Berder Evlilik Nedir
Hakkari yöresinde "Kepir", Denizli, Aydın yörelerinde de "Değişik Yapma" olarak bilinen, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da da "Berder" olarak adlandırılan tercihli evlilik türleri içinde konu edineceğimiz bu evlilik, evlenecek iki erkeğin, evlilik çağındaki kız kardeşlerini birbirleriyle değiştirme biçiminde gerçekleşir.
Yaşdaş ergen oğlu ve kızı olan iki aile, aralarında anlaşarak kızlarını, oğullarına alacakları kız ailesine verirler, yani değişik yaparla. Yaşdaş ve tanış iki erkek arkadaşın kendi aralarında anlaşarak durumu ailelerine açmaları ve ailelerinin bu konuda karar almalarıyla gerçekleştirilen berder evlilik, iki aileyi örneğin, "A" ve "B" ailelerini "Berder Aile" ilişkileri içerisine sokar.
Geleneksel tür yaşam biçimi içerisinde bu kültürün bir gereği olan böylesi bir evlilik, öznel ve nesnel koşulların hazır olduğu durumlarda oluşur. Ailedeki etkinliğin ve çocuklar üzerindeki denetimin sağlanması isteği, başlık, takı ve benzeri düğün giderlerinin ekonomik zorlamaları, yeni evliler ve dünürler arasındaki birlik ve dirliğin pekiştirilmesi tür gerekçeler ve beklentiler, bu evliliği, tercihli evlilikler kümesi içerisinde bir evlilik türü olarak karşımıza çıkartır.
İyi anlaşan iki erkek arkadaşın önce, birbirlerine şaka yollu "kayınço" (kayın birader) demeleriyle başlatılan ilişki, ailelerin ve erkek kardeşlerinin itmesiyle de birbirlerine "görümce" diyen kızların yakınlaşmalarıyla sürer ve gelişir. Bu tür bir evlilik anlaşmasında her iki tarafın da ekonomik çıkarları belirgindir. Sözgelimi, geleneksel hayvancı ve tarımcı ekonomiye sahip kültürlerde, bir evlilik güvencesi olarak bilinen, güvencenin parasal akçesi başlık, ortadan kalkar. Çünkü, iki taraf da birbirlerine bu konuda para ödemeyeceklerdir. Bunun yanında, düğün harcamalarında açıklıkla görülen bir ekonomik denge sağlanmış olur. Söz gelişi, "A" ailesi gelinleri ve gelinin yakınları için neler alacaksa, kızları için de aynı şeyin alınmasını bekleyeceklerdir. Bu durum onları aşırı ve gereksiz harcamalarda frenleyecek, gövde gösterisine yönelik kimi harcamaları da denetlemiş olacaklardır. Öyle ki, parasal gücü olan bir taraf, gelinlerine bir "beşi bir yerde" (birim olarak 7 gram 7 sentlik Reşat altından beşinin bir arada olanı) altın almak istediklerinde karşı taraf, bunu karşılayabilecek durumda değilse kızlarına uygun görülen bu armağanı kabul etmeyebileceklerdir. Çeyizler dengeli düzenlenir, düğün aynı gün yapılır, düğün harcamaları ortaklaşa pay edilir. "Bir taşla iki kuş vurma" örneği, bir düğünle hem kız alınır hem de kız verilir. Uygulamaların daha ilginç tarafı, gelin çeyizi götüren araç (traktör, at arabası vb.) ve gelin atı, karşı tarafla eşit zamanda hareket eder ve yol ortasında karşılaştıklarında, birinin çeyizi öbür tarafın arabasına aktarılır; çeyizler araba, atlar binek değiştirir; kümeler geldikleri yöne dönerler. Böylece tam anlamda bir "ekonomik uygunluk" zaman, güç ve para açısından sağlanmış olur.
Berder evliliklerde kızlardan birinin ölmesi durumunda, mevcut ortaklığın devamı amacıyla dul erkek, başlık parasını ödemeden ergen baldızını eş olarak ya da bir başkasıyla evlenecekse başlık parasına ölen kız evinin katkıda bulunmalarını isteme hakkını elde edecektir. Bu durum kimi zaman net bir biçimde açık-seçik ortaya konulup pazarlık edilirken kimi zaman da anıştırmalarla belirtilir.
Geleneksel kır toplumu yaşam biçimi içinde doğal bir davranış biçimi olarak karşımıza çıkan bu ve benzeri geleneksel uygulamalar, kimi sorunları çözümlemede ustaca kotarılmış bir beceri niteliğinde görünür bize.
Berder aileler arasında dirlik ve düzenin daha bir sağlam, sağlıklı ve uyum içinde sürmesi, eşit koşullardaki ortaklıklardan temellenmektedir. Geleneksel kültürlerdeki erkeğin güçlü otoritesinin ve egemenliğinin gelin üzerinde kötüye kullanılmasına bu evlilik biçimi izin vermemektedir. Sözgelimi, ailelerden biri, evlerindeki gelinlerine anlamsız, gereksiz ve haksız kimi davranışlarda bulunsa kocanın karısını dövmesi, kayın validenin gelini zor işlere koşması vb. kızlarının bulunduğu karşı taraf da aynısını ödün vermeden yapacaktır. Misilleme korkusu her iki tarafı da denetlemekte, gelinler daha bir hoş tutulmakta, horlanmamakta ve böylece dirliğin sürekliliği sağlanmaktadır.
Berder evliliklere, ülkemiz dışında geleneksel tür topluluklarda da rastlanmaktadır. Örneğin, Kıta Avustralyası'nın Kariera yerlilerinde ergen erkek "A" bir ya da birden fazla kız kardeşe sahipse, akrabalık derecesi istenen uzaklıkta olma koşuluyla kız kardeşi olan bir "B"yi bulup, ona kız kardeşini teklif eder ve karşılığında da "B"nin kız kardeşini eş olarak ister (Lowie,1936). Bu tür evlenme tekniğinin, Avustralya yerlileri arasındaki yaygınlığına karşın komşu Malenezya adalarında varlığından söz edilemiyor.
