Uzay ve Güneş Sistemi
Uzay Nedir: Bütün gökcisimlerinin içinde yer aldığı sonsuzluktur.
Galaksi: Birden fazla yıldız sisteminin oluşturduğu topluluktur. Güneş Sistemimiz, Samanyolu Galaksisinde bulunmaktadır.
Yıldız: Isı ve ışık yayan gök cisimleridir. Gezegen: Yıldızlardan aldığı ısı ve ışığı yansıtan gök cisimleridir.
Uydu: Bağlı olduğu gezegenin etrafında dönen gök cismidir.
Güneş Sistemi Nedir, Gezegenler ve Güneş Sistemi
Güneş ve onun çekim etkisi altında bulunan gök cisimlerinin oluşturduğu topluluğa Güneş Sistemi denir. Bu topluluk içinde dokuz gezegen, bu gezegenlerin uyduları, meteoritler ve kuyruklu yıldızlar bulunmaktadır.
Güneş Sistemi'nde bulunan gezegenlerin özellikleri şunlardır:
Güneş Sistemi'ndeki gezegenler Güneş çevresinde elips şeklindeki yörüngelerinde, batıdan doğuya doğru dönerler. Yörüngedeki dönüş hızlan birbirinden farklıdır.
Güneş'e en yakın gezegen Merkür (58 milyon km.), en uzak Plüton'dur (6 milyar km.).
Gezegenlerin eksenleri yörünge düzlemlerine eğiktir.
Gezegenler Güneş'e uzaklıklarına göre ikiye ayrılır.
Güneş sistemi gezegenler
a) İç Gezegenler: Güneş'e en yakın dört gezegene denir. Bunlar: Merkür, Venüs, Dünya ve Mars'tır. Bu gezegenlerin boyutları küçük, yoğunlukları fazladır.
b) Dış Gezegenler: Güneş'e uzak olan diğer gezegenlerdir. Bunlar; Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve Plüton'dur. Plüton hariç, dış gezegenlerin boyutları büyük, yoğunlukları azdır.
Yörüngeleri aynı büyüklükte olmadığı için, Güneş çevresindeki dönüş süreleri de farklıdır.
Ay Nedir ve Ay Sistemi
Dünya'nın uydusu ve O'na en yakın gök cismidir.
Genel özellikleri şunlardır:
Ay, Yer'in kütlesinin 1/50'si kadardır. Kütlesinin küçük olması çekim gücünün az olmasına neden olmuştur. Ay'ın çekim kuvveti, yerçekiminin 1/6'sı kadardır.
Ay'da atmosfer yoktur.
Bu nedenle: Meteorolojik olaylar görülmez.
Günlük sıcaklık farkı 200°C'yi bulur. (Bunda gece ve gündüz sürelerinin uzun olması da etkilidir.)
Ay'da gölgeler tam karanlıktır.
Göktaşları Ay yüzeyine çarparak bir çok krater oluşturmuştur.
Ay iç ısısını büyük ölçüde kaybetmiştir. Bu yüzden volkanizma ve deprem görülmez.
Ay'ın üç farklı hareketi vardır. Bunlar:
a) Kendi ekseni çevresindeki hareketi: Bu dönüşünü Güneş günü ile 29,5 günde tamamlar. Bunun yarısı gündüz, yarısı gecedir.
b) Dünya çevresindeki hareketi: Ay bu hareketini de 29,5 günde tamamlar.
Ay'ın kendi ekseni etrafındaki dönme süresi ile Dünya çevresindeki dönme süresi birbirine eşittir. Bu yüzden Dünya'dan Ay'ın sadece bir yüzü görülmektedir.
c) Güneş çevresindeki hareketi: Ay, Dünya ile birlikte Güneş çevresindeki bir tur dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar.
Ay'ın bu hareketi, Ay yörüngesinin elips şeklinde olmasını engellemiştir. Ay yörüngesi açılmış bir yayı (helezon) andırmaktadır.
Ay, Güneş'ten aldığı ışınların bir bölümünü yansıtır ve Dünya çevresindeki hareketine bağlı olarak yerden çeşitli şekillerde görülür.
Ay Dünya etrafında dönerek Güneş çevresinde dolaştığı için. Bu durum, Ay'ın Güneş çevresindeki dönüş yörüngesinin tam elips olmasını engellemiştir.
Ay'ın Evreleri Nelerdir
Ay'ın yerden farklı şekillerde görülmesine Ay evreleri denir.
Yeniay: Ay, bu evrede Dünya ile Güneş arasında bulunmaktadır. Güneş'i gören yüzü Dünya'ya dönük olmadığı için Ay görülmez.Ay'ın karanlık yüzünün Dünya'ya dönük olduğu bu evreye Yeniay denir.
İlkdördün: Ay, Yeniay evresinden sonra hilâl şeklini alır. Bundan sonra Ay'ın aydınlık yüzeyinin yansı Dünya'dan gözlenir. Bu döneme İlkdördün denir.
Dolunay: Ay'ın aydınlık yüzeyinin tamamının Dünya'dan görüldüğü evredir. Dünya, Ay ile Güneş arasındadır.
Sondördün: Ay'ın aydınlık yüzeyinin yarısının ikinci bir kez Dünya'dan görülme evresidir.
Ay ve Güneş Tutulması
Güneş Tutulması: Bu oluşum Güneş, Ay ve Dünya, sırasıyla aynı doğrultuda bulundukları zaman gerçekleşir.
Bu dönemde Ay, güneş ışınlarının Dünya'ya ulaşmasını engeller. Ay'ın gölgesi Dünya üzerine düşer. Bu oluşuma Güneş tutulması denir.
Ay Tutulması nasıl olur: Ay, ısı ve ışık yayan bir gök cismi değildir. Ay, Güneş'ten aldığı ışığın bir bölümünü Dünya'ya yansıtır.
Tutulma; Güneş, Dünya ve Ay sırasıyla aynı doğrultuda bulunduğu zaman gerçekleşir. Ay, dolunay evresinde iken, Dünya'nın gölge konisine girerse ışık alamayacağından yansıtmaz. Bu duruma Ay tutulması denir.
Gün Kavramları
Gün kavramı, Güneş ve Ay'ın gökyüzündeki hareketine göre belirlenir. Güneş'e göre belirlenene Güneş günü, Ay'a göre belirlenene Ay günü denir.
Güneş Günü: Dünya üzerindeki herhangi bir meridyen Güneş'in tam karşısında olduğu andan, Dünya kendi ekseni etrafında bir tam dönüş yaptıktan sonra aynı meridyenin ikinci kez Güneş'in karşısına geldiği ana kadar geçen süreye denir. Bu süre 24 saattir. Milâdi takvim Güneş gününe göre belirlenir.
Ay Günü nedir: Dünya üzerindeki herhangi bir meridyen Ay'ın tam karşısında olduğu andan, bu meridyenin tekrar Ay'ın karşısına gelinceye kadar geçen zamana denir. Bu zamanın süresi 24 saat 50 dakikadır.
Ay günü ile Güneş günü arasındaki 50 dakikalık zaman farkının nedeni, Dünya'ya göre Güneş'in hareketsiz, Ay'ın hareketli olmasıdır.
Ay günü ile Güneş günü arasındaki 50 dakikalık zaman farkının en belirgin sonuçlarından biri gelgit olayının bir önceki güne göre 50 dakika gecikmeyle görülmesidir.
50 dakikalık zaman farkı nedeniyle, Ay yılı (Hicri takvim), Güneş takvimine göre 10-11 gün daha kısadır.
