Zehir Cesitleri Nelerdir

Solunum yoluyla zehirlenmeye yol açan etkenler (Zehirlenme Nedenleri)

Çeşitli Gazların, spreylerin ve dumanların evde, endüstri ve tarım alanlarında sık kullanılması ve/veya bunların solunması, araba eksozundan ya da sobadan yanan odun veya kömürden oluşan karbonmonoksit gazı, amonyak, klor, buharlaşan likit kimyasal maddeler, böcekler öldürücülerdir.

Sindirim yoluyla zehirlenmeye yol açan etkenler

İlaçlar, uygun olmayan yollarla hazırlanmış yiyecekler, ev ve endüstride sık kullanılan kimyasal maddeler, bitki toksinleri, petrol ürünleri, tarım ilaçları, yabani otlar, böceklerdir.

Cilt yoluyla zehirlenmeye yol açan etkenler

Böcek öldürücüler, tarım ilaçları, bazı deniz canlıları ve zehirli bitkilerdir.

Enjeksiyon yoluyla zehirlenmeye yol açan etkenler

Bazı deniz canlıları, yılanlar, böcekler, örümcekler, yakıcı kimyasal maddelerin enjeksiyonu, endüstri kazaları, bazı ilaçların enjeksiyonudur.

Zehirlenme Çeşitleri Nelerdir

Kaza sonucu zehirlenme

Bu tür zehirlenmeler yaş ortalaması 2,5 dolaylarında bulunan küçük çocuklarda daha yaygındır.

Kaza sonucu zehirlenmeler

genellikle çocuğun çok yakından izlenmediği dönemlerde gerçekleşir. Örneğin; yeni bir bebek doğması, ev taşıma gibi.

Yüksek dozda istemli ilaç alımı

İntihar amaçlı girişimler genellikle ergenlik yaşlarındaki kız çocuklarında görülür. Acil bölümünde kendisine zarar vermiş birçok bireyin yeterince değerlendirilmediği görülmektedir. Bu tür hastaların hastaneye yatırılarak psikiyatri uzmanları tarafından değerlendirilmeleri gerekir.

İlaçların kötü amaçlı kullanımı

Alkol, opiod, kokain, amfetamin, halüsinojen gibi maddelerin kötü kullanımları görülür.

İyatrojenik Vakalar

Difenoksilat ve atropinin birlikte verilmesiyle ortaya çıkan zehirlenmeye en yaygın olarak rastlanır. Bu iki maddenin birlikte alınması, tedavi edici dozlarda bile bazen zehirleyici etki gösterebilir. En sık sonuçlanan ilaç zehirlenmesi digoksindir.

Kokain Zehirlenmesi

Kokain bir uyarıcıdır. Mental aktiviteyi arttırır. Tozu buruna çekilir.

Belirti ve Bulgular

Hastalar ajitedir. Midriyazis, koku ve tat duyusu kayıpları, disritmi ve konvülsiyonlar gözlenir. Bu vakalarda akciğer ödemi sıktır.

Tedavi ve Bakım

Genel tedavi prensipleri uygulanır. Konvülsiyonlara karşı diazem ampul, taşikardi ve hipertansiyon için propranolol uygulanır.

Bakır Zehirlenmesi

Bakır Zehirlenmesi, Bakır oksit karbonat ve sülfat halinde endüstride sık olarak kullanılır. Bağlarda ve bahçelerde bakır sülfat fungusit olarak kullanılır. Ayrıca iyi kalaylanmamış bakır kaplarda asitli yiyeceklerin yenilmesi, yemeğe geçen bakır tuzları ile zehirlenme oluşabilir. 10 g bakır sülfatın alınması öldürücü olabilir.

Belirti ve Bulgular

Mavi-yeşil renkli kusma, ağır ishal, vücudda aşırı sıvı kaybı, şok, hemoliz, akut tübüler nekroz ve karaciğerde bakır birikimine bağılı olarak hepatit görülebilir.

Tedavi ve Bakım

Mide yıkaması yapılır. Potasyum ferrosiyanür 0,6 g bir bardak suda eritilerek içirilir. Bulunmazsa bir bardak süt içinde 2 yumurta akı karıştırılarak içirilir.
Penisilamin 20 mg/kg oral verilir. British Anti Leviside (BAL), dimerkapto süksinik asit tedavisinin yararı sınırlıdır.

Kurşun Zehirlenmesi

Ağır Metal Zehirlenmelerinden Akut kurşun zehirlenmesi nadirdir. Buharların solunmasıyla oluşur. Absorbe olan kurşunun öldürücü dozu 0,5 g. Kanda 50 mg/dl üzeri akut zehirlenmeyi gösterir.

Belirtiler ve Bulgular

Akut zehirlenmelerde bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı, ağızda metalik tad, oligürü, kardiyovasküler (kalp ve damar yetmezliği) yetmezlik, havale, ve koma görülürken daha sık olarak karşılaşılan kronik zehirlenmelerde gastrointestinal ve nöromusküler (Kas hastalıkları) belirtiler, ensefalopati (beyin hastalığı) ve hematolojik anomaliler görülür.

Tedavi ve Bakım

%1 sodyum sülfat ya da yumurta akı ve süt karışımı ile mide yıkanır. Forse ve ozmotik diürezden yararlanılır. BAL ve EDTA (Etilen diamin tetra asetik asit) birlikte uygulanır. BAL her 4 saatte bir 4mg/kg IM uygulanır. İlk 5-7 günlük tedaviden sonra penisilamin tedavisi devam eder. Konvülsiyonlarda (Havale) diazepam, karın ağırısında kalsiyum glukonat, ağrı geçmezse morfin kullanılır.

Korozif Madde Zehirlenmeleri

Korozif etki gösteren maddeler; sülfirik asit, nitrik asit, hipoklorik asit gibi mineral asitler ve soda, potas, amonyak (amonyak zehirlenmesi), hipoklorid (çamaşır suyu) gibi kostik alkalilerdir.

Belirti ve Bulgular

Temas eden mukoza bölgesindeki ağrının şiddeti kusma ile birlikte artar. Kanlı kusmalar sıktır. Glottis ödemi gelişebilir. Akut dönem atlatılırsa özofagus iltihaplanması ve mediastinit, gastrik perforasyon (bağırsak delinmesi) ve özofagus (yemek borusu) darlığı gelişebilir.

Tedavi ve Bakım

Mide yıkama, kusturma yada asit ve baz gibi nötrolizan tedavisi uygulanmaz. Aktif kömürün yararı yoktur. 200 ml su veya süt içilir. IV sıvı tedavisi yapılır. Ciddi glottis ödemi varsa trakeostomi (gırtlağa nefes alımı için delik açılması) yapılır. Darlık gelişmemesi için kortikosteroidler kullanılır. Perforasyon veya peritonit ya da geç dönemde ortaya çıkan darlıklarda cerrahi girişim yapılır.

Böcek İlaçları İle Zehirlenme

Haşere (Böcek) İlaçları ile zehirlenmeler, Organik fosfor içeren bileşiklerdir. Asetil kolin yükselir. kolinerjik kriz yapar. Etkisi alınan ilacın dozuna göre değişir.

Belirti ve Bulgular

Baş ağrısı ve ataksi (düzensiz kas hareketleri) gibi nörolojik belirtiler ve bradikardi, pupillalarda kontraksiyon, hipotansiyon, sekresyonlarda artma, pulmoner ödem, diyare, bronkospazm gibi kolerjinik belirtiler görülür. Ölüm nedeni genellikle solunum merkezi ve solunum kaslarının felci ve bronkospazm sonucu solunum durması ile olur. Bazen kalp durması gözlenebilir.

Tedavi ve Bakım

ABC değerlendirilir. Cilt üzerindeki bulaşmalar sabunlu su ile yıkanarak temizlenir. Ağızdan alınan durumlarda özofagusta problem yoksa Mide yıkaması ve aktif kömür uygulanır. Kolinerjik krizi kontor altına almak için atropin (toplam doz 50 mg'a kadar) yapılır. Antidot olarak pralidoksim kullanılır. Pralidoksim, asetil kolinesteraz enzimine yapışan organik fosfatlı molekülü yerinden koparır. 2 dakika içinde 1 g verilir.

Zehir Danışma Merkezleri

Sağlık Bakanlığına bağlı Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü'nde Zehir Araştırmaları Müdürlüğü'nün bir bölümü olan Zehir Danışma Merkezi her gün 24 saat hizmet vermektedir. Bölümde çalışan hekim ve eczacılar hem halktan hem de hastaneden gelen başvuruları değerlendirmekte, gerekli bilgileri vermekte ve laboratuar incelemeleri yapmaktadır. Benzer biçimde hizmet veren diğer bir kuruluş ise, Hacettepe İlaç ve Zehir Bilgi Merkezi (HİZBİM)'dir.

Zehir Danışma Merkezi

Cemal Gürsel Caddesi No: 1606100 Sıhhiye / ANKARA
Telefon: 0312 433 70 01
Faks: 0312 433 70 00
Ücretsiz Telefon İçin: 0800 314 79 00

Hacettepe İlaç ve Zehir Bilgi MerkeziHacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi 06100 ANKARA
Telefon: 0312 311 89 40
Faks: 0312 311 47 77

Yılan Sokmaları

Yılan Sokmaları, Dünyada 3000 den daha fazla çeşit yılan vardır ve bunların beş farklı türden gelen 375' ide zehirlidir. Her yıl yaklaşık 300.000 kadar yılan ısırığı oluşur ve bunlardan 30.000-40.000 ölüm olur. Zehirli yılanlar tropikal ve ılıman bölgelerde yaygın olarak yaşarlar. Çeşitli tipteki yılanların toksinleri hem etki hem de şiddet bakımından birbirinden farklıdır. Yılanlar cinslerine göre; kürarizan toksin, nörotoksin, şok yapıcı, hemoliz yapıcı, yaygın damariçi pıhtılaşma yapıcı ve sitoliz yapıcı toksinlere sahiptir. Yurdumuzda bulunan viperid ailesinden "engerek yılanı" da yaygın damariçi pıhtılaşma yapıcı özelliğe sahiptir.

Belirti ve Bulgular

Yılanın türüne, büyüklüğüne, hastanın yaşına, ısırılan bölgenin yerine ve derinliğine, ısırık sayısına ve enjekte edilen zehir miktarına bağlıdır. Hastanın zehire karşı reaksiyonunu kötüleştirebilen bir hassasiyeti olabilir. Aynı zamanda yılanın dişlerinden ikinci bir enfeksiyon oluşabilir. Lokal belirtiler: Isırılan yerde 1-36 saat içinde oluşan ödem, ağrı, peteşi, ekimoz, organda fonksiyon kaybı ve ısırıldıktan 16-36 saat sonra nekroz oluşumu görülür. Sistemik belirtiler: Bulantı kusma, terleme, senkop, paralizi, hastanın ağzında metalik ya da kauçuk tadı, hipotansiyon taşikardi, aşırı tükürük salgılama, konuşma güçlüğü, görme bozukluğu, kas seyirmeleri, parestezi, burun kanaması, idrar, dışkı ya da tükrükte kan, pitozis, myozis ve nöbetler görülebilir. Hemoraji, böbrek yetmezliği ve hipovolomik şok yaşamı tehdit eden ciddi sistemik reaksiyonlardır.

Tedavi ve Bakım

Yılanın ısırdığı yerde acil bakım uygulamalarına hemen başlanır; Yaralı bölge sabitleştirilerek hareketi kısıtlanır. lsırılan yerin üzerinden lenf akımını engelleyecek fakat kan dolaşımını engellemeyecek bir turnike uygulanır. lsırma zamanı bir saatten az ise, yaralı bölgenin 5-10 cm üstünden kesilir ve üstten sıkıştırılarak emilirse zehirin %25-30'u çıkartılabilir. Ancak uygulamayı yapan kişinin ağzında yara dişinde çürük bulunmamalıdır. Alkol, çay, kahve ve diğer uyarıcı ilaçlar verilmez, ilaçların emilimini bozacağından dolayı buz uygulanmaz. Hasta acil kliniğe geldiğinde; Yaşam bulguları, yaralı bölgenin altından nabız kontrolü, aldığı-çıkardığı sıvı takibi yapılır. Her 15-20 dakikada bir ödem için değerlendirilir. %09'luk NaCl ile damar yolu açılır. Hayati tehlike söz konusu ise zehirin antidoru uygulanır. Antidota ait reaksiyonlar gözlenir (alerji testi yapılır). Yara temizlenir, steri gazlı bir bezle kapatılır. Hastanın aşı programı eksiksetetanoz profilaksisi yapılır. Antibiyotikler verilir.Steroidler zehlrin yayılmasını arttırdığı için ilk içinde verilemez.

Örümcek Isırmaları

Örümcek ısırmaları, Ülkemizdeki örümceklerin çoğu zehirli değildir. ABD'de parlak siyah olan karadul (Black widow spider) ve donuk kahverengi olan kahverengi keşiş (brown reduse spider) türü örümcekler zehirlidir. Tozlu kirli bina köşelerinde odun ve kereste yığınları arasında bulunur. Keşiş örümceği karanlık bina ve taş altlarını tercih eder.

Belirti ve Bulgular

Karadul Örümceği: lsırılan yerde şişme, minik kırmızı diş izleri, 15-60 dk. sonrasında başlayan 12-48 saat devam eden kuvvetli ağrı, alt ekstremite ısırıldıysa karında ağrı ve sertlik, üst ekstremite ısırıldıysa sırtta ve omuzlarda ağrı, dispne, bulantı kusma, hipertansiyon, yüksek ateş görülür. Lökosit ve hematüri olduğu için idrar analizi yapılır.

Tedavi ve Bakım

Buz uygulanır. IV sıvıya başlanır. Zehirin antidoru uygulanır, kas gevşetici ve analjezikler verilir. Bağışıklığı sağlayıcı önlemler alınır.Kahverengi Keşiş: ilk ısınldığında kırmızı, daha sonra, 2 saat içinde mavi, lokal halka şeklinde ödem, ağrı, eklem ağrıları, bulantı kusma, halsizlik, ateş, 3-4 günde ortaya çıkan nekrozlar, ülserler 21 günde iyileşir. Böbrek yetmezliği, damariçi pıhtılaşma ve kardiyak arest görülebilir. Hemolitik ane mi ve trombostopeniden ayırt edilir.Tedavi ve BakımIsınlan bölge temizlenir. Yaralı bölge keserek çıkartılır. Sterold, antibiyotik, antihistaminik ilaçlar verilir. Bağışıklığı sağlayıcı tedbirler alınır.

Akrep Sokmaları

Akrep Sokmaları, Yurdumuzun Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde zehirli akrepler bulunmaktadır. Genellikle elbiselerin ve ev eşyalarının içinde bulunur. Zehirlerinin içinde toksalbümin ve düşük oranda da bazı enzimler bulunur.

Akrep Isırması

Türkiye'nin hemen her yöresinde çok rast­lanan bir türdür. Zehiri, kuyruğunun ucun­da bulunur. Kuyruğun uzantısı olan iğneyle, sokar ve vücuda akıtır. Ağrısı büyüktür ve be­raberinde bazı araz da görülebilir (ürperme, ateş yükselmesi, şok hali, kas kasılması, hat­ta boğulma).
Akdeniz akrepleri yine de en tehlikelileri sayılmaz: Afrika'da insanın ölümüne dahi se­bep olan türler çoktur.

Tedavi ve Yapılması Gerekenler


Önemli olan önce acısını geçirmek ve ya­rayı dezenfekte etmektir. Komplikasyon durumları, özellikle de şok hâli ortaya çıkarsa, doktora haber verin. Tehlikeli türlerinin sokmalarında kazaze­deye akrep serumu en kısa zamanda ya­pılmalıdır. Fakat yılan serumunda oldu­ğu gibi, bunda da iğnenin bir doktor ta­rafından yapılmasında yarar vardır.

Belirti ve Bulgular

Sokma yerinde lokal olarak şişme, şiddetli ağrı, göz yaşarması, aksınk, tükrük salgısının artması ve diyare bulunur. Nörotoksik belirtilerden hipertansiyon, solunum yetmezliği, konvülsiyon gibi bulgular da gelişir.

Tedavi ve Bakım

lsırılan yerin üzerine turnike uygulanır, insiıyon yapılarak zehir emilir. Lokal olarak permanganat veya amonyak sürülür. Akrep serumu (serum antiscorpionique) lokal olarak kas içine yapılır. Hidrokortizon hemisüksinat 250 mg veya madili IV verilir. Bulantılara karşı atropin 1 mg SC yapılır.

Su Hayvanlarında Sokmalar

Suda veya Su kenarında Yaşayan Hayvan Sokmaları Bu tip sokmalarda enfeksiyon riski daha fazladır.

Belirti ve Bulgular

Isıran hayvanın özelliğine göre değişir. Köpek balıkları, et yiyen bazı tip balıklar, deniz yılanları ısırarak nörotoksik zehir salgılarlar, deniz anası, deniz yıldızları, koni kabuklu salyangozlar, mercanlar nematokistler veya sokma kapsülleri ile sokarak bir asit yarası oluştururlar, iskorbit balığı, deniz kestanesi, kedi balığı ise dikenli olup, bu dikenleri ile travmatik delinme yaraları, zehir keselerinden toksinler salgılayarak kardiyovasküler. solunum ve nörolojik komplikasyonlara yol açarlar.

Tedavi ve Bakım

Hava yolu açık tutulur, solunum ve dolaşımın devamlılığını sağlanır. lsınklarda yaranın yeri büyüklüğüne göre oksijen tedavisi, kortizon, adrenalin, kan kaybı fazlaysa kan veya serum verilir. Tetanoz profilaksisi yapılır. Yaralar bol serum fizyolojikle yıkanır. Parçalı yaraların ameliyatla kenarları kesilerek dikişle kapatılır. Yaralı kısım istirahate alınır. Antibiyotik verilir. Sokmalarda; bölge bol serum fizyolojikle yıkanır. Zehiri inaktive etmesi için yaranın üstüne 6-8 dakika alkol uygulanır. Deniz anasında sodyum bikarbonat uygulanır. Diken batmalarında; bu dikenler ısıya duyarlı olduğundan 30 derece kadar sıcak suyla yıkanır. Yara pansumanı ve tetanoz profilaksisi yapılır. Cilt alkol veya metilen mavisi ile pansuman yapılır, traş köpüğüyle traş edilebilir, talk pudrası sürülerek böylece ciltteki zehir inaktive olur.

İnsan Isırmaları

İnsan ısırmaları, Çeşitli nedenlerle olan insan ısırması ile oluşan diş yaralarında, ağızda bulunan bol ve çok çeşitli mikroorganizmalar, özellikle anaerobik olanlar önemli enfeksiyon gelişimine neden olurlar. lsırınadan sonra geçen süre, ısırılan bölgenin damar ve sinirden zengin olması ve tetanoz profilaksisi, yaranın rengi, büyüklüğü, şekli, çevresindeki sinirlerin durumu yaranın tedavisini ve iyileşme sürecini etkiler.

Belirti ve Bulgular

Isırılan bölgede cilt bütünlüğünde bozulma, doku harabiyerine bağlı ağrı ve enfeksiyon belirtileri gözlenebilir.

Tedavi ve Bakım

Yaralı bölgeye uygun pozisyon verilir. Adli olduğu düşünülürse yaranın fotoğrafı çekilir. Antiseptikli sabun ve serum fizyolojikle yara temizlenir ve iyice yıkanır. Gerekirse lokal veya genel anestezi uygulanır. Parçalı yaralar bistüri ile eksize edilir, ölü dokularından arındmlır. Steril gazlı bir bezle kapatılır. Tetanoz, kuduz vb. aşılarla bağışıklığı sağlayıcı önlemler alınır. Antibiyotik verilir.

Kedi Isırmaları

Kedi ısırmaları, Tüm ısırıkların %3'ünü oluşturur. Kedinin dişleri huni şeklinde ve uzun olduğu için tendon kopması, kemirid hayvanlarla ilişkili olduğu için enfeksiyon riski fazladır. Kedi veya köpek ısırmalannda hayvanın aşılı olup olmaması, hangi durumda ısırdığı (koruyucu mu? saldırganlık mı?) ısırma sonrasında ne kadar süre geçtiği, lsınlan kişinin kuduz ve tetanoz aşılarının olup olmamasını araştırmak, yararıın büyüklüğü, bütünlüğü, enflamasyon belirtileri, derinliği, yaranın altındaki damarların durumu ve ateş kontrolünü gözlernek tedavi ve bakım uygulamaları için kesin bilgi sağlar.

Belirti ve Bulgular

lsırılan bölgede deri bütünlüğü bozulur. Ağrı ve şişme vardır.

Tedavi ve bakım

Yaralı bölgeye uygun pozisyon verilir. Antiseptikli sabunla temizlenir, serum fizyolojik ile yıkanır. Yaranın uygun bakımı yapılır. Ölü dokular temizlenir, steril gazlı bezle kapatılır. Bağışıklığı sağlayıcı önlemler alınır, antibiyotik verilir. Kuduz riski varsa rabies 3 aşı yapılır. Koruyucu önlemler alınır.

Arı Sokmaları

Arı Sokmaları, Daha önceden mevcut kalp ve böbrek hastalığı olanlarda arı sokmaları ölümle sonlanabilir. Arının iğnesi doğrudan bir kan damarına girmişse ani kollapsla ölüm olabilir.

Belirti ve Bulgular

Lokal reaksiyon; sokma yerinde kızanklık, ödem, ağn, kaşınma, sistemik reaksiyon; bulantı, kusma, çarpıntı ve dispne, anafilaktik reaksiyonlar (solunum güçlüğü, hipotansiyon, anjiyonöridk ödem) ortaya çıkar.

Tedavi ve Bakım

Hava yolu açıklığı, solunum ve dolaşım sağlanır. Havayolu obstrüksiyonu gelişmişse, kollapsı önlemek için adrenalin uygulanır (1/1000'likten SC veya 1/10000'ten IV). Yatağın başı yükseltilir, oksijen verilir. IV sıvı verilir. Yaşam bulguları gözlenir. Antihistaminik, bronkodilatatör velveya kortikosteroid verilir. Sokmanın olduğu yerde iğne deriden çıkarılır. Lokal olarak amonyak sürülür. Bölgenin hareketleri kısıtlanır. Bağışıklığı sağlayıcı önlemler alınır.