Travma Çeşitleri ve Mekanizması
Travma mekanizması
Travma; fiziksel (trafik kazası, düşme, darp vb.), kimyasal (asit ve alkali yanıkları vb.), termal ve psikolojik (ciddi bir üzüntü sonrası vb.) etkenlerle oluşabilir. Fiziksel travmalar oluş mekanizması yönünden başlıca künt, penetran ve termal travmalardır.
Künt travmada derinin bütünlüğü bozulmadan alttaki organlarda çeşitli derecelerde yaralanmalar olur. Nedenleri arasında yüksekten düşme, trafik kazaları, iş kazaları ve darp bulunmaktadır. Penetran travmalar delici ve kesici aletlerin yol açtığı bıçak yaralanmaları, ateşli silah yaralanmaları gibi yaralanmalardır. Organizmanın bölgesel olarak ısı, ateş, korozif madde ya da radyoaktif ışınlarla karşılaşması sonucu oluşan yaralanmalar ise termal travmalar olarak adlandırılır.
Travma çeşitleri
Multipl travma: Multipl travma; birçok kaynakta “multisistematik travma” olarak adlandırılan birden fazla yaşamsal organ ve/veya sistemin yaralandığı travmayı ifade eder. Örneğin; toraks travması ve femur kırığı multpl travma iken, tibia ve radius kırığı multipl travma değildir. Multipl travmanın en sık nedenini trafik kazaları oluşturmaktadır. Daha sonra yüksekten düşme ve iş kazaları gelmektedir (20,21).
Kafa travmaları: Travmaya bağlı ölümlerin yaklaşık yarısı kafa travması nedeniyle meydana gelmektedir. Kafa travmalarının en fazla görülen nedeni ise trafik kazaları olmakla birlikte, diğer nedenler arasında düşmeler, saldırılar, ateşli silah yaralanması ve spor yaralanmaları sıralanabilir.
Kafa travmaları ölüm nedenleri arasında dördüncü sırayı almaktadır. Yaş, ölüm oranını önemli derecede etkilemektedir. 20 yaşından genç hastalarda ölüm oranı %20 iken, 60 yaş üzerinde bu oran %71’e varmaktadır. Ayrıca travma sonucu ölüm nedenlerinin %40'ını ağır beyin hasarı oluşturmaktadır.
Yaşlı hastalarda; kafa içi yaralanmalarında subdural hematoma neden olarak düşme, sistemik strese toleransın azalması, çevresel uyaranın fazla olması, hipotansiyon, hipertansiyon, kardiyak problemler, koruyucu sistem ve mekanizmaların azalması, enfeksiyona özellikle pnömoniye yatkınlık, kafa travması nedeniyle immün yanıtta zayıflama gibi faktörler ölüm oranını arttırmaktadır.
Vertebra travmaları: Vücudun merkezi desteği olan vertebraların travmasında bölgeye özgü sinir hasarı sonucu anatomik ve fizyolojik bozukluklar görülebilir (26).
Yaşlı hastalarda genellikle osteoporoz ve dejeneratif kemik hastalığı olduğu için yaralanma ya da çarpma düşük enerjili olsa da önemli bir vertebra kırığı ile karşılaşılabiliriz. Vertebral kompresyon kırığı A.B.D. (Amerika Birleşik Devletleri)’ndeki menepoz sonrası kadınların % 25'ini etkilemekte, bu oran yaşın ilerlemesiyle artmakta ve 80 yaşındaki kadınlarda %40'lara varmaktadır. Risk faktörleri arasında; yaş, kadın cinsiyeti, demans varlığı, düşme öyküsü varlığı, alkol ve tütün kullanımı, osteoporoz varlığı ve/veya östrojen eksikliği, yetersiz fiziksel aktivite, görme yetersizliği, kalsiyum ve D vitamini eksikliği sayılabilir.
Spinal travmalar; motor, duyu ve refleks aktivitesinin, barsak ve mesane kontrolünün kaybı ile sonuçlanabilir. Ayrıca beden imajının değişmesi, kendi kendine yeterli olamama ve benlik saygısının azalması nedeniyle hastada bazı psiko-sosyal sorunlar ortaya çıkabilir. Yaşlı hastalarda spinal travma sonrası komplikasyon, sakat kalma ve ölüm oranı yüksektir.
Vertebra yaralanmaları ve sonrasında ortaya çıkan nörolojik problemler kişinin sosyal yaşamını değiştirmekte ve ciddi anlamda maddi ve manevi kayıp nedeni ile toplumsal sağlık sorunları arasında önemli bir yer tutmaktadır.
Vertebra yaralanmalarına yol açan nedenler içinde; motorlu araç kazaları, yüksekten düşme, şiddete maruz kalma ve spor yaralanmaları yer alır.
Toraks travmaları: Travmaya nedeniyle hastaneye kaldırılan hastaların 1/3'ünü ağır göğüs travması, travmaya bağlı ölümlerin %20-25'i ise toraks travmaları nedeniyle olmaktadır. Toraks travmalarının nedenleri arasında motorlu araç kazaları birinci sırayı alır, daha az oranlarda ise düşme, ateşli silah ve delici kesici aletlerle olan yaralanmalar yer alır.
Toraks travmalarında göğüs kafesi ve akciğerlere ek olarak özefagus, kalp, diyafram ve büyük damarlarında etkilenmesi söz konusu olabileceğinden göğüs yaralanmaları büyük önem taşımaktadır. Toraks travması beraberinde oluşacak pnömotoraks, hemotoraks, akciğer kontüzyonu ve yelken göğüs yüksek ölüm riskini arttırmaktadır.
Abdominal travma: Abdominal travmaları kafa, boyun ve toraks travmalarından sonra üçüncü olarak görülür. Bu travmaların 2/3’ü motorlu araç kazaları sonucu oluşur. Sıklıkla toraks travmaları ile birlikte görülür. Travma nedeniyle olan ölümlerin yaklaşık dörtte biri abdominal yaralanmalarla ilgilidir. Yaşlı hastalarda komplikasyon görülme oranı çok yüksektir. Kardiyovasküler stabilizasyon sağlanması amacı ile bekletilen hastalarda multipl organ yetmezliği ortaya çıkmakta ve hastanın iyileşme şansı çok azalmaktadır.
Abdominal travmalı hastalarda bir ya da birden fazla organ yaralanmış olabilir. Abdominal travmalarda acil ekibi spesifik organlardaki patolojik değişikliklerden çok peritonit ve kanamaya odaklaşmalıdır.
Ekstremite travmaları: Ekstremite travmaları nadiren yaşamı tehdit edici olmakla beraber birlikte bulunan lezyonlar ölüme neden olabilir. Yaralanma tipleri yumuşak doku kontüzyonlarından travmatik amputasyona kadar çok geniş bir yelpazede yer alır. Motorlu araç kazaları, darbeler, zorlamalar ve kemikteki inorganik madde miktarının artıp organik madde miktarının azalması gibi durumlar kemiklerde kırılmalara neden olur. Yaşlılarda kemik çatıyı oluşturan en önemli ara madde olan kalsiyum azaldığından kırık çabuk oluşur ve geç iyileşir. İleri yaşlarda en çok pelvis, femur başı, ön kol ve el bileği kırıkları görülür.
Kaynak; http://zehirlenme.blogspot.com
