Kolorektal Kanser İçin Genetik Testler
Test Yaptırmak Ne Zaman Anlamlı Ne Zaman Değil?
Yakın bir tarihte size kolon ya da rektum kanseri tanısı konulduysa ailenizin diğer üyelerinin de risk altında olup olmadığından endişe ediyor olabilirsiniz. Bunu anlamanın bir yolu, kolorektal kansere yakalanma riskinizi artırmış olabilen bir genetik mutasyon mirası taşıyıp taşımadığınızı saptayacak bir kan testini yaptırmanızda—bu mutasyon çocuklarınızı, kardeşlerinizi ve ebeveyninizi de etkileyebilir.
Bu testler artık yaygın olarak yaptınlabiliyor, ancak bu hemen gidip yaptırmanız gerektiği anlamına gelmez. Çünkü kolorektal kanseri olanların sadece yaklaşık %5'inde kalıtımsal genetik mutasyon görülmektedir. Çoğu kanser sporadiktir, yani bir kuşaktan diğerine aktarılmayan gen mutasyonlarının sonucunda oluşur. Öte yandan ailenizde kolorektal kanser öyküsü varsa test yaptırmak uygun olabilir.
Yaptırılabilecek Testler ve kolon kanseri belirtisi
Genetik testlerde belli bir genetik hata ya da "mutasyon" kalıtımı taşıyıp taşımadığınıza bakılır. Lise biyoloji derslerinden de anımsayabileceğiniz gibi bedeninizdeki her bir hücrede 46 kromozom bulunur. Kromozomlar, biri annenizden diğeri babanızdan gelen iki gen kümesi taşır. Genler DNA'dan oluşur ve DNA'daki bir mutasyon gentı hatalı davranmasına neden olabilir. Bu durum da kolorektal kanser glıı bazı hastalıklara yakalanma riskini artırır. Aşağıda sıralanan kalıtsal kolorektal kanser tipleri için genetik testler yapılmaktadır:
Polipozis olmayan kalıtsal kolorektal kanser (HNPCC). Lynch sendromu adı da verilen HNPCC, kolorektal kanser olgularının %3'ünde görülür. Bu hastalığı taşıyanlar ebeveyninin birinden normal diğerinden anormal gen almıştır (bu durum, "otozomal baskın (dominant) kalıtım" olarak adlandırılır).
Dört farklı genetik mutasyonun HNPCC'ye neden olduğu biliniyor. Bu mutasyonlar hücre bölünmesi sırasında oluşan DNA hatalarını onarmaktan sorumlu genlerde ortaya çıkar. Mutasyona uğrayan bu genler artık söz konusu onarım işlevlerini yerine getiremeyebilirler.
Sizde bu dört HNPCC mutasyo-nundan birisi varsa 75 yaşına gelinceye kadar kolorektal kansere yakalanma riskiniz %80'dir. (kolon kanseri pdf)
Ailesel adenomatöz polipozis (FAP). Kolorektal kanseri olanların yüzde birinden azını etkileyen ender rastlanan bir hastalıktır. FAP'a ve hastalığın attenüe FAP (AFAP) adı verilen daha hafif bir tipine adenomatöz polipozis koli (APC) genindeki bir mutasyon neden olur. APC, kolonda poliplerin oluşumunu engelleyen tümör baskılayıcı bir gendir.
FAP ve AFAP otozomal baskın tipte kalıtımla geçer ve bu mutasyonu taşımak kolonunuz alınmazsa 45 yaşına kadar neredeyse %100 olasılıkla kolon kanserine yakalanacağınız anlamına gelir.
APC genindeki başka bir mutasyon daha çok Doğu Avrupa kökenli Yahudilerde (Aşkenazi Yahudilerin-de) görülmektedir ve otozomal baskın bir mutasyondur. APCI1307K adı verilen bu mutasyon doğrudan kolon kanserine neden olmaz, ancak APC genini kolon kanserine neden olabilecek değişikliklere yatkın kılar. APC mutasyonu olanlarda kolorektal kanser görülme riski %18-30'dur.
MUTYH-bağlantılı polipozis (MAP). MYH-AP adıyla bilinen MAP oluşumu için hem annenizden hem de babanızdan size MYH geninde mutasyon geçmiş olması gerek (otozomal resesif kalıtım). Söz konusu mutasyon MYH'nin DNA hatalarını onarma yeteneğini etkiler. Mutasyon ebeveyninizin sadece birinden geçtiyse MAP riskiniz yüksek değildir, ama taşıyıcısınız demektir.
MAP görece olarak yeni bir hastalık ve mutasyonun iki kopyasını birden taşıyanlarda kolon kanseri riskini saptamak için araştırma yapılması gerekir.
Peutz-Jeghers sendromu (PJS). Ender görülen bu hastalıkta rol alan mutasyon otozomal baskın tipte kalıtımla geçer. Genetik testte, STK 11 adı verilen tümör baskılayıcı bir gendeki mutasyon araştırılır. PJS'nuz varsa 64 yaşında kadar kolorektal kansere yakalanma olasılığınız %30'dur.
Jüvenil (genç) polipozis sendromu (JPS). JPS'nuz varsa 60 yaşına kadar kolorektal kansere yakalanma olasılığınız %68'e kadar çıkabilir. ("Jüvenil" terimi hastalıktan etkilenen bireyin yaşı değil polipin tipi için kullanılmaktadır). Ender görülen bu hastalıkta pek çok olguya SMAD4 genindeki mutasyonlar neden olurken bazen de BMPR1A genindeki mutasyonlar sorumludur. SMAD4 tümör baskılayıcı bir gendir; BMPR1A geninin işlevi ise henüz bilinmiyor. Söz konusu genlerdeki mu-tasyonlaroipzomal baskın tipte kalıtımla geçer.
