Nikotin
Bağımlılığı ve Farmakoterapi Tedavisi
Nikotin bağımlılarına davranışçı tedaviye ilave,
sağlık görevlilerinin verdiği tedavi içi destek biçiminde ve aileden,
arkadaşlardan, toplumun diğer üyelerinden gelen motivasyon desteği de bırakma
konusunda yardımcı olacaktır. Sigara bırakılması konusunda kişileri motive
etmek amacıyla bilgisayar vasıtasıyla gönderilen mektupların etkili bir
uygulama olduğu gösterilmiştir. Bazı veriler egzersizin sigara bırakmaya
yardımcı olduğunu belirtmektedir. Sigaranın bırakılmasında kullanılan
akupunktur ve hipnozun etkinliği tartışmalıdır.
Farmakoterapi nedir
Tütün alışkanlığında nikotinin farmakolojik etkileri
önemli bir rol üstlenmektedirler. Dolayısıyla tütün bağımlılığında
farmakoterapi oldukça gereklidir. Sigaranın bırakılmasına yardımcı olacak bir
farmakolojik tedavinin ise, hem nikotinin pozitif pekiştireç etkisini bloke
etmesi hem de çekilme belirtilerinden koruması ya da bu belirtileri azaltması
gerekir. Nikotin içeren tedavi ve nikotin içermeyen tedavi olmak üzere iki grup
farmakolojik tedavi yöntemi vardır.
Nikotin yerine koyma tedavisi: Sigara bırakmayı
takip eden dönemde ortaya çıkan yoksunluk bulgularını engellemek için
kullanılan sigara bırakma yöntemlerinden biri nikotin replasman tedavisidir.
Nikotin replasman tedavisi (NRT); yüksek veya orta düzeyde nikotin bağımlılığı
bulunan, günde 10 taneden fazla sigara içen veya hafif düzeyde bağımlı olmasına
rağmen diğer yöntemlerden fayda görmeyenlere uygulanır. Tedavide kullanılan
nikotin formları; sakız, transdermal bant, nazal sprey, oral inhaler
formlardır. En fazla sakız ve bant kullanılmaktadır. Başlangıçta herhangi bir
NRT formu kullanılabilir. Yoksunluk bulguları kontrol altına alınamadığında
özellikle sakız ve banttan oluşan kombine tedavi önerilebilir. Nikotin
Replasman Tedavisi’nin istenmeyen etkileri lokal reaksiyonlar, özellikle deri
bantlarıyla deride iritasyon, spreyle burun mukozasında irritasyondur. Bu
reaksiyonlar genellikle tedavinin kesilmesini gerektirmez.
Bupropion: Bupropion nontrisiklik, aminoketon bir
antidepressif ajan olmakla birlikte sigaranın bırakılma oranını plaseboya göre
yükseltmekte ve nikotin replasman tedavileri ile birlikte kullanılmaktadır.
Noradrenerjik ve dopaminerjik aktiviteye sahiptir. Norepinefrin ve dopaminin
sinaptik geri alınımının zayıf bir inhibitörüdür. Dolayısıyla, bupropion beyin
dopamin ve norepinefrin düzeylerini arttırmakta ve de bu nörotransmiterler
üzerine nikotinin etkilerini uyarmaktadır. Nikotin yoksunluk belirtilerinin
azalmasına neden olur. Depresyon anamnezi olan ve olmayan olgularda eşit etkili
olması, bu etkisinin antidepresan özelliğinden kaynaklanmadığını
desteklemektedir. Hasta daha önce NRT kullanıp başarısız olmuş ise NRT dışı bir
tedavi isterse veya NRT’yi tolere edememiş ise tek başına bupropion
kullanılabilir. Klavuzda, birinci basamak tedavi olarak da önerilen ilacın
nikotin yerine koyma tedavisi ile kullanıldığında başarı oranı artmaktadır
(28). Endişe, ağız kuruluğu, baş ağrısı, uykusuzluk ve döküntü gibi hafif yan
etkileri yanında hipertansiyon, ciddi uykusuzluk, anaflaksiye kadar varan
allerjik reaksiyonlar, epileptik atak gibi ciddi yan etkileri de vardır. Yeme
bozukluğu, monoaminoksidaz kullanımı ve epilepsi gibi birçok
kontrendikasyonları vardır.
Vareniklin: Vareniklin, sigarayı bırakmada bazı
yararlarının olduğu ancak genel olarak düşük bir oral biyoyararlanıma ve düşük
beyin penetrasyonuna sahip olduğu bildirilmiş bir bitki alkaloidi olan cytisine
türevidir. Sıçanların nükleus akümbens bölgelerinin mikrodiyalizi ile dopamin
salınımının ölçüldüğü çalışmalarda gösterildiği üzere vareniklin bir parsiyel
a4p2 reseptör agonistidir. Tam bir agonist olan nikotin oldukça yeterli
düzeylerde dopamin salınımını sağlamaktadır. Vareniklin ise, nikotinin
sağladığından daha düşük bir yanıt oluşturmakta (%30 ila %60 arası), ancak aynı
zamanda da sistem içerisine eklenen herhangi bir nikotinin etkilerini de bloke
etmektedir. Dolayısıyla, vareniklin a4p2 nikotinik asetilkolin reseptörlerinin
ortalama bir dopamin salınması açısından uyarılmalarını sağlamakta, böylece
çekilme belirtilerini azaltmakta ve aynı zamanda da relaps halinde sigara
içmeden elde edilen pekiştirici etkileri de bloke etmektedir (29). Hasta
sigarayı içerken ilacı ilk 3 günde bir kez 0,5 mg, 4. günden 7.güne kadar günde
iki kez 0,5 mg, 8. günden itibaren günde iki kez 1 mg olarak almaya başlar ve
tedavinin 7-14. günleri arasında bir gün sigara bırakılır. İlaç 2-3 ay süre
kullanılır. Yan etkilerine bakıldığında en sık karşılaşılan sorun kusma olup,
bunu anormal rüyalar ve insomnia, baş ağrısı, kabızlık, ağız kuruluğu, kusma
gibi şikayetler izlemektedir.
