Coğrafya Harita Bilgisi Konu Anlatımı
Harita Nedir: Yeryüzünün tümünün ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçeğe göre küçültülerek bir düzlem üzerine aktarılmasına harita denir.
Çizilen şekillerin harita özelliği taşıması için;
Kuşbakışı görünüşü aktarması
Bir ölçeğe göre küçültülmesi gerekir.
Harita çiziminde;
Öncelikle kullanım amacı belirlenir.
Çizimi yapılacak alanın koordinatları belirlenir.
Çizim yöntemi belirlenir.
Bir haritada bulunması gerekenler:
Başlık (Haritanın Konusu)
Ölçek
Yön oku ya da koordinatlar
Lejand
Kroki nedir: Yerşekillerinin kuşbakışı görünümünün ölçek kullanılmadan kabataslak kâğıt üzerine aktarılmasıdır.
Haritalar oluşturulurken haritada gösterilen, yerşekillerinin biçimi gerçeğe tam uymaz kara ve denizlerin biçim ve boyutlarında bozulmalar olur. Haritalarda görünen gerçeğin az ya da çok benzeridir.
Bu durum;
Dünya'nın şekli
Yerşekillerinin engebeli olmasından kaynaklanır.
Projeksiyon Yöntemleri
Haritaları gerçeğe daha yakın çizebilmek için paralel ve meridyenlerden yararlanılır. Küresel yüzeyi düzlem üzerine aktarırken ortaya çıkan bozulmaları gidermek için farklı yöntemler uygulanmaktadır. Bunlara PROJEKSİYON denir.
Başlıca projeksiyon yöntemleri ve özellikleri
1. Silindirik Projeksiyon
Bu yöntemde, silindirin iç yüzeyi, küreye tam Ekvator üzerine değecek biçimde yerleştirilir. Kürenin coğrafi koordinat ağı, silindir yüzeyi üzerine yansıtılır. Böylece paralel ve meridyen ağı oluşturulur.
Silindirik projeksiyonla hazırlanan haritalarda, şekiller kutuplara gidildikçe olduğundan büyük görülür.
Bu projeksiyon hava ve deniz haritalarında yaygın olarak kullanılır.
2. Konik Projeksiyon
Bu yöntemde küreye değen projeksiyon yüzeyi bir konidir. Konik projeksiyonlarla kürenin en iyi gösterilen kesimleri orta enlemlerdir. Orta enlemlerden kutuplara ve Ekvator'a gidildikçe bozulma artar. Yani gerçek boyutlarından uzaklaşır.
3. Düzlem Projeksiyon
Projeksiyon yüzeyinin küreye kutup noktasından değdirilmesiyle çizilen bu haritada, değme noktasından uzaklaştıkça şekillerin büyüdüğü görülmektedir.
izdüşüm alan, haritalardan yararlanılarak bulunur. Gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki fark, Dün-ya'nın şekli ve yerşekillerinin engebesinden kaynaklanır.
Örneğin; Türkiye'nin gerçek yüzölçümü 814.518 km2., izdüşüm alanı ise 779.452 km2, dir. Bu farklılığın nedeni, Türkiye'nin engebeli bir ülke olmasıdır.
Ölçek nedir: Yeryüzünün haritaya aktarılması için uygulanan küçültme oranıdır.
Ölçek Çeşitleri:
1. Kesir Ölçek: Payı daima 1 olan kesrin paydasına küçültme oranı yazılır.
1 km. lik bir uzunluk haritada 1 cm. gösterilmişse, bu uzunluk 100 000 kez küçültülmüş demektir. Böylece ölçek 1 /100 000 olur.
Kesrin paydasındaki değer büyüdükçe, küçültme oranı arttığı için ölçek küçülür, haritanın ayrıntıları gösterme gücü azalır.
2. Çizik Ölçek: Harita üzerindeki belli bir uzunluğun, gerçekte hangi değerde olduğunun, çizgi üzerindeki dilimlerle belirtilmesi sonucu elde edilen ölçektir.
Harita Çeşitleri
Ölçeklerine Göre Haritalar
a) Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200 000 den büyük olan haritalardır. Plânlar ve topografya haritaları büyük ölçekle çizilir.
b) Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/200 000 ile 1/500 000 arasında yer alır.
c) Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1/500 000 den küçük olan haritalardır. Atlas ve duvar haritaları küçük ölçeklidir.
Büyük Ölçekli Haritaların Özellikleri
Küçültme oranı azdır. (Ölçeğin paydasındaki rakam küçüktür.)
Ayrıntıları gösterme gücü fazladır.
Dar alanları gösterir.
Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritaya oranla kağıt üzerinde daha geniş yer kaplar
Küçük Ölçekli Haritaların Özellikleri
Küçültme oranı fazladır. (Ölçeğin paydasındaki rakam büyüktür.)
Ayrıntı azdır.
Geniş alanları gösterir.
Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritaya oranla kâğıt üzerinde daha küçük yer kaplar.
Yerden yükseldikçe görülebilen alan yükseltinin karesiyle doğru orantılı olarak genişler.
Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar
A) Genel Amaçlı Haritalar
1) Fiziki Haritalar: Yerşekillerini gösteren haritalardır (Fiziki haritalardaki renkler yükselti ve derinlik basamaklarını gösterir).
2) Siyasi Haritalar: İdari bölünüşü ve sınırları gösterir.
3) Topografya Haritaları: Yerşekillerini ayrıntılı olarak gösteren büyük ölçekli haritalardır.
B) Özel Amaçlı Haritalar: Bir konuya bağlı olan, özel olarak hazırlanmış haritalardır.
1) Jeomorfoloji Haritaları
2) Jeoloji Haritaları
3) izoterm Haritaları
4) İzobar Haritaları
5) Hidroğrafya Haritaları
6) Nüfus Haritaları
7) Yerleşme Haritaları
8) Tarım ürünleri ve dağılışlarını gösteren haritalar
9) Madenler ve dağılışlarını gösteren haritalar 10) Turizm haritaları vb...
Haritalardan Yararlanma
Uzunluk Hesaplamaları
a) Gerçek Uzunluk Bulma
GERÇEK UZUNLUK = HARİTA ÜZERİNDEKİ UZUNLUK x ÖLÇEK PAYDASI
Fiziki Haritalarda Yerşekillerini Gösterme Yöntemleri
Kabartma Yöntemi: Yerşekillerinin yüksek yerlerinin kabartılarak, alçak yerlerinin çukurlaştırılarak üç boyutlu olarak gösterilmesidir.
Renklendirme Yöntemi: Yükselti ve derinlik basamakları mavi, yeşil, sarı ve kahverengi tonlarla boyanarak gösterilir.
0 - 200 metreler arası koyu yeşil
200 - 500 metreler arası açık yeşil
500 - 1000 metreler arası sarı
1000 - 2000 metreler arası açık kahverengi
2000 m. den yüksek yerler ise koyu kahverengi ile gösterilir.
Gölgelendirme Yöntemi: Eğimin az olduğu yerlerin aydınlık, eğimin fazla olduğu yerlerin karanlık ya da gölgeli olarak gösterildiği yöntemdir.
Tarama Yöntemi: Eğimin fazla olduğu yerlerin kısa, sık ve kalın, eğimin az olduğu yerlerin seyrek, uzun ve ince çizgilerle taranarak gösterildiği yöntemdir. Bu yöntemde düzlükler boş bırakılır, taranmaz.
İzohips Yöntemi: Yerşekilleri, aynı yükseltideki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilerle gösterilir.
İzohipslerin özellikleri:
İç içe çizilmiş kapalı eğrilerdir.
Bir eğri üzerindeki tüm noktalarda yükselti aynıdır.
Eğrilerin sıklığı eğime bağlıdır. Eğim fazla ise eğriler sık, eğim az ise eğriler seyrektir.
izohips aralığı (iki eğri arasındaki yükselti farkı) ölçeğe bağlıdır. Büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı azdır (10-20 metrede bir).
Aynı haritada feohips aralığı değişmez.
Sıfır metre eğrisi deniz seviyesinden geçer.
Genellikle nokta ile gösterilen yerler dağ doruklarıdır.
