Bağırsak Hastalıkları: Bağırsak Tıkanması
İnce Bağırsak Tıkanması Hastalığı
Bağırsak içeriğinin bağırsak kanalında ilerlemesinin tam ve kalıcı olarak engellenmesine bağırsak tıkanması denir.
Bağırsak tıkanması, dışlanın bağırsak kanalında ilerlemesinin tam ve kalıcı olarak engellenmesiyle ortaya çıkan bir hastalık tablosudur. Sonuçlan çok ağır olabilen, erken ve doğru tanı ile zamanında tedavi edilmediğinde ölümle sonuçlanabilen bir hastalıktır.
Değişik bağırsak tıkanması tabloları arasında, oluşma biçimi ve hastalığın gelişme hızına göre farklılıklar görülür.
Bağırsak tıkanmaları mekanik ve dinamik tıkanma olarak ikiye ayrılır. Mekanik tıkanmanın da kendi içinde akut
ve subakut biçimleri olabilir. Basit bağırsak tıkanması olarak da bilinen mekanik tıkanmanın (mekanik ileus) gidişi subakut olabilir. Bu tabloda bağırsak geçişi engellendiği halde bağırsak kan dolaşımı normaldir. Mekanik tıkanmanın öteki türünde ise boğulan bağırsak parçası geçişi engelleyerek kangrene kadar gidebilen kan akımı bozuklukları yapar ve çok ağır bir tabloya neden olur. Aynı tablo bağırsak dönmesi (vol-vulus), bağırsak invajinasyonu ve boğulmuş fıtıklarda da gelişebilir.
Dinamik tıkanmanın (dinamik ) en sık görülen tipi, karın zan iltihaplarında ortaya çıkan paralitik ileustur. Bu durumda bağırsak duvarındaki sinir ağının felci sonucunda bağırsak kasları çalışamaz. Bu nedenle bağırsak içeriğinin ilerlemesi engellenir.
Mekanik Bağırsak Tıkanması
Bağırsak kanalı bağırsak dışı etkenler nedeniyle tıkanmıştır. Bağırsak duvarının dışında bulunan hastalık etkenleri bağırsak kanalına dıştan baskı yaparak bütünüyle tıkanmasına neden olur. Genellikle dölyatağı, yumurtalık ya da düzbağırsak (rektum) tümörleri bulun-duklan organın dışına taşarak bağırsak duvarlanna dayanıp baskı yapar ya da kann içi ameliyatlar sonrasında gelişen yapışıklıklar bağırsağa yavaş yavaş baskı yaparak kanalı kapatacak düzeye ulaşabilir. Bağırsak kanalında geçişi engelleyen hastalık bazen de bağırsak duvarında ortaya çıkar. En sık görülen nedeni bağırsak kanseridir. Aynca bağırsağın iyi huylu tümörleri, bağırsak veremi ve Crohn hastalığı da tıkanma nedeni olabilir. Son olarak, dışkı parçalarının sertleşmesi de nedenler arasında sayılmalıdır.
Çocuklarda görülen en önemli tıkanma nedenleri yumaklaşan bağırsak kurtlan, yabancı cisimler, sertleşmiş dışkı parçası (fekalom), bağırsak ile safrakesesi arasında oluşan bir fistülden bağırsağa düşen ve bazen bütün bağırsak kanalını tıkayacak kadar büyük olabilen safra taşlandır.
Bağırsak tam olarak tıkandığında o bölgeden gaz ve dışkı geçişi durur. Bunlar tıkanmanın gerisindeki bağırsak kıvrımlarında birikir. Bağırsak gerilir, genişler, içi sıvı ve gaz ile dolar. Biriken sıvı safra, pankreas ve bağırsak salgılarından oluşur. Ama sıvının en önemli bölümü tıkanma noktasının gerisindeki bağırsak bölümünün aşın gerilmesiyle artan kılcal damar geçirgenliği sonucunda sızan kandır. Bağırsağın bu bölümüne damarlardan sıvı sızması, dolaşımdaki kan miktarını azaltarak ölümcül bir şok tablosunun gelişimine neden olur. Aşın gerilmiş ve tıkanma bölgesine baskı yapan bağırsak kıvrımı delinirse, içinde biriken sıvı karın boşluğuna boşalır ve şok tablosuna kann zan iltihabı da eklenir.
Bağırsak Tıkanması Belirtileri
Tıkanma öncesinde, uzun süreli kabızlık ve ancak bağırsaklar boşaldıktan sonra dinen ağrı gibi belirtiler görülür. Tıkanmadan sonra şiddetli karın ağrıları başlar. Aralıklı ya da sürekli olan ağrının nedeni, bağırsak içeriğinin engeli aşabilmesi için tıkanma noktası gerisindeki bağırsak bölümünün şiddetli kasılmalarıdır. Hasta kolayca kusar. Kusma ile önceleri sindirilmiş besinler, daha sonra ise acı ve san-yeşil safra sıvısı çıkarılır. Bağırsak artık bütünüyle tıkalıdır. Engeli ne bağırsak içeriği, ne de gaz aşabilmektedir. Tıkanma gerisindeki bağırsak kıvrımları, gaz ve sıvı birikimi sonucu genişler. Hastanın karnı gergindir. Gerginlik karna genel olarak yayılmışsa, tıkanma sigmoit kolonda (kalınbağırsağın "S" biçiminde kıvrım yapan bölümü) ve düzbağırsaktadır (rektum).
Bağırsak Tıkanması Tedavisi, Tanı ve Tedavi
Bağırsak tıkanması tanısı, tıkanmanın gerçek nedenini bulmaktan daha kolaydır. Bazı olgularda geçirilmiş bir karın ameliyatının keşi izi, tıkanma nedeni olabilecek ameliyat sonrası karın içi yapışıklıkları düşündürebilir. Tanı açısından en önemli belirtiler hastanın kesinlikle gaz ve dışkı çıkaramamasıdır. Ayrıca makattan ve koltukaltından yapılan ateş ölçümleri arasındaki ısı farkının değerlendirilmesi tanıda yol göstericidir. Ateş makattan ölçüldüğünde yüksek, koltuk altında ise normal değerlere yakındır. Durumun önemi nedeniyle, hasta en kısa sürede hastaneye gönderilmelidir. Hastanede hemen hastanın şok tablosu ve sıvı yitimine yönelik tedavisine başlanır ve çekilen filmler ile tıkanma yeri ve özellikleri saptanır. Ama bazı olgularda çekilen filmler çok yararlı olmaz, yalnızca tıkanma belirtileri saptanabilir. Bu olgularda tıkanmanın niteliği ancak cerrahi girişim sırasında anlaşılabilir. Ameliyat kararı öncesinde, tıkanma nedeninin bir fekalom (taşlaşmış dışkı parçası) olmadığından emin olmak gerekir. Fekalomlar genellikle bağırsak tembelliği (atonik bağırsak) olan kimselerde görülür. Makattan uygulanan bir boşaltıcı ilaç ya da lavman ile bağırsaklar boşaltılarak bu hastalar rahatlatılabilir. Bu durum dışında hastayı kurtarmak için yapılacak tek işlem ameliyattır. Ameliyat yöntemi tıkanmayı oluşturan etkenin tipi, yerleşimi ve yapısına göre belirlenir.
Bağırsak Dönmesi (Bağırsak Volvulusu)
Bağırsak dönmesi bir bağırsak bölümünün kendi bağırsak askısıyla birlikte ekseni etrafında dönmesiyle oluşur. Karın zarının bir kıvrımı olan bağırsak askısı bağırsağın belirli bölümlerinden karın boşluğunun arka duvarına uzanır. Karın zannın iki yaprakçığının birbiri üzerine kaynaşması ile oluşmuştur. İki yaprak-çığın arasında bağırsağı besleyen damarlar bulunur. Kolayca anlaşılacağı gibi, dönme bölgesindeki bağırsak kıvrımlarında kan akımı engellenir, hücre ölümü başlar ve kangrene kadar gidebilen olaylar gelişir. Böylece, kan akımının engellenmesi ile bağırsak tıkanması aynı zamanda gerçekleşir.
Bağırsak dönmesi hızlı gidişli bir hastalıktır. Erken tanı ile zamanında cerrahi girişim yapılmazsa hasta dolaşım yetmezliğinden yitirilebilir.
Bağırsak Dönmesi Nedenleri
En önemli neden, bir bağırsak bölümünün olağandışı hareketliliğidir. Bu hareketlilik, ilgili bağırsak bölümünün askısının normalden uzun olmasından ya da bağırsak askısı olmaması gereken bağırsak bölümlerinde de askı bulunmasından kaynaklanır. Öteki hastalık nedenleri arasında, geçirilmiş ameliyatlar sonucu oluşan karın içi yapışıklıklar, bağırsak tümörleri ya da bağırsak askısının kronik bir iltihap sonucu çekilmesiyle iki bağırsak kıvrımının birbirine yaklaşması ve bu kıvrımların zaman içinde dönmesiyle gelişen tıkanmalar sayılabilir. Bağırsak dönmesinin bu son biçimi daha çok sigmoit kolonda görülür. Bağırsak dönmesinin en yaygın nedeni, sığamsı bağırsak hareketlerinin artmasıdır (hiperperistaltizm). Hareket artışı ishallerde ya da ağır yemeklerden sonra görülebilir.
Bağırsak İnvajinasyonu Nedir
Bağırsak invajinasyonu, bir bağırsak bölümünün, hemen yanındaki bir başka bağırsak parçasının içine girmesidir. Olay öne ya da arkaya doğru gelişebilir. İnvajinasyon bölgesinde birbirinin içine girmiş üç yuvarlak yapı görülür. Bu oluşumlar dıştan içe doğru invajine eden silindir, orta silindir ve iç silindir adlarını alırlar. învajinasyonda baş, kılıf ve yaka bölümleri bulunur. Baş iç silindirin dış bölümüdür ve katlanarak orta silindir boyunca devam eder. Orta silindirin dışa doğru devam edecek biçimde katlandığı yere invajinasyonun yakası denir. Dış silindirin yakadan, baş bölümü ile birleştiği noktaya kadar olan bölümüne ise invajinasyon kılıfı denir. İnvajine olan bağırsak bölümünün bağırsak askısı iç silindirle orta silindir arasında kalır. İnvajinasyon katları arasında kalan damarlar, yaka bölümünde baskıya uğrar. İnvajine olan bölümde dolaşım bozulmuştur. İlk aşamada toplardamarlar baskıdan etkilenir. Bunun sonucunda toplardamarlarda kan akımı yavaşlar ve pıhtılaşma oluşumu kolaylaşır. İnvajine olan bölüm mo-rarır ve yeterli kan alamadığından renk değişimine uğrar. Kanama ve kan çökeltileri görülür. Daha sonra baskı atardamar dolaşımını da engeller. Doku ölümünün başlaması sonucunda invajine olan parça, bağırsağın öteki bölümünden kopar. Olay bu aşamadan sonra iki yönde gelişebilir. Yaka bölümünde delinmeyi önlemek amacıyla yapışıklıklar gelişmişse invajine olan bağırsak parçası hiçbir zarara yol açmadan ortadan kaybolabilir. Ama çoğunlukla invajine olan bölümde gelişen kangren, bağırsak duvarını delerek ağır bir karın zan iltihabına yol açar. Yaşamsal tehlike doğuran bu yaygın enfeksiyon durumunda hastayı korumak için hemen girişimde bulunulmalıdır.
Bağırsak İnvajinasyonu Belirtileri
Hastalığın başlangıç belirtileri birincil ya da ikincil tablolarda birbirinden farklı bir seyir gösterir. Ama her iki olayda da hastalık oldukça ciddi gidişlidir; erken tanı ve acil tedavi gerekir. Genişleyen parçanın içine giren bağırsak bölümü çok ender olarak kendiliğinden geri çıkıp iyileşebilir. Birincil invajinasyon, küçük hastalarda aniden ortaya çıkar. Şiddetli karın' ağrısı, inatçı kusma, karında gerginlik en önemli belirtilerdir. Hasta elini karnına koyunca genellikle sınırlan kesin olarak belli olan, çok ağrılı ve uzamış bir kütle duyumsar; bu kütle invajinasyonun kendisidir.
Bağırsak kanalında gaz ve dışkı geçişi tam olarak durmadan önce, tahriş olan bağırsak mukozasından salgılanan bol sümüksü salgıyla birlikte az miktarda kan çıkarılır. Bu kan invajinasyon bölgesinde kan dolaşımının bozulması sonucunda sızar.
Erişkinlerde ikincil invajinasyon görülür ve belirtileri asıl hastalığı bastırarak bağırsağın bir bölümünü tıkar. İnvajinasyon erişkinlerde birden bire ortaya çıkmaz; daha önce birçok bağırsak rahatsızlığı görülür. Ağnlar ve inatçı kabızlık dönemleri birbirini izler. Hastalık süreci başladıktan sonra, gidişi hızlanır. Hasta erken tedavi edilmezse gittikçe kötüleşir, sıvı yitimi artar, karın zan iltihabı başlar ve kısa sürede yaşamsal tehlike ortaya çıkar.
Bağırsak İnvajinasyonu Tedavisi
Hasta, bağırsak tıkanmasından kuşkulanıldığı anda hastaneye kaldırılmalıdır. Tanıya götürücü en işlevsel inceleme yöntemi karın filminin çekilmesidir. İlk olarak doğrudan karın filmi ile tıkanma bulgusu olup olmadığı kesinleştirilir. Tıkanma belirtisi bulunursa, baryum sülfat gibi bir kontrast madde ile lavman yapıldıktan sonra çekilen karın filmiyle kesin tanıya ulaşılır. Cerrahi girişime karar vermeden önce, tıbbi tedavinin denenmesi yararlıdır. Şoku önlemeye yönelik genel tedavi önlemleri ile invajinasyonu çözmeyi amaçlayan boşaltıcı lavman uygulaması başlıca tıbbi tedavi yöntemleridir. Tıbbi tedavinin basan oranı tanının erken konmasına bağlıdır. Tanının gecikmesi durumunda cerrahi girişime başvurulur. Ameliyatta kann duvarı orta hattan açılarak karın boşluğuna girilir, invajinasyonun yerleştiği bağırsak bölümü bulunur ve sıkışan bağırsak parçası yumuşak hareketlerle dışarı çıkartılmaya çalışılır. Ama ilk hastalık belirtileri görüldükten sonra çok zaman yitirilmişse, invajinasyonu düzeltme girişimi başarısız kalır ve hastalıklı bağırsak bölümü kesilerek çıkartılır; iki yanda açık kalan bağırsak uçlan birbiriyle dikilerek ağızlaştırır ve devamlılıklar sağlanır (enteroenterostomi).
Mide, bağırsaklar ve sindirim bezlerinin 24 saatlik toplam salgı miktarı ne kadardır?
24 saatte sindirim kanalından salgılanan sıvı 8-9 İt kadardır. Bunun 1.500 cm3'ü tükürük, 2.500-3.000 cm3'ü mide salgısı, 500-800 cm3'ü safra, 500 cm3'ü pankreas salgısı ve 3.000 cm3'ü bağırsak salgılandır.
Su ve tuz yitimi nasıl gerçekleşir?
Su-tuz yitimi iki biçimde gelişir. Birinci durumda bağırsak kanalı salgılarında bulunan su ve elektrolitlerin (sodyum, potasyum, klorür vb) geri emiliminin bozulması sonucunda su ve elektrolit yitimi ortaya çıkar. İkinci durumda ise bağırsak duvarının anatomik yapısı ve işlevlerinin bozulması sonucunda damar yatağından bağırsağa geçirgenliğin artmasından kaynaklanır.
Hangi elektrolitler yitirilir?
Genellikle en çok yitirilen elektrolitler sodyum, potasyum ve klorürdür.
Zehirlenme tipi olaylar nasıl ortaya çıkar?
Zehirlenmeler özellikle karın zan düzeyinde bakteri toksinlerinin geri emilimine bağlı olarak ortaya çıkar. Zehirli maddeler bağırsak kıvrımlarının artan geçirgenliği sonucunda yoğun olarak emilir.
"Suboklüsiv" tıkanma tablosu nedir?
"Suboklüsiv" tablo, gaz ve sıvıların geçebildiği, ama katı maddelerin geçemediği tam olmayan bağırsak tıkanmasıdır. Mekanik bağırsak tıkanmalarında bu durumun hemen ardından tam tıkanma gelişir.
Belirtileri nelerdir?
Değişik özellikler gösterebilen nöbetleri sırasında bazen yalnız gazların geçişine olanak tanıyan açılmalar görülebilir.
Bağırsak tıkanması tanısına hangi inceleme yöntemleri yardımcı olur?
Bağırsak tıkanmasında tanıya götürücü en önemli inceleme kamın, doğrudan ve ayakta ön-arka düzlemde yatarak sağ ve sol yan filmlerinin çekilmesidir.
Hangi kan tahlilleri istenir ve anlamları nedir?
En yararlı kan tahlilleri şunlardır: Kanın yoğunluğunu gösteren hematokrit değeri, kanda sodyum, potasyum ve klor değerlerindeki değişiklikleri gösteren plazma elektrolit ölçümleri, kanda bikarbonat ölçümü.
