Mantar Zehirlenmesi Tedavisi
a) Zehirlenme belirtileri tam olarak görülmeden yani sıkıntılı dönemde, hasta veya yakınları durumu anlarsa, bu durum Hekime anlatılırsa, mide ve bağırsakların temizlenmesi öncelik taşır. Hekim bağlayıcı dozlarda hastaya müshil verebilir. Bu mantarda, bu şekle çok az rastlanır.
b) Hekim hastanın korku ve heyecanlarını gidermelidir. Burada dikkat edilecek en önemli nokta, hastanın korku ve heyecanlarının giderilmesinde kullanılacak ilaçların karaciğere yan tesiri olmayan ilaçlar olmasına dikkat edilmelidir.
c) Vücudun su ve elektrolit dengesi dikkatle korunmalıdır.
d) Hastada kan diyalizi görülüyorsa kan değiştirilmesi literatürlerce tavsiye edilir. Kan diyalizinin olduğu hastalarda ölüm çoğunlukla görülen vakalardandır.
e) Hastanın karaciğer ve böbreklerdeki tahribatı önleyecek ilaçlar dikkatle kullanılmalıdır.
f) Hastaya sürekli ishallerden sonra, koruyucu olarak antibiyotikler verilebilir.
g) İstifra ve ishallerden sonra hastaya, taze demli çay verilir. Karaciğer fonksiyon testleri normal çıkıncaya kadar, karbonhidratça zengin, proteince fakir yiyecekler verilmelidir. Daha sonra hastaya dengeli beslenme uygulanmalıdır.
h) Mantar zehirlenmelerinin hiç bir safhasında hastaya alkollü içki verilmemelidir. Zehirlenmeden sonra bir hafta ön gün içinde alkollü içkiler içilmemelidir,
Görülüyor ki, bu mantardan olan zehirlenmelerin tedavisinde kadro ve imkân yönünden yeterli bir hastane tedavisine ihtiyaç vardır. Zehirlenen şahsı zaman kaybetmeden büyük merkezlere göndermelidir.
Amanita Citrina S. F. GRAY 1821 (Zehirli) Syn. Amanita mappa.
Mantarın Özelliği
Mantarın rengi çoğunlukla solgun limon sarısından, sarımsı yeşile kadar değişebilir. Genç mantarlar ceviz büyüklüğündedir. Mantar çiğ patates kokusundadır.
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Genç mantarlarda yarım küre şeklinde sonra şemsiye şeklinde açılır. Şapka üstü özellikle sapın üstüne isabet eden kısım hafif çukurdur. Şapka rengi, çoğunlukla sarımsı renkte ve üstü gölgeli görünümdedir. Bazende mantarın rengi, yeşilimsi sarıdan saman sarısına kadar değişebilir. Genç mantarları örten örtü artıkları, şapka üzerinde daima görülür (A. muscaria ve A. pantherina olduğu gibi). Şapka üzeri parmakla yoklandığında yapışıcı olduğu ve elle beyaz lekelerin kayabildiği gibi yağmurlarla bazı parçalar mantarın üzerinden gidebilir. Büyüklüğü: 4 -10 cm. çapındadır. Lameller: Genç mantarlarda beyaz, gelişmiş olanlarda sarımsı renge dönerler. Lamellerin keskin yüzlerinde kahverengi lekeler bulunur. Genç mantarlarda lamelleri örten örtü, gelişme ilerleyince sap üzerinde yaka gibi görünür. Sap: Toprakta bir volva (çanakçık) içinde bulunur. Sap buradan incelerek şapkaya doğru uzanır. Rengi beyazdan sarıya kadar değişebilir. Büyüklüğü: 6-12 cm. boyunda ve 1 -1,5 cm. çapındadır. Volva (Çanakçık): Şapka meydana çıkmadan büyükçe bir ceviz büyüklüğünde ve serttir. Mantarın sapı içinden çıkınca, volva kirli beyaz renkte deri şeklinde incelir. Etli kısmı: Beyaz renkli ve yumuşaktır. Bir parça mantar parmaklar arasında ezilerek koklanırsa patates kokusu hissedilir, dilimizle tadına bakarsak tadının hoş olmadığı görülür. Sporları: Küre şeklinde, 7-10 mikron büyüklüğündedir.
Yetişme Yeri Özellikleri
Ormanların altlarında özellikle kumlu topraklarda, verimli ovalarda 15-20 lik gruplar meydana getirerek yetiştiği görülür.
Diğer Özellikleri
Bu mantarın içinde bazı araştırıcılar «mappin» bulunduğunu yazarlar. Fazla miktarda yenir, gerekli ilk yardım yapılmazsa tehlikeli olabilir.
Mantar yemeğini yedikten en az 5 saat sonra, zehirlenme belirtisi gösteren mantar
Bu gruba giren mantar, miktarı ne olursa olsun, yedikten en az 5 saat sonra zehirlenme belirtisi gösteriyor (Yemekten sonra 5 saat zehirlenme ile en küçük bir belirti yoktur.). İnsan bünyesinin mukavemeti veya yenen mantarın miktarı az olması halinde zehirlenme belirtisi 5 saatten daha uzun zamanda görülebilir. Şayet bu mantarın 1/4 ünü bol yemek içinde yemiş olursa en geç 48 saat sonra zehirlenme belirtisi gösterir.
Zehirlenme Belirtisi
Zehirlenmenin birinci safhasında
Mantarı yedikten, 5 saat veya daha fazla zamandan sonra görüleceğinden yenilen maddelerin büyük kısmı, kana geçmiş olacaktır. Bu grup zehirlenmede, ishal ve istifralarla ön belirti sayılacağı gibi dayanılması zor ağrı ve sancılarda görülür. Zehirlenmede ilk yardım ile hastanın oyalanmaması gerekir. Derhal hasta bir klinik tedavisine alınmalıdır. Hekime gidinceye kadar, hastaya bolca su ve sulu yiyecekler verilmelidir. İshal kesilir diye hastaya sulu yiyecekler verilmez gibi yanlış bir düşünceye kapılmamalıdır. Bu arada hastanın iç organlarında ağrı ve sancılar gittikçe artar. Bu vaziyette hastaneye gelen hastanın mide ve barsaklarının temizlenmesinin hastaya bir yarar sağlamayacağı açıktır. Vücudun fazla miktarda su ve elektrolit madde kaybetmesinden dolayı görülecek klinik bulgular kendini gösterir.
Zehirlenmenin ikinci safhasında
Zehir maddeleri, iç organların özellikle karaciğer, merkezi sinir sistemi, böbrekler ve iskelet kasları çalışmalarını aksatır. Çocuklarda zehirlenmenin ikinci gününde, karaciğer çalışamaz bir duruma gelir ve çocuk komaya girer. Lüzumlu klinik tedavisi yapılamazsa zehirlenmenin ikinci günü sonunda çocuklarda % 95 ölümle sonuçlanır. Çocuk bir mantarın, 1/6 veya daha küçük bir parçasını yemişse iki gün şiddetli hastalık sonucu yine ölmeyebilir. Bunun yanında, yetişkinlerde bu mantarın zehir etkisi özellikle zehirlenmenin 2'nci' günü ile 5'nci günü arasında ölümlere yol açar. Zehirlenmenin 5'nci günü sonuna kadar ölüm vakası görülmemişse hasta çoğunlukla kurtulur.
Amanita Pantherina FRIES 1821 (Delirtici Zehirli)
Mantarın Özelliği
Şapka rengi, sarımsı kahverengiden koyu kahverengiye kadar değişebilir. Bu renkler üzerinde daima beyaz renkli lekeler görülür. Şapka kenarları çizgili, sapta yaka, sapın toprak içindeki kısmını bir volva muhafaza eder.
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Genç mantarlarda beyaz renkli örtü tarafından kuşatılır. Gelişme başlayınca yarım küre şeklini alır, nihayet şapka şemsiye şeklinde açılır. Genç mantarı örten, beyaz örtü parçalanır. Ve bu beyaz renkli örtü artıkları kahverengi şapka derisi üzerine yapışır.
Şapkanın etli kısmı özellikle kenarlarda az olduğundan lameller kenarlarda çizgi gibi görülür. Büyüklüğü: 5-10 cm. çapındadır. Lameller: İnce, sık ve sapa doğru daralır. Genç mantarlarda beyaz, gelişmiş mantarlarda ise sarımsı beyaz renge dönerler, bütün gelişim safhalarında daima kadife gibi yumuşaktır. Sapı: Genel olarak silindir şeklinde, toprak içinde volva (çanakçık) içinde bulunurlar. Sap şapkaya birleşirken genişler. Genç mantarlarda içi dolu, gelişmiş mantarlarda içi oyulur. Sapın etli kısmı lifî yapılıdır. Genç mantarlarda lamelleri örten örtü, gelişen mantarlarda sapın şapkaya yakın kısmında yaka şeklinde toprağa doğru sarkar. Sapın hakim rengi sarımsı beyazdır. Büyüklüğü: 4-10 cm. boyunda ve 1 - 2 cm. çapındadır. Sap, toprak içinden çanakçığı (volva) ile birlikte çıkarılırsa şişkin olduğu görülür. Volva (Çanakçık): Genç mantarları bütünüyle örten örtünün, toprak içinde kalan kısmı sapı muhafaza ettiği gibi beslenmesinede yardım eder. Beyaz ve gri renklidir, genç mantarlarda yumuşak ve bol etli, gelişmiş olanlarda ise sarımsı renkli ve deri şeklindedir. Mantarı tanıtan önemli özelliklerindendir. Etli kısmı: Az, gevrek ve beyaz renklidir. Tadı hoş, bir parça mantar parmaklar arasında ezilip koklanırsa açıkça turp kokusu duyulur. Sporları: Küre veya biraz oval şekilli ve şeffaf görünüşlüdür. Büyüklüğü: 8,5 x 12,2 mikrondur.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mantar, Haziran ayından Ekim ayına kadar özellikle kumlu topraklarda bulunan çam ve kayın ormanları altında, bunun yanında diğer yerlerde de rastlanabilir. Bir sınırlama veya genelleme yapmak zordur.
Diğer Özellikleri
Bundan önce tanıtılan Amanita muscaria mantarına içindeki maddeler yönünden yakın benzerliği vardır. Bu mantarla olan zehirlenmede de hastada zaman zaman gülme ve ağlama durumları dikkati çeker. Göz pupilaları (Göz bebeği) farkedilir derecede büyür. Tedavide ATROPİN kullanılacaksa çok dikkatli hareket etmelidir. Çünkü mantarın içinde yeteri kadar atropin olduğu düşünülmelidir. Amanita pantheri na mantarından olan zehirlenmelerde belirtilen ilk yardım ve klinik tedavisi yapılmazsa 12-24 saat sonra özellikle çocuklarda ölüm olayı görülür. Yetişkinlerde daha sonraki günlerde ölüm olayı görülür. Bu iki mantar zehirlenmesinde zehirlenme belirtisinin yemeğin hemen ardından görülmesi, hastalanan şahsı istifraya zorlaması nedeniyle ölüm oranı düşüktür. Avrupa devletlerinde; Amanita muscaria ve Amanita pantherina mantarlarından ölüm olayları çok ender görülen olaylardandır.
Amanita Muscaria (L. ex Fr.) HOOKER (Delirtici - Zehirli)
Mantarın Özelliği
Kırmızı şapka derisi üzerinde, beyaz renkli, yumuşak lekeler, sapın volva (çanakçık) içinde bulunuşu, şapka derisinin altında olan etinin açık turuncu renkli oluşu, sapın şapkaya yakın kısmında manşet (yaka) görülüşü ile hem diğer mantarlardan nemde Amanita türlerinden ayrılır
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Genç mantarlarda üzeri beyaz siğilli, yumurta şeklinde, gelişme ilerleyince şapka şemsiye gibi açılır. Şapka üzerindeki deri kırmızı veya turuncu renktedir. Üzerinde yumuşak beyaz renkli lekeler vardır. Genç mantarlarda lameller bir örtü tarafından örtülür (Velum Üniversal). Gelişme ilerleyince bu örtü sap üzerinde manşet veya yaka şeklinde görülür. Lameller: Genç mantarlarda sık dizilişli ve beyaz renkli, gelişmiş olanlarda seyrekleşir ve rengi beyaz sarımsı olur. Lamellerin enleri 7 -10 mm. civarındadır. Sap: Çoğunlukla silindir şeklinde ve sarı renklidir. Genç mantarlarda içi dolu gelişmiş mantarlarda ise içi oyulur ve ağsı bir yapı alır. Sap toprak içinde bir volva (çanakçık) içinde bulunur. Genç mantarlarda saptan ayrı, gelişmiş mantarlarda ise şapkaya yapışmış ince çizgili sarı renkli yaka vardır. Büyüklüğü: 10-12 cm. boyunda ve 2 - 3 cm. çapındadır. Volva (çanakçık): Genç mantarı bütünüyle örten örtü, toprak içinde sapı muhafaza eder ve mantarın beslenmesini sağlar. Genç mantarlarda mantarın şapka kısmından daha büyük olduğu görülür. Mantarı tanıtan özelliklerinden biridir. Etli kısmı: Az, gevrek, şapka derisinin altında ve şapka kenarlarında açık turuncu renkte görünüşü, mantarı diğer mantarlardan ayıran mühim özelliklerinden biridir. Sporları: Oval ve üstü tanelidir. Büyüklüğü: 6,8 - 8,5 x 8,5 -11,9 mikrondur.
Yetişme Yeri Özellikleri
Haziran ayından Kasım ayına kadar, hemen her cins ormanda ve tarlalarda yetişebilir. Fakat en fazla sonbaharda yetiştiği görülür. Mantar tek tek yetiştiği gibi 15-20 lik gruplar meydana getirerekte yetişir. Göl ve akarsu kenarlarında yaygın olarak görülür.
Diğer Özellikleri
Bu mantar, mantarların görünüş yönünden en gösterişli olanlarındandır. Bu nedenle hemen her kitabın (mantarlarla) kapak resmi bu mantardan meydana gelmiştir. Kitapların baş sayfasına geçişi çok zehirli olduğu için değil ama, gösterişli olduğu içindir.
Mantarın yapılan analizlerinde; Musoarin, Hyosiyamin, Mantar atropini, Scopolamin ve Bufotenin gibi maddeler elde edilmiştir. Amanita muscaria mantarından zehirlenen şahıslar, zaman zaman güler, zaman zaman ağlar, eğer mantardan az miktarda yemişse hayal dünyasına dalar gider. Göz pupillarında farkedilen bir genişleme görülür. Mantar zehirlenmelerinde kullanılan atropin (Atropa belladonna bitkisinden elde edilen) bu mantar zehirlenmesinde çok dikkatli ve kontrol edilmeden verilmemelidir, aksi halde hastada atropin zehirlenmesi ile mantar zehirlenmesi birbirine karışır (Hasta ölebilir).
Aslında Amanita muscaria mantarı çok tehlikeli değildir. Fakat fazla miktarda yiyerek hastaya hiç bir ilk yardım ve klinik tedavisi yapılmazsa, çocuklarda mantarı yedikten 12 saat, yetişkinlerde ise daha sonra ölümlere sebep olabilir.
Boletus Satanas LENZ 1831 (Hafif Zehirli)
Mantarın Özelliği
Genç mantarların hoşa gitmeyen, gelişmiş mantarların ise hafif «leş» kokusu mantarı eline alıp biraz sıkıştırıp kok-lanırsa hemen duyulur. Mantarın şişkin bir fıçı gibi sapı, şapka altındaki kırmızı renkli delikleriyle kolayca tanınır. Mantarın herhangi bir yerinden keserseniz veya kırarsanız derhal mavileşir (bu özelliği diğer Boletus türlerinde de görebiliriz).
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Şapkanın üstü, solgun gri, duman renginde veya yeşilimsi gri renklerde görülebilir. Şekil olarak üstü dalgalı görünüşte kalınca yastık şeklindedir. Genç mantarların şapka kenarları sapa doğru kuvvetli kıvrım meydana getirmiştir. Gelişmiş mantarlarda kenar kıvrıklığı görülmez. Büyüklüğü: 6-25 (30) cm? çapında büyüklüğe erişebilir. Delikler (Bu mantarların şapkalarının altında sporları taşıyan lameller yerine delikler meydana gelmiştir. Delikler çoğunlukla 0,5 mm. - 1,5 mm. genişliğinde olabilir.) Genç mantarlarda deliklerin görünüşü, solgun sarı gelişmiş olanlarda ise kan kırmızı rengine döner. Deliklerin üzerine parmakla bastırılınca hemen yeşilimsi mavi bir renk alır. Sap: Şekil olarak uçları inceltilmiş fıçıya veya lobuta benzetilebilir. Sapın toprağa yakın kısmı altın sarısı renginde, topraktan şapkaya doğru yeşilimsi gri zemin üzerinde, damar şeklinde kırmızı ağlar görülür. Büyüklüğü: 5-12 cm. boyunda ve 3 - 9 (10) cm. çapında olabilir. Etli kısmı: Şapka kenarlarında ve deliklerin üstündeki kısım sarımsı beyaz, diğer kısımlar ise beyaz renklidir. Mantarın etli kısmını kırarsak veya kesersek hemen mavi bir renk alır. Gelişmiş mantarların elle ezilmeleri veya dikkatlice koklanmasıyla hafif leş kokusu daima duyulur. Sporları: Sarımsı renkli ince uzun elips veya iğ şeklindedir. Büyüklüğü: 10-16x5-7 mikrondur.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mantar Temmuz ayından Eylül ayına kadar kalkerli topraklarda yetişen kayın ormanlarının güneş ışını alan açıklıklarında veya orman içi yol kenarlarında yetişir. Mantar diğer türler gibi çok bol yetişen ve rastlanan bir tür değildir. Kendi istediği mikro klima faktörleri meydana gelmedikçe yetişemez.
Diğer Özellikleri
Mantar çiğ olarak yendiğinde kuvvetli zehirlenmeler meydana getirir. Bu mantardan zehirlenen şahıslarda kuvvetli ishaller meydana getirir. Mantarın içindeki etkin madde muskarin olarak bildirilir fakat bazı araştırıcılar bunun yanında «Boletol veya Satanin» maddelerindende bahsederler. Etkin maddeleri, mantar, pişirilince veya kurutulunca azalmaktadır. Pişirilip suyu dökülünce mantarın yenebilecek hale geldiğinden bile bahsederler. Bu sahada yazılan eserlerde, bu mantardan ölen henüz tesbit edilememiştir.
Bütün bu şartlara rağmen mantarı tanıyıp yememek en uygun olanıdır.
Gyromitra Esculenta FRİES 1821 (Hafif Zehirli)
Mantarın Özelliği
Genel olarak kırmızı kahverenkli, şekil olarak beynin dış görünüşünde olduğu gibi girinti ve çıkıntıları olan, özellikle çam ormanlarının kumlu topraklarında ve yarı gölge yerlerde yetişmeyi tercih eder.
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Beyin gibi kıvrımları olan, genç mantarlarda kırmızı kahverenkli, gelişmiş mantarlarda, mantarın rengi siyahımsı kahverengiye döner. Çıkıntılı kısımlar parmaklar vasıtasıyla aralanınca araların kirli beyaz olduğu görülür. Mantarın üstüne dikkatlice bakılınca kadife gibi ince kahverengi basit tüylerle örtülü olduğu görülür. Mantar bütünüyle gayri muntazam şekillidir. Büyüklüğü: 2-10 cm. çapında olabilir. Sap: Gri beyazdan sarımsı beyaza kadar değişir, genç mantarlarda içi öz şeklinde dolu, gelişmiş mantarlarda içi oyulur. Sapın üzerinde nokta şeklinde küçük çıkıntıları 1 numaralı zımpara kâğıdına benzetebiliriz. Üstünde gayri muntazam oluklar görülür. Büyüklüğü: 3-6 cm. boyunda ve 1,5-3 cm. çapındadır. Sporları: Elips şeklinde 18-20x10 mikron büyüklüğündedir.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mantar, Mart ayından Mayıs ayına kadar çam ormanlarının, özellikle kumlu topraklarında, ışık alan yerlerde gruplar meydana getirerek yetişmeyi tercih eder.
Diğer Özellikleri
Mantarı yukarıda hafif zehirli veya çiğ olarak yenmez diye vasıflandırdık. Kuzey Almanya'da bu mantarı konserve şekline getirip değerlendirmektedirler. Çünkü mantarın içindeki «Giromitrin» veya «Helvolik asit» diye isimlendirilen etkin maddeler, normal tuzlu suda kaynatıp bu su dökülürse mantarın içindeki etkin maddeler atılmakta ve tehlikesizce yenmektedir. Bu şartlara riayet edilmeden mantar yenirse zehirleme yapar. Zehirlenen şahısta; Yorgunluk, bitkinlik, baş ağrısı, bulantı ve şiddetli istifralar 2 gün devam eder. Sulu ishalde kan ve sümüksü maddeler görülür. Vücut harareti 39 C° bulur, hastanın karaciğeri büyür, solunum ve dolaşım sisteminde aksamalar görülür. Baş tarafta yazılan ilk yardım ve klinik tedavisi yapılmazsa hasta 3-4 gün sonra ölebilir.
Clavaria Pallida FRIES 1821 (Hafif Zehirli - Yenmez)
Mantarın Özelliği
Saçaklı mantar olarak, diğer şapkalı mantarlardan ayrıdır. Saçaklı mantarlar içinde mantarı ayıran iki önemli özellik vardır. Birincisi, mantarın saçakları çok gevrektir, saçaklara parmaklarla fiske vurulacak olursa, uçlar düz olarak kırılır. (Bu özellik daha ziyade taze mantarlarda görülür, suyunu kaybetmiş mantarlarda gözlemek çok zordur) İkinci özelliği, saçaklı mantarın bir parçasını ağzımıza alıp çiğneyecek olursak, acı olduğu görülür. Bu iki özellik diğer saçaklı mantarlarda yoktur.
Morfolojik Özellikleri
Mantar saçaklarının bütünüyle rengi, gri sarımsıdan sütlü kahverengiye kadar değişir. Mantar, 12 cm. yüksekliğinde, 8 cm. çapında çok dallanmış bir omca şeklindedir. Etli kısmı: Bütünüyle gevrektir. Mantardan bir parça parmaklar arasında ezilerek koklanırsa sabun kokusu duyulur. Çiğ mantarın tadına bakılınca tadının acı olduğu, yemeği yapılmış (pişirilmiş) mantarın tadı ise ekşimsi ve acımsı olduğu görülür. Sporları: Elips şeklinde, sarımsı renktedir. Büyüklüğü: 9 -12 x 4,5 - 5,5 mikrondur.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mantar; Temmuz ayından, Eylül ayına kadar özellikle kayın ormanlarında 3-4 omca biri arada yetişir.
Diğer Özellikleri
Bu mantar hakkında yazarların belirttiğine göre öldürücü bir zehir maddesi yoktur. Bugüne kadar, bu mantardan ölen olmadığı da belirtilmiştir. Ancak fazla miktarda yenecek olursa insana ishal rahatsızlığı verir. Türkiye'de yaptığımız araştırmalarda halk arasında TELLİCE, GELİN TELİ gibi isimlerle tanınan mantarlara benzer. Fakat bunlardan zehirlenenlere rastlamadık. Mantarlar üzerinde çalışan araştırıcıların büyük kısmı bu mantar için YENMEZ terimini kullanırlar.
Hypholoma Fasciculare KARSTEN 1879 (Hafif Zehirli - Yenmez Mantarlar)
Mantarın Özelliği
Mantarın; Şapkası ve sapı yumurta sarısı veya kükürt sarısı lamelleri yeşilimsi renktedir. Mantardan bir parça çiğnenecek olursa, tadının acı olduğu görülür.
Morfolojik Özellikleri
Şapka Genç mantarlarda çan şeklinde, şapka sapa saçaklarla bağlanmıştır. Gelişme ilerleyince, şapka şemsiye gibi açılır. Şapkanın tepe kısmı kahverengi, diğer yerleri.ise kükürt sarısı rengindedir. Büyüklüğü: 3-6 cm. çapındadır. Lameller: Genç mantarlarda açık san, gelişmiş mantarlarda yeşilimsi kahverengiden gri siyaha kadar değişir. Lamellerin enleri dar (2-3 mm.), sap üzerinde 2-3 mm. kadar devam ederler. Sap: Eğri, kalınlığı hemen her yerde aynı, genç mantarlarda içi dolu, gelişmiş mantarlarda içi oyulur. Rengi, sarımsı yeşilden açık kahverengiye kadar değişir. Büyüklüğü: 5-15 cm. boyunda ve 3-6 mm. çapındadır. Etli kısmı: Sert ve kükürt sarısı rengindedir. Mantarın tadı acıdır. Sporları: Çoğunlukla elips şeklinde, üzeri siyah noktalı ve iç içe girmiş halkalar görülür. Büyüklüğü: 5,1 x 6,8 - 8,5 mikrondur.
Yetişme Yeri Özellikleri
Ormanlarda üstü kesilmiş ağaç kütüklerinde, orman içlerinde sayvanların yerlerinde ayrıca orman içi depo yerlerinde büyük gruplar meydana getirerek yetişirler. Bağ ve bahçe içlerinde çürüyen ağaçlar üzerinde de yetişir. Bu sayılan özellikteki yerlerde, Nisan ayından Ocak ayına kadar görülür. Tabiatta uzun zaman kalabilen mantarlardandır
Diğer Özellikleri
Bu mantarın tehlikeli yönü, mevsim olarak ve yayılış olarak tabiatta çok bulunuşu, iyi yönü ise öldürücü zehirliliğe sahip olmayışı, Pişirilmekle de sertliğinden pek fazla bir-şey kaybolmadığından yenmiyecek kadar fena görünüşü vardır. Buna rağmen yenirse ishal ve istifralara sebep olmaktadır. Tehlikeli yönü yoktur.
Lactarius Torminosus FRIES 1821 (Hafif Zehirli) (Çiğ Yenmez, Yenen Mantar)
Mantarın Özelliği, Yenilebilir Mantar
Mantar herhangi bir yerinden kırılınca veya kesilince beyaz renkli bir sütü çıkar, bu sütü dilimize değirirsek yakıcı olduğunu hissederiz. Şapkanın kenarlarında, diğer sütlü mantarlarda görülmeyen beyaz saçaklar vardır
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Genç mantarlarda, tekerlek şeklinde, ortası hafif çukur kenarları sapa doğru kıvrık, gelişmiş mantarlarda ortadaki çukurluk ve şapkanın kenarlarının kıvrıklığı yine görülür. Mantarın rengi, sarımsı kırmızıdan kirli solgun kırmızıya kadar değişir. Şapka kenarlarındaki saçakları şapkanın üstünde de görebiliriz. Büyüklüğü: 5-10 cm. çapındadır. Lamelleri: Genç mantarlarda beyazımsı, gelişmiş mantarlarda sarımsı kırmızıdan solgun kırmızıya kadar değişir. Lamellerin enleri dar (2-4 mm.), sap üzerinde 3-4 mm. kadar devam ederler. Sap: Solgun kırmızı renkli, üzerinde küçük çukurluklar ve koyu renkli lekeler bulunur. Kalınlığı hemen her yerinde aynı, genç mantarlarda içi süngerimsi madde ile dolu, gelişmiş mantarlarda içi oyulur. Büyüklüğü: 4 - 6 cm. boyunda ve 1 - 2 cm. çapındadır. Etli kısmı: Şapka derisinin altı açık kırmızı (pembe), diğer kısımları ise beyaz renklidir. Etli kısmı, süngerimsi yapıda ve çok gevrektir. Mantarın sütü: Mantar herhangi bir yerinden kırılsın veya kesilsin hemen beyaz renkli sütü çıkar. Bu süte dilimizle baktığımızda acı olduğu görülür. Mantarın sütüne FeS04 (1 gr. FeS04, 10 gr. suda çözündürülür ve içine derişik H2S04'ten birkaç damla ilâve edilerek hazırlanır) damlatılırsa hafif sarımsı kırmızı, KOH ile (% 30-40 lık hazırlanır) 20 dakika sonra açık gri yeşile döner. Sporları: Geniş elips şeklinde, üzerinde diken gibi çıkıntıları görülür. Büyüklüğü: 8-10x6-7 mikrondur.
Yetişme Yeri Özellikleri
Ağustos ayından Ekim ayına kadar, ışık alan orman altlarında, yol kenarlarında özellikle huş ormanları altında yetişmeyi tercih eder.
Diğer Özellikleri
Hafif zehirli olarak tanıtılan mantar için bazı yazarlar, çiğ olarak yenmeyeceğini yazmışlardır. Sütlü mantarlar içinde zehirlisine rastlanmamıştır. Mantarı yemeden önce 2 - 3 saat tuzlu suda bekletmek yararlıdır.
Tricholoma Albobrunneum FRIES 1820 (Zehirli)
Mantarın Özelliği, Mantar İsimleri
Kolayca soyulan şapka derisi, kırmızı kahverenklidir. Şapka tepesinden kenarlara doğru lifi görünüştedir. Sapının üzerinde küçük kahverengi pullar görülüyor.
Morfolojik Özellikleri, Mantar Türü
Şapka: Genç mantarların topraktan çıkışları yarım küre şeklinde. Gelişme ilerleyince/şapka şemsiye gibi açılır ve üzeri dalgalı görünüm arzeder. Mantarın üstüne tepeden bakılınca lifi yapı ve ışınsal görünüştedir. Rengi, sarımsı kahverengiden kırmızımsı kahverengiye kadar değişir. Şapka üstüne el sürüldüğünde yapışkan bir madde ile örtülü olduğu görülür. Büyüklüğü: 5-10 cm. çapındadır. Lameller: Enleri, 8-10 mm. genişliğinde, yumuşak, keskin yuzlu ve sık dizilişlidir. Genç mantarlarda beyaz, gelişmiş olanlarda sarımsı, gri renge dönerler. Sap: Çoğunlukla eğri, toprak içindeki kısmı ince ve konik şeklinde, üzerinde beyaz mantar miselleri görülür. Sapın rengi, sandan kırmızımsı kahverengiye kadar değişir, fakat değişmeyen üzerinde küçük kahverenkli pullarıdır. Sapın içi dolu ve serttir. Büyüklüğü: 3-6 cm. boyunda ve 0,5-1,5 cm çapındadır' Etli kısmı: Yumuşak ve beyaz renklidir. Mantar kırılınca veya parmaklar arasında bir parçası ezilip koklanırsa açıkça un kokusu hissedilir. Mantarın küçük bir parçası ağıza alınıp çiğnenirse acı olduğu görülür. Sporları: Elips şeklinde, renksiz ve 6,8 x 5,1 mikron büyüklüğündedir.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mantar, kumlu topraklarda yetişen, çam ormanları arasındaki açıklıklarda, az olarak Mayıs - Haziran aylarında, çoğunlukla Eylül ve Ekim aylarında yetişir.
Diğer Özellikleri
Mantarın acılığı pişirilmesiyle ortadan kalkmaz yerken hemen hissedilir (Fakat mantarı pişirirken içine acı biber konursa bu özelliğinden tanıma için faydalanılamaz). Mantar bu acılığına rağmen yenmişse; Kuvvetli ishal ve istifralara sebep olur, bu olaylar birkaç gün devam eder. Literatürlere göre bu mantardan ölenlere rastlanmamıştır.
Tricholoma Pardinum OUELET 1886 (Zehirli)
Mantarın Özelliği, Biyoloji Mantarlar
Kalın sapı, gümüş grisi renginde lifi pulları, kiremit gibi şapka üstünü örter. Lamelleri üzerinde daima su damlacıkları bulunur.
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Genç mantarlarda yarım konik veya çan şeklinde; Rengi sarımsı kahverengi, şapka üstü koyu renkli gümüş grisi pullarla örtülüdür. Gelişmiş mantarlarda şapka tam açılır ve kenarları parçalanır. Şapkada sapın üstüne gelen kısım, hafif çukur veya dalgalı görünümdedir. Büyüklüğü 3-8 cm. boyunda ve 1,5-3,5 cm. çapındadır. Lameller: Kirli yeşilimsi sarının tonlarında, bol etli ve lameller birbirine 2 - 3 mm. mesafede sıralanırlar. Lamellerin üzerinde daima su damlacıkları görülür: Sap: Sağlam yapılı, içi dolu, sert ve sapın üstü kirli beyaz renklidir. Bu rengin üzerinde pas rengini taşıyan lekeler mevcuttur. Sapın toprak içindeki kısmı biraz daha şişkincedir. Büyüklüğü 3-8 dm. boyunda ve 1,5-3,5 cm. çapındadır. Etli kısmı: Büyük kısmı beyaz renkli fakat şapka derisinin altındaki kısımda sarı renk görülür. Mantarın etli kısmı veya herhangi bir kısmı parmaklar arasında ezilip koklanacak olursa un kokusu kolayca hissedilir. Mantarın bir parçası ağıza alınıp çiğnenecek olursa tadının hoş olduğu hissedilir. Sporları: Oval, beyaz renkli ve üstünde küçük noktalar görülür. Büyüklüğü 8-10x6-7 mikrondur.
Yetişme Yeri Özellikleri
Çoğunlukla, Ağustos ayından Ekim ayına kadar kalkarce zengin kayın ormanları altında büyük gruplar meydana getirerek yetişir. Az olarakta kalkerce zengin çam ormanları altında görülür.
Diğer Özellikleri
Bu mantardan zehirlenen şahıslarda, kuvvetli ve devamlı (Yenilen mantarın miktarına göre olmakla beraber 4-5 gün sürebilir) ishaller görülür. Çoğunlukla öldürücü olmamakla beraber, devamlı ishallerde gerekli klinik tedavisi yararlıdır.
Coprinus Atramentarius FRIES 1836 (Hafif Zehirli)
Mantarın Özelliği, Mantarlar ve Özellikleri
Mantarın griden, gri kahverengiye kadar değişen renklerine karşılık, şapka tepesi daima kahverengi pulcuklarla örtülüdür. Şapkası gelişmiş mantarlarda, şekil 8'de görüldüğü gibi geri kıvrılır. Kıvrılan kısımlar koyu zeytini yeşil renk alarak mürekkep damlaları şeklinde dökülmesi bu mantar için özelliktir
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Genç mantarlarda, yumurta şeklinde oval, gelişme ilerleyince ufak bir tavuk yumurtası büyüklüğüne erişir. Nihayet şapka açılır ve çan şeklini alır. Rengi başlangıçta kül renginde, gelişince gri kahverengiye döner. Şapka tepesi kahverengi pullarla örtülüdür. Mantarın tepeden aşağıya doğru oluklu görünümü ve yaşlanmış mantarların şapka kenarlarının yukarı kıvrılışı, kıvrılan kısımların mürekkep lekesi' gibi erimesi diğer Coprinus türlerinden ayrıcı özelliğidir. Büyüklüğü 4-10 cm. çapındadır. Lameller Genç mantarlarda, beyaz gri, sonra kahverengiye nihayet siyah renge dönerler. Siyahlaşınca mürekkep damlaları şeklinde damla damla toprağa düşer. Sap: Beyaz renkli ve az parlaktır. Genç mantarlarda içi dolu gelişen mantarlarda içi oyulur ve lifi yapısı görülür. Coprinus comatus (Yenir) tan farkı sap üzerinde halka görülmez. Sapın toprak içindeki kısmı, toprak üstündeki kısmından ayrı yapıda ve konik şekillidir. Sap, 6-15 cm. boyunda ve 1 -1,5 cm. çapındadır. Etli kısmı: Az, beyaz rekli, kokusuz ve tadı hoştur. Sporları: Elips şeklinde ve kahverenkli 7,5-10x5-5,5 mikron büyüklüğündedir.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mayıs ayından kasım ayına kadar, milli topraklarda, çayırlarda ve gübre yığınları yakınlarında gruplar meydana getirerek yetişir.
Diğer Özellikleri
Halkımız bunu sobelen mantarına karıştırabilir, aslında bu mantarda bulunan etkin madde içki ile alındığında tesir etmektedir. Bazı yazarlar mantarın gençlerinin yeneceğini yazmakta iseler de, mecbur kalınmadıkça yenmemesi uygundur. Mantarın öldürücü özelliği yoktur.
Clitocybe Dealbata GİLLET 1874 (Zehirli)
Mantarın Özelliği, Mantarlar İle İlgili
Şapka, 2 - 4 cm. büyüklüğünde, beyaz renkli ve üzerinde beyaz renkli süberin maddesi vardır. Şapka tepesinin çukur oluşu, lamellerin sap üzerinde genişleyerek birleşmeleri, mantarı diğerlerinden ayırıcı özelliğidir
Morfolojik Özellikleri
Şapka; Genç mantarlarda küçük topuzcuk şeklinde, gelişmenin az ilerlemesiyle, şapkanın tepesi çukurlasın Mantar böylece küçük bir huniye benzer, kenarlarıda para-çalı bir görünüştedir. Genç mantarlarda beyaz veya gri renklidir. Şapka üzerinde beyaz renkii süberin maddesi bu mantara özgüdür. Büyüklüğü 2-4 cm. çapındadır. Lameller: Açık sarının tonlarında, ince. yapılı, sap üzerinde kalınlaşarak devam eder. Sap: beyaz renkli, 4-6 cm. boyunda ve 4 - 7 mm. çapındadır. Etli kısmı: çok az, mantarın etli kısmı veya bir parça mantar parmaklar arasında ezilirse un kokusu açıkça duyulur. Sporları: Oval, 5-6x3-4 mikron büyüklüğündedir.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mantar, çayırlarda, otlaklarda küçük veya büyük halkalar meydana getirerek yetişir. Çoğunlukla ilkbaharda az olarakta yaz aylarında yetişir.
Diğer Özellikleri
Bu mantar yüksek miktarda muskarin ihtiva eder, Bol miktarda yetişmesinden dolayı toplu zehirlenmelere sebep olur. Memleketimizde, mıhtepesi veya cincile tabir edilen mantarlara karıştırılabilir. Küçük mantarlar içinde tehlikeli olanıdır.
Rhodophyllus Sinuatus SINGER 1941 (Zehirli)
Mantarın Özelliği, Mantarlar Bilgi, Mantarlar Çeşitleri
Genç mantarların renkleri, sarımsı kahverengi, gelişmiş olanlarda lammeller gül kırmızısı rengine döner. Mantarın bütün gelişim devrelerinde un kokusu ve un tadı duyulur.
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Genç mantarlarda, şapka kenarları sapa doğru kıvrık, gelişmiş olanlarda şemsiye gibi açılır. Şapka derisi kolayca soyulabilir. Rengi, beyazdan açık kahverengiye kadar değişebilir. Şapka üstü ince ağ şeklinde lifî yapılı ipek parlaklığındadır. Büyüklüğü: 5 - 20 cm. çapındadır. Lameller: Genç mantarlarda beyaz, gelişmiş olanlarda et kırmızısından gül kırmızısına kadar değişir. Fakat gelişmiş mantarlarda 1,5 cm.'ye varan lamel genişliği onu diğer mantarlardan ayırır. Sap: Beyaz renkli, lifi yapılı ve parlak görünüştedir. Genç mantarlarda içi sünger şeklinde dolgu ihtiva eder. Gelişmiş mantarlarda sapın içi oyulur. Toprak içindeki kısmında daima eğrilik göze çarpar. Sap, 4-12 cm boyunda 2-3 cm. çapındadır. Fakat bazen sapın kalınlığı 6 cm. çapa ulaşabilir. Etli kısmı; Beyaz parlak, un kokusu yanında, Eczane'ye girince duyulan ilâç kokusu, bu mantarı parmaklar arasında ezince duyulur. Etli kısmı, ağıza alıp çiğneyince, tadının hoş olmadığı görülür. Sporları: Oldukça düzgün, beşgen veya altıgen şekilli, 8-10x7-8 mikron büyüklüğündedir.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mayıs ayından ekim ayına kadar, milli topraklarda bazende karatopraklarda özellikle meşe ve kayın ormanları altında büyük çemberler meydana getirerek yetişir. Diğer orman ağaçları altında daha az görülür.
Diğer Özellikleri
Mantarın zehirliliği konusunda, bütün mantar araştırıcıları birleşmekte, fakat mantarın öldürücü zehri olmadığı da belirtilmekte, fazla miktarda yenirse kuvvetli ishal yaptığından bahsedilmektedir.
Yetiştiği yerde çok bol bulunması nedeniyle tehlikelidir, yukarıda belirtilen özellikleriyle mantarı tanımak en uygun olan yoludur.
Inocybe Patouillardii PRESADOLA 1905 (Zehirli)
Mantarın Özelliği, Mantarlar Bilgi, Mantarlar Hakkında
Genç mantarlar, şapkası açılıncaya kadar beyaz, sonra kırmızımsı renge döner. Şapka tepeden kenarlara doğru kuvvetli lifî görünüştedir. Mantarın bir parçası parmaklar arasında ezilip koklanacak olursa kuvvetli ispirto kokusu hissedilir.
Morfolojik Özellikleri
Şapka: Genç mantarlarda beyaz, sonra solgun saman sarısından nihayet kiremit kırmızısına kadar değişir. Genç mantarlarda konik olan şapkanın, kenarları sapa doğru kıvrıktır. Gelişme ilerleyince şapka tepesinin konik şeklini muhafaza ederek, kenarları parçalanmış şemsiyeye benzer. Kurumuş mantarlarda bütün Inocybe türlerinde olduğu gibi bunda da parlaklık kazanır. Büyüklüğü: 3-9 cm. çapındadır. Lameller: Başlangıçta beyaz, sonra gri sarı, nihayet yeşilimsi kahverengiye dönerler. Lamellerin üzerinde kırmızı noktacıklar bu mantarı benzerlerinden kolayca ayırır. Lamellerinin enlerinin 7 mm. varan özelliğimde göz önüne almak gerekir. Sap: Genç mantarlarda beyaz renkli, gelişmiş olanlarda kiremit kırmızısına dönerler. Sap, Lifî yapılı, üzeri ince olukludur. Sert içi dolu toprak içindeki kısmı şişkincedir Büyüklüğü 6-7 cm. boyunda ve 0,5 -1 cm. çapındadır. Etli kısmı: Genç mantarlarda beyaz, gelişmiş olanlarda kırmızıya döner Mantardan bir parça ağıza alınıp çiğnenirse tadının hoş olmadığı, parmaklar arasında bir parça mantar ezilip koklanırsa kokusunun ispirtoya benzediği görülür. Sporları: Böbrek şeklinde 10-12x6-7 mikron büyüklüğündedir.
Yetişme Yeri Özellikleri
Mantar çoğunlukla, Mayıs ve haziran aylarında az olarakta Temmuz ve Ağustos aylarında, ormanların, çayırların ve parkların kalkerli topraklarında gruplar meydana getirerek yetişir.
Diğer Özellikleri
Mantar yayılış ve miktar olarak bol bulunduğu gibi, yüksek miktarda muskarin ihtiva etmesinden dolayı tehlikelidir. Muskarinin sinir sistemine olan tesiri dolayısıyla erken zehirlenme belirtisi verdiği için çok tehlikeli değildir.
