Lipoprotein Nedir
SYA dışında bütün lipidler plazmada lipoproteinler şeklinde taşınırlar. Bu makromoleküler komplekslerin iç kısmında trigliserid ve kolesterol esterlerinden oluşan polar olmayan bir çekirdek, dış yüzeyinde ise fosfolipid, serbest kolesterol ve apoproteinlerden oluşan polar bir dış katman vardır. Postprandiyel plazmada preparatif ultrasantrifüjleme ile yapılan çalışmalarda 6 lipoprotein türü saptanmıştır. Bunlar, büyüklükleri değişik olan ve protein, fosfolipid, serbest ve esterleşmiş kolesterol ile trigliseridleri farklı oranlarda içeren küresel parçacıklardır. Normal kişilerde açlıkta kolesterolün küçük bir kısmı VLDL ve yüksek yoğunluklu lipoprotein (High Density Lipoprotein-HDL) ile taşınırken esas büyük kısım düşük yoğunluklu lipoprotein (Low Density Lipoprotein -LDL) ile taşınır. Buna karşın, VLDL ise endojen trigliseridlerin çoğunun taşınmasından sorumludur. Şilomikronlar, yemekten sonraki ilk birkaç saat diyet trigliseridinr taşısalar da 12 saatlik açlık sonrasında normal plazmada görülmezler (8, 16, 25, 52). Bu nedenle, plazma veya serumda yapılan total kolesterol ve trigliserid ölçümleri, bu lipidlerin, tüm lipoprotein tiplerinde bulunan konsantrasyonların toplamım verir. Serum lipid değerlerindeki değişmeler genellikle lipoprotein konsantrasyonlannda ve bu lipoproteinlerin kimyasal yapılarındaki değişiklikleri yansıtır. Normal koşullarda, orta yoğunluklu lipoprotein (Intermediate Density Lipoprotein-IDL) veya kalıntı parçacıkların plazma konsantrasyonu göreceli olarak düşük olduğu için önemsenmez ancak bunlar hiperlipideminin bazı tiplerinde, serum kolesterol ve trigliseridlerinin başlıca belirleyicisi olabilirler.
Lipoproteinlerin Çeşitleri
Şilomikron Nedir
Şilomikronlar 100-1000 nm arası değişen büyüklükleri ile en büyük lipoproteinlerdir ve başlıca trigliseridlerden, daha az oranlarda fosfolipid, serbest kolesterol, kolesterol esterlerinden ve proteinden oluşmuşlardır. Diyet trigliseridleri, emildikleri ince bağırsaktan sistemik dolaşıma şilomikronlar ile taşınırlar. Plazmadan temizlenmeleri oldukça hızlıdır ve 12 saatlik açlık sonrasında kanda şilomikrona rastlanmaz. Proteinler, şilomikronların en küçük yapıtaşlandır (%l-2) ancak büyük ve önemli bir fonksiyonel role sahiptirler. Bu, apo B sentezinin kalıtımsal bozukluğu bulunan ap-lipoproteinemili hastalann plazmalannda tam yokluğunun gösterdiği gibi, özellikle apo B48 için doğrudur. Lenf şilomikronlanndaki proteinin yaklaşık %5-20'si apoB4(i ve gerisi de Apo A ve Apo C'dir. Lenf şilomikronları plazmaya girdiklerinde ApoA'lannı kaybederken, HDL'den de Apo C ve E'leri alırlar
VLDL (pre P-lipoprotein)
VLDL, yapı ve kompozisyon olarak şilomikronlara benzese de, trigliserid içeriğinin daha az, kolesterol, fosfolipid ve protein içeriğinin daha fazla olması ile şilomikronlardan ayrılır. VLDL, şilomikronlardan daha küçüktür (25-100 nm) ve protein bölümünde Apo C, E ve Apo Bıoo bulunur. VLDL ve şilomikronlar arasındaki başlıca farklar, sentez yerleri ve taşıdıkları trigliseridlerin türüdür. VLDL, en çok karaciğerde sentezlenir ve başlıca görevi endojen trigliseridi sentezlemektir. Ancak bazı VLDL'ler ince bağırsakta sentezlenir ve safra kökenli yağ asitleri ile endojen kolesterolün yeniden eıniliminde rol oynarlar. Aşırı karbonhidrat alımına bağlı olarak endojen yağ asitlerinin hepatik sentez hızının ve karaciğere SYA'nin giriş hızının fazlalaştığı durumlarda VLDL sentezinde de artış görülür.
VLDL partiküllerinin büyüklükleri değişiktir. Lipoliz sonucu, VLDL partikülleri daha da küçülüp VLDL kalıntıları veya İDL adını alır. Küçük VLDL partiküllerinin IDL yolu ile LDL'ye dönüştüğü, büyük VLDL partiküllerinin ise LDL'ye dönüşmeden, fDL yapısında plazmadan temizlendiği gösterilmiştir
IDL (Infermediate Density Lipoprotein)
VLDL'nin LDL'ye dönüşümünde IDL ara ürün olarak meydana gelir ve buna VLDL kalıntıları da eklenebilir. IDL açlık plazmasında zoııal santrifüjleme ile d=1.006-1.019'da izole edilir.
LDL (p-)ipoprotein)LDL, plazmadaki esas kolesterol taşıyıcı partiküldür. Habercisi, VLDL'de bulunan çeşitli apolipoproteinlerden sadece birini, Apo Bmo'ü içeren LDL'nin trigliserid oranı VLDL'den daha azdır. Büyüklük ve yapılarına göre çeşitlilik gösteren LDL'nin yoğunluk gradiyent santrifüjleme ile yapılan çalışmalarda, hafif ve ağır olmak üzere iki alt kümesi saptanmış olan ağır LDL'nin habercisinin hafif LDL olduğu bildirilmiştir (16). Birçok durumda LDL sentezi VLDL sentez hızına ve LDL'ye dönüşen VLDL yüzdesine eşittir. Plazmadaki LDL konsantrasyonu, sentezlerime hızı kadar, katabolizma hızına da bağlıdır. LDL-Apo B'nin kesirli katabolizma hızı 0.3-0.4'tür. Diyet yağımn türü ve LDL reseptörü ile Apo B genlerinin mutasyonu gibi çevresel ve genetik faktörlerin LDL metabolizmasına etkileri fazladır
