İnsan Vücudu ve Organ Sistemleri
İnsan vücudunun yapı ve şeklini inceleyen bilim dalına anatomi denir. Anatomik incelemelerde, önce insan vücudu sistemlerine ayrılır, daha sonra, herbir sistemin elemanları mikroskobik ve makroskobik olarak incelenir. Canlılardaki organ fonksiyonlarını inceleyen bilim dalına ise Fizyoloji denir. Fizyoloji, özellikle yaşamın kaynağını oluşturan fiziksel ve kimyasal olayları açıklamaya çalışır. Bu insan vücudunun; anatomik ve fizyolojik özellikleri aşağıdaki gibi incelenmeye çalışılacaktır.
1. Düzenleyici ve Denetleyici Sistemler
2. Üreme sistemi
3. Hareket sistemi
4. Dolaşım sistemi
5. Sindirim sistemi
6. Solunum sistemi
7. Boşaltım sistemi
Düzenleyici ve Denetleyici Sistemler
Sinir Sistemi
Sinir sistemi, sinir hücresi (nöron) ve glial hücrelerden oluşur. Bunlardan sadece sinir hücreleri bilgi iletiminde rol oynar. Glia hücreleri ise sinir hücrelerine mekanik ve metabolik destek sağlar. Bunların çoğu merkezi sinir sisteminde bulunur.
Sinir Hucresi Nedir, Bir Sinir Hücresinin Yapısı ve Görevleri
Bir sinir hücresi, hücre çekirdeği içeren gövde kısmıyla, dendrit adı verilen çok sayıda uzantı ve aksondan (sinir lifi) oluşur. Sinir gövdesi, çekirdek ve etrafını saran sitoplazmadan oluşur. Sitoplazma içinde bol miktarda mitokondri ve ribozomlu endoplazmik retikulum bulunur. Dendrit, hücre gövdesinden dışa doğru çıkan uzantılardır. İçleri sitoplazma ile doludur. Dendritler, uyaranları diğer sinir hücresinden alırlar. Akson, hücre gövdesinden tek olarak çıkan uzantılardır. Aksonlar uç kısımlarına doğru dallara ayrılırlar. Her bir dal düğme şeklindeki yapılarla sonlanırlar. Bu yapılar bir sinir hücresinin diğer bir hücreyle bağlantı (sinaps) noktalarıdır.
Bazı sinir hücrelerinde miyelin kılıf bulunur. Miyelin kılıf, akson etraflarındaki "schwann hücre" zarının akson çevresini çok sayıda katlar halinde sarmasıyla oluşur. Yalıtkan olan bu zar, 1-2 p.m'de bir, düzenli aralıklarla kesintiye uğrar. Bu noktalara "Ranwier boğumları" denir. Schvvann hücreleri sinir hücrelerine mekanik ve metabolik destek sağlar.
Sinir Hücresi Çeşitleri
1. Duyu hücreleri: Uyarıları alıcılardan merkezi sinir sistemine taşır.
2. Motor hücreleri: Merkezi sinir sisteminden verilen emirleri ilgili organa taşıyan sinirlerdir.
3. Ara sinirler: Merkezi sinir sisteminde bulunur. Duyu ve motor sinirleri birbirine bağlar.
Sinir hücrelerinin birbirine bağlanması
İki sinir hücresi arasındaki bilgi alışverişinin sağlandığı dokunma noktasına sinaps denir. Sinaps, bir hücrenin akson ucuyla diğer hücrenin dendriti veya hücre gövdesi arasında gerçekleşir. Sinapslarda ileti, sinaps boşluğuna akson uçlarından salgılanan bilgi taşıyıcı kimyasal maddelerle sağlanır.
Sinir hücrelerinde bilginin taşınması
Sinir lifinde bilgi aktarımının başlaması ısı, sıcaklık, kimyasal ve mekanik etkilerle olabilir. Bilginin iletilmesi ise tamamiyle elektro-kimyasal bir olaydır. Bu haliyle iletken telde elektrik akışına benzer.
Sinir hücresi, dinlenim hali (polarize), uyarılma hali (depolarize) ve tekrar eski duruma gelip yeni bir uyarana karşı hazır durumda (repolarize) bulunabilir. Bu olaylar aşağıda verildiği gibi gerçekleşmektedir. Polarize (dinlenim) haldeki hücrenin dış tarafında Na iyonları, iç tarafında ise K iyon konsantrasyonları fazladır. Bu nedenle hücre dışı pozitif hücre içi ise negatif yük dağılımı gösteririr. Uyarılmış halde ise iç yüzü pozitif, dış negatif değer kazanır. Bu olaya depolarizasyon denir.
Na iyonlarının, hücre sitoplazmasında belirli bir sınıra eriştiğinde iyonların hücre içine girişi engellenir. Tam bu noktada sitoplazmadaki K iyonları hücre zarının dış yüzeyinde toplanmaya başlar. Böylece hücre tekrar dinlenim durumuna dönmüş olur. Buna repolarizasyon denir.
Repolarizasyondan hemen sonra hücre zarının içi ve dışı arasında Na ve K dengesinin sağlanabilmesi için Na iyonları tekrar sitoplazma dışına taşınırken, K iyonları ise içeri a-lınır. Aktif taşıma şeklinde gerçekleşen bu olaya Na-K pompası denir.
Eşik Değeri
Bir sinir hücresinin uyarılabilmesi için, uyaranın belirli bir değerde olması gerekir. Buna eşik değeri denir. Uyaranla birlikte bilgi, kendiliğinden gelişir ve yayılır.
Hep yada Hiç İlkesi
Tek hücrelilerde yapılan deneyler, bilgi iletim hızının uyaranın cinsine ve büyüklüğüne bağlı olmadığını göstermektedir. Bir ileti herhangi bir değişikliğe uğramadan akson boyunca sabit hızla iletilir. Bu durum "hep ya da hiç" ilkesiyle açıklanmaya çalışılır.
Bilgi ileti hızı
Bilgi iletiminin, miyelinli liflerde miyelinsizlere göre daha hızlı gerçekleştiği gösterilmiştir. Miyelin kılıflarda bulunan ranvvier boğumlarında ileti, boğumdan boğuma atlayarak ilerler. Buna sıçrayıcı (saltori) ileti denir. Uyartının akson boyunca sıçrayarak iletilmesi, ileti hızını 5-7 kat daha artırır. Kalın miyelinli liflerde ileti hızı yaklaşık olarak ince miyelinlilere göre 50 kat daha fazladır. Sonuç olarak, ince miyelinsiz sinir liflerinde ileti hızı saniyede 0,5 m'den, çok kalın miyelinli liflerde 100 m'ye kadar ulaşır.
