Epitel Doku Nedir (Epithelium)
Vücudun dış yüzeyini ve organların iç yüzeyini örten dokudur. Epitel doku hücreleri arasında ışık mikroskobuyla görülemeyecek kadar küçük aralıklar vardır. Bu aralıklar hücreler arası maddeyle doludur. Epitel doku vücudun yüzeyini dış ortamla ilişkisi bulunan organların boşluklarını bütün salgı bezleri ve kanallarının içini döşemiş olan örtülerin yüzeysel katını oluşturur. Örneğin; derinin epidermisi mide ve bağırsak kanalının mukoza epiteli, ürogenital sistemdeki organların iç yüzeyini döşeyen örtü, epitel dokudan oluşmuştur. Epitel doku örtü ve salgı epiteli olmak üzere iki grupta incelenir.
A) Örtü Epiteli: Tabaka yapısına göre tek katlı ve çok katlı epitel doku olmak üzere iki gruba ayrılır:
a) Tek Katlı Epitel Doku: Omurgasız hayvanların derileriyle diğer bütün hayvanların iç organlarım örten dokudur. Hücreler arasında boşluk yok denebilecek kadar azdır. Bu dokuyu oluşturan hücreler şekillerine göre yassı, silindirik ve kübik epitel olmak üzere üç gruba ayrılırlar:
Yassı epitel hücreleri yassıdır. Çekirdekleri de buna uygun olarak yassılaşmıştır. Örneğin vücudumuzda akciğer alveollerinde, kan ve lenf damarlarında bulunur. Kübik epitel hücreleri küp şeklinde olup yan yana sıralanmasıyla oluşan epiteldir. Çekirdekleri yuvarlak veya yuvarlığa yakın şekildedir. Bu epiderm omurgalıların böbrek kanalında salgı bezlerinin iç yüzünde ve troid bezinde bulunur. Silindirik epitel silindir şeklinde hücrelerden meydana gelmiştir. Çekirdekleri ovaldir. Bu epiderm bağırsak ve solunum kanallarının iç yüzeyinde döl yatağında burunda ve safra kesesinin iç yüzeyinde bulunur.
b) Çok Katlı Epitel Doku: Hücreleri birden fazla tabaka teşkil edecek şekilde sıralanmıştır. Örneğin; omurgalıların derisinde çok tabakalı epitel doku bulunur. Bu dokuda en üstte yassı epitel, ortada kübik ve en altta ise silindirik epitel hücreleri yer alır. Çok katlı epitel dokunun özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
Aralarında kan damarı bulunmaz.
Madde alış verişi difüzyonla gerçekleşir.
Hücrelerin bir kısmı ölüdür.
Bu epitelde dış yüzeye doğru itilen hücreler difüzyonla besin sağlayamaz duruma geldiklerinde sitoplazmaları azalır ve kalınla-şarak keratin maddesini oluşturur. Böylece kıl, tırnak, boynuz ve sürüngenlerin pulları meydana gelir.
Kıllar epidermisin dermişe yaptığı çöküntüyle oluşur.
Vücudu ısı, çarpma,basınç gibi fiziksel etkilerden ve mikroplardan korur.
B) Salgı Epiteli: Epitel dokuyu meydana getiren hücreler salgı yapma yeteneğine sahipse böyle epitele salgı epiteli denir. Bunlar tek hücreli ve çok hücreli bezler olarak ikiye ayrılırlar:
a) Tek Hücreli Bezler: Diğer epitel hücreleri arasına dağılmıştır ve bunlar mukus salgılarlar. Salgı yapan bu hücrelere goblet hücresi denir.
Soluk borusunda ve bağırsak epitelinde mukus salgılayan hücreler bulunur. Kurbağa derisinde de her zaman nemli ve kaygan olmasını sağlayan mukus tek hücreli bezlere iyi bir örnektir.
b) Çok Hücreli Bezler: Salgılama şekillerine göre üç grupta incelenir:
Ekzokrin (Dış bezler): Salgılarını vücut dışına ya da bir organa bir kanalla doğrudan boşaltan bezlere ekzokrin veya dış salgı bezleri denir. Süt, ter, tükrük, göz yaşı bezleri gibi...
Endokrin (İç bezler): Bu bezler salgılarını doğrudan doğruya kana veren bezlerdir. Bunların salgılarına hormon adı verilir. Dolaşım sistemine katılan hormon kan aracılığıyla etki edeceği hedef organa ulaşıp, burada etkisini gösterir. Hipofız, tiroid, paratirid, böbrek üstü bezleri endokrin bezlere örnek olarak verilebilir.
Karma bezler: Hem dış hem de iç salgı üreten bezlerdir. Örneğin pankreas bezi bir bölümünde sindirim enzimleri üreterek bu enzimleri bir kanalla oniki parmak bağırsağına verir. Bir bölümünde de kan şekerini düzenleyerek insülin ve glikagon hormonlarını üreterek doğrudan kana verirler.
C) Duyu Epiteli: Duyu epiteli hücreleri, dışarıdan gelen uyarıları alacak şekilde özelleşmiş bir yapıya sahiptir. Bu epitel hücrelerinin dışa bakan taraflarında almaç (reseptör) adı verilen uzantılar vardır. Bu almaçlar sayesinde dışarıdan alınan uyarılar sinir hücrelerine iletilir. Burunda bulunan koku epiteli ve dildeki tad epiteli insandaki duyu epiteline örnektir.
