleşir. Ön bölümü ise incusura jugularis adı alarak foramen. jugulare'nin içyan parçasını meydana getiren bir çentik gösterir.
Foramen jugulare, temporalin piramis parçasındaki incisura jugularis adı alan çentikle occipital'in inc'sura jugularis arasında meydana gelen bir deliktir. Bu büyükçe delik her iki kemiğe ait insizur üzerinde çok defa bulunan processus intrajugularis adı alan iki kemik dikenciği ile iki parçaya ayrılır. Arka parçadan vena jugülaris interna ön parçadan da 9, 10, 11 inci sinirler geçer.
3) Sedefsi parça; Bu parça geniş, yassı ve eşkenar dörtgen biçimindedir; iki yüzü, dört kenarı ve dört açısı vardır.
Kafadışı yüzü; Bu yüzde orta çizgi üzerinde ve ortada, üzeri pürtüklü bir çıkıntı vardır; artkafa dış çıkıntısı adı alan bu çıkıntıdan aşağıya ve öne doğru, artkafa büyük deliğine kadar bir ibik görülür.
Artkafa dış çıkıntısından ve artkafa dış ibiğinin ortasından yanlara doğru enine olarak iki çizgi görülür. Bunlardan üst ense çizgisi dış yanda mastoide kadar ilerler; ense alt çizgisi yanlarda bir müddet enine gittikten sonra aşağı ve öne kıvrılarak processus jugularislerde sonlanır.
Bu iki ense çizgisi arası gençlikçe eşit değildir. Bu çizgilerle aralarındaki yüzeye ense kasları yapışır.
Kafaiçi yüzü; Bu yüz orta çizgi üzerinde yine ortada bir tümsek gösterir. Artkafa dış çıkıntısına nazaran daha kabarık ve geniş olan bu çıkıntıdan:
1) Yanlara doğru iki oluk; 2) yukarıya doğru dikey diğer bir oluk; 3) aşağı doğru bir kemik ibiği başlar.
Yan oluklar, sulcus transversus adı almakta olup içyandan dışyana ve biraz yukarıda aşağı doğru enine doğrultuda sedefsi parçanın kenarlarına kadar ilerlemektedir.
Dikey oluk adı alır aşağı doğru ilerleyen dikey ibik, crista occipitalis interna adı alır ki bu ibik artkafa büyük deliğine gelmeden iki kola ayrıldıktan sonra bu deliğin yan kenarlarında kaybolur.
Bu enine ve dikine olukla ibik, skuama'nın kafaiçi yüzünü dört çukura ayırır. Bu çukurlardan üst ikisi, fossa occipitalis cerebralis; alt çukurlar da fossa occipitalis cerebellaris adı alır.
Kenarlar; Skuamanın üst yan kenarları, parietal kemiklerle birleşerek lambdoid dikişi alt yan kenarları temporalin mastoid çıkıntısı ile birleşirler.
Açılar; Yan açılar temporal kemikle mastoid çıkıntının bir arada yaptıkları açıya uyar ki bu nokta asterion adı alır.
Üst açı iki parietalin birleşmesinden meydana gelen köşeye rastlar. Alt açı, artkafa büyük deliğinin arka kenarının ortasında yan parçalarla birleşerek kaybolmuştur.
