Mayoz Hücre Bölünme (Redüksiyon Bölünme)
Mayoz bölünme kromozom sayısının diploitden (2n kromozom) haploide (n kromozom) indirgendiği, eşey hücrelerinde (üreme hücreleri) izlenen bir hücre bölünmesi türüdür. Eşeysel çoğalmayı sağlayan ve yeni bir bireyi oluşturmak amacıyla erkek ve dişi bireylerdeki eşey hücrelerinin kromozom sayısının yarıya indirilmesi olayına mayoz, bunu sağlayan hücre bölünmesi tipine de mayoz bölünme denir. Mayoz bölünme türlerde kromozom sayısının sabit kalmasını sağlayan bir bölünme şeklidir. Dişilerin üreme organlarına ovaryum (yumurtalık), erkeklerin üreme organlarına da testis denir. Testis ve ovaryumdaki hücreler başlangıçta diğer vücut hücreleri gibi 2n kromozomludur. Mayoz bölünme sonucu bu hücrelerden oluşan yumurta hücresi (ovum) ve sperm hücresi (sperma) hücreleri yani gametler n kromozomludurlar (haploid). Gametlerin birleşmesi sonucu oluşan zigot da 2n kromozomludur. Bu nedenle zigotun birleşmesiyle oluşan yeni fert ataları gibi 2n kromozomludur.
Mayoz Bölünmenin Özellikleri
1) Üreme organlarında 2n kromozom taşıyan üreme ana hücresinde meydana gelir.
2) Mayoz türlerde kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
3) Bölünme sonucu n sayıda (haploid) kromozom taşıyan 4 hücre bulunur.
4) Mayoz bölünmede bir tür içerisinde crossing-over (gen değiş-tokuşu) meydana gelir.
Mayoz bölünmede homolog kromozomlar birbirleriyle çiftler oluştururlar. Hücrede bulunan ve X ve Y olarak adlandırılan seks kromozomları şekil ve gen yapıları bakımından farklıdırlar. Ancak mayoz bölünme sırasında bunlar homolog kromozomlara benzer şekilde davranırlar. Mayoz bölünme bir çok bakımdan mitoz bölünmeye benzer. Ancak sonuçları farklıdır. Mitozdan farklı olarak mayozda iki bölünme olur ve dört nükleus oluşur. Bu bölünmeler mayoz I ve mayoz II olarak adlandırılır. Mayoz I 'de homolog kromozomlar eşleşir ve bu eşleşme bir süre devam eder. Sonra eşler birbirinden ayrılırlar. Ayrılan eşlerin her biri sanki yavru kromozom (kromatid) gibi metafaz I, anafaz I ve telofaz I'den geçerek kutuplara çekilirler ve sitokinez meydana gelir. Böylece oluşan iki yavru nükleusta homolog kromozomlardan sadece bir tanesi vardır. Mayoz I kromozom sayısının yarıya indirgenmesidir. Mayoz II 'de ise kromatidler birbirinden ayrılır ve her birisi bir yavru nükleusa gider ve yine sitokinez meydana gelir. Mayoz II hücre sayısının arttırılarak dörde çıktığı safhadır.
Mayoz I
Profaz I:_Mayozun en karmaşık ve en önemli evresidir. Bu evrede homolog kromozomlar yan yana gelirler. Homolog kromozomların birbirlerine değdikleri noktalara sinapsis adı verilmektedir. Bu dörtlü gruba tetrad denir. Sinapsis sırasında kromozomların kardeş olmayan kromatidleri arasında parça değişimi olur. Bu olaya crossing-over adı verilir. Crossing-over olayı yeni gen birleşmelerine olanak verdiğinden aynı türün fertleri arsında farklı özelliklerin ortaya çıkmasını sağlar. Profaz sırasında sentrozomlar sentriollerine ayrılırken iğ iplikleri oluşmaya başlar. Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur. Böylece profaz I son bulur.
Metafaz I: İğ ipliklerine sentromerleriyle homolog kromozomlar tutunarak hücrenin ekvator düzleminde sıralanırlar.
Anafaz I: İğ iplikleri üzerinde bulunan homolog kromozomlar zıt kutuplara doğru hareket ederler ve bu olayın sonucunda homolog kromozomlar birbirinden ayrılırlar.
Telofaz I: Kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekirdek zarı meydana gelir. Çekirdek bölünmesini sitoplazma bölünmesi izler. Bu olay sonucunda (mayoz I) homolog kromozomlardan birini taşıyan haploid (n) sayıda iki hücre meydana gelir.
Mayoz II
Mayoz I' de oluşan haploid sayıda iki hücre mayoz II' de yeniden bölünür.
Profaz II: Telofaz I'den sonra görülür. Kromozomların her biri mitozda olduğu gibi kromatidleri belirginleşir. Çekirdek zarı erir. Sentrioller farklı kutuplara doğru çekilirken, iğ iplikleri oluşur.
Metafaz II: Kromozomlar hücrenin ortasında (ekvator düzleminde) dizilirler. Her bir kromozom birbirinin karşısına gelecek şekilde sıralanırlar.
Anafaz II: Kromozomlar sentromerlerinden ayrılarak her bir kromatid farklı kutuplara doğru iğ iplikleri üzerinde hareket ederler. Yavru kromatidler kutuplara ulaştığında anafaz II son bulur.
Telofaz II: Mayozun en son safhasıdır. Kutuplara doğru çekilirken kromatidlerin etrafında çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur. Yavru kromozomların uzayıp incelmesiyle iğ iplikleri oluşur. Bu olayda çekirdek bölünmesi son bulur ve bunu sitoplazma bölünmesi (sitokinez) izler. Mayoz I ve mayoz II olayları sonucunda dört tane haploid hücre meydana gelir. Mayoz bölünme erkek bireylerde testislerde meydana gelir ve bu olaya spermatogenez adı verilir. Testislerde 2n sayıdaki üreme ana hücresini mayoz bölünmeyle dört tane n sayıda kromozom taşıyan hücreyi meydana getirdiği görülmektedir. Bu hücrelerin her biri gelişerek spermleri meydana getirirler. Dişi bireylerde mayoz bölünme ise ovaryumlarda oluşur. Ovaryumda yumurta oluşmasına oogenez denir. Mayoz bölünme sırasında yumurta oluşurken dişi canlıların çoğunda hücreler eşit olarak bölünemedi-ğinden dört yumurta yerine bir yumurta oluşur. Diğer üç küçük hücre kutup hücresi adını alır ve bu küçük hücreler parçalanarak dışarıya atılır.
Mitoz ve Mayoz Bölünme Arasındaki Farklar
- Mitoz Bölünmede
Nükleusun bulunduğu bütün canlılarda görülür. Vücut hücrelerinin çoğalma biçimidir.
Büyüme, gelişme, yıpranan ve ölen hücrelerin yenilenmesinde büyük rol oynar.
Oluşan hücreler genellikle uzun ömürlüdür. Büyüme ve gelişmenin olduğu her dönemde görülmektedir.
Mitoz bölünme sonucunda meydana gelen hücrelerin kromozom sayıları birbirinin aynıdır. Aynı zamanda ana hücrenin kromozom sayısıyla farklılık göstermez. Kısaca kromozom sayısı sabit kalır.
Bir tek bölünmeden ibarettir.
Homolog kromozomlar sinapsis yapmaz, tetrad oluşmaz ve crossing-over görülmez.
Yavru hücrelerin kalıtsal özellikleri birbirinin aynıdır.
- Mayoz Bölünmede
Eşeyli üreyen canlılar ile spor oluşturan bazı canlıların üreme hücrelerinin (gametlerinin) oluşmasını sağlayan bir bölünmedir.
Üremede rol oynar.
Oluşan hücreler kısa ömürlüdür. Sadece üreme döneminde görülmektedir.
Mayozda ise oluşan hücrelerde üreme ana hücresinin yarısı kadar kromozom bulunur. Kromozom sayısı yarıya iner. Dört tane n kromozomlu hücre oluşur.
Arka arkaya iki bölünme görülür.
Homolog kromozomlar sinapsis yapar, tetrad oluşur ve crossing-over görülür.
Yavru hücrelerin kalıtsal özellikleri birbirinden farklıdır.
