Yara Bakımı ve Yaralanmalarda İlk Yardım
Yaralanma ile birlikte gelişen ve bakımı öncelik gerektiren bazı patolojik durumlar vardır. Bunların, yara ile beraberce veya bazen varadan önce göz önünde tutulması gerekir. Bu durumda yapılacak işlemlere sırasıyla aşağıda değinilmiştir:
Solunumun tam olması sağlanır. Üst solunum yolunda bunun kan, müküs, yabancı cisim, vd. temizlenir. Solunum yetersiz ise trakeaya bir tüp konup solunuma yardım edilir.
Kanama varsa durdurulur. İlk an için lokal baskı, pansuman, hemostatik pens, dikiş, turnike, vd.'den yararlanılır.
Şok gelişmiş ise (bu, büyük bir olasılıkla hi-povolemik kökenlidir) kan ve sıvı transfüzyonlarına başlanır.
Kırık veya çıkık varsa hareketsiz hale getirilip tespit edilir.
Ağrı dindirilir.
Yara Bakımında Genel Kurallar ve hafif yaralanmalarda ilk yardım
1. Yara ile uğraşanların elleri temiz olmalıdır:
Bunu sağlamak için hekim ellerini bir dakika kadar sabun ile yıkar ve çalkalar. Sonra, klorheksidin veya providon iyodür ile ellerine 3-5 dakika tekrar yıkar ve çalkalar; steril havlu ile kurulayıp steril eldiven giyer.
2. Yaranın daha fazla kirlenmesi önlenmelidir:
Yaranın muayene esnasında daha fazla kirlenmesini önlemek için steril alet kullanılır. Hekim ve yardımcıları şapka ve maske takar.
3. Yaranın çevresi itina ile temizlenir: Önce, yaralı bölge su ve sabunlu su ile yıkanır. Bulaşmış yağ, pislik, vd. eter ile çıkarılır. Sonra, civardaki kıllar traş edilir. Daha sonra, yara bölgesi antiseptik solüsyonlar ile temizlenir. Yaranın içi çok kirlenmiş ve bulaşmış ise fizyolojik serum ile yıkanır. Yara temizliğinin bu evresinde kaba manipülasyonlar ile doku tahribatını arttırmaktan dikkatle kaçınmak gerekir. Keza, alkol veya tentürdiyot gibi doku ölümüne yol açan maddeleri yaraya temas ettirmemek uygun olur.
4. Yeterli anestezi sağlanır: Yaralı dokuları incelemek ve tamir edebilmek için rejional, lomber, riva, genel, vd. gibi anestezi yöntemlerinden biri seçilip uygulanır.
5. Ölü dokular debride edilir, yabancı cisimler çıkarılır: Canlılığını kaybetmiş dokuların tamamen çıkarılması şarttır. Bu işlem, dikkat ve özenle yapılmalı ve doku çıkarılırken ne cömert ne de çok tutumlu olmalıdır. Yaralanma yüz ve ellerde ise muhafazakar olmak gerekir.
6. Derin dokular tamir edilir: Şekil ve fonksiyon bozukluğunu önlemek için derin dokuların tamir edilmesi icab eder. Bunun için, ölü boşluk bırakmaktan dikkatle kaçınmak ve yeterli hemostaz ile saha tamamen kurutulduktan sonra tendon, sinir, kas, vd. gibi dokuları belirleyip karşı karşıya getirip dikmek gerekir. Bu ilke, karın içi organlarının yaralanmalarında da geçerlidir.
7. Deri ve derialtı dokusunun kapatılmasında primer, sekonder ya da tersiyer yöntemlerden biri kullanılır: Sivil hayatta oluşan yaraların çoğu primer olarak kapatılır. Yarayı sekonder kapanmaya terketmek için şu şartların varlığı gerekir:
Yaralanmadan sonra 12 saat veya daha fazla geçmiş olması.
İnsan veya hayvan ısırıkları ile oluşmuş geniş yaralar.
Yüksek hızla yol alan mermilerin oluşturduğu yaralar.
Enfekte, çok kirli ve yaygın kas tahribatı olan vakalar.
Geniş doku def ekti oluşmuş vakalar.
Sekonder iyileşmeye bırakılmış yaralar 7-10 gün sonra tekrar değerlendirildiğinde, enfeksiyonun geçtiği ve canlı bir granülasyon dokusunun başladığı saptanırsa yaranın tersiyer dikiş yöntemi ile kapatılması düşünülür.
8. Yaralı organ dinlendirilir: Yaraya gerekli cerrahi işlem yapıldıktan sonra üstüne esnek-emici bir pansuman konur. Bunu takiben yaralı bölge atel, sargı, askı, vd. ile dinlenmeye sevkedilir. Kol veya bacaklardaki yaralarda bu ekstremiteyi yükseltmek ile lokal şişlik ve ödemin a/almasma yardımcı olmak gerekir.
9. Enfeksiyon profilaksisi sağlanır: Enfekte yaralarda gram (+) ve gram (-)'lerı etki altında tutabilecek geniş spektrumlu antibiyotikler kullanılır. Yara her gün kontrol edilerek abse-serozite-hema-tom gibi gelişmeler drene edilir Aşağıda belirtilen şartlarda olan yaralanmalarda, profilaktik amaçla hemen antibiyotiğe başlamak ve ameliyat esnasında kan ve dokularda maksimum antibiyotik konsantrasyonu sağlamak gerekir.
Geniş doku tahribatı olan kirli yaralar.
İnsan ve hayvan ısırıkları.
Diyabetik veya endarteritlı hastaların yaralan.
Işın tedavisi görenlerin yaraları.
