Kalınbağırsak Divertikülozu (Çıkmazlığı)
Kalınbağırsak divertikülozu daha çok Batı toplumunda rastlanan bir hastalık olup sıklığı giderek artmaktadır. 50 yaşın üstündeki bireylerin %20'sinden fazlasında bu hastalık vardır. 8. Dekatda en yüksek seviyeye (%50) ulaşır. 40 yaşın altında daha seyrek görülür. ABD'de 30 milyon divertiküllü (çıkmazlı) hasta bulunduğu hesaplanmıştır (Toplumun %12'si). Bu rakama yılda 1-114 milyon yeni olgu ilave olmaktadır. Her yıl hastaneye yatan olguların 200.000'inin esas yatış nedenini divertikül (çıkmaz) hastalığı oluşturmaktadır. Yıldaki 2000 ölüm olgusunun nedeni had divertikül hastalığıdır. Buna karşın, Afrika, Asya ve Güney Amerika'nın bir bölümünde daha seyrek ve hatta daha nadirdir. Kabızlıkta olduğu gibi erkeklere nazaran kadınlarda daha fazladır.
Türkiye'de kalınbağırsak filmi üzerinden yapılan bir çalışmada, divertikülozun sıklığı, 3300 incelemede %2+1/2 olarak bulunmuştur [Aktan, özden]. Gerçek sıklığın belirlenmesi için tüm toplumun lavmanlı baryum ile tetkiki veya nekropsisi (ölü bakısı) gerekir.
İlginçtir ki, son yıllarda kentlerde yaşayan, eskisine göre daha az dışkı çıkaran, daha uzun bağırsak geçiş zamanı ve genellikle düşük sigmoid içi bağırsak basıncına sahip olanlarda, kırsal kesimde az görülen divertikül hastalık sıklığının artmakta olduğu bildirilmiştir.
Divertiküloz, kalınbağırsağı çevreleyen kasların arasından, bağırsak mukozasının fıtık olması demektir. Bu fıtık veya divertiküller, kalınbağırsak cidar direncinin daha zayıf olduğu, yani damardan zengin bölgeler hizasında (atardamarların girdiği ve toplardamarların çıktığı bölgeler) oluşurlar. Fakat bu damarlaşma sistemi ile kalınbağırsak cidarındaki bu doğal zayıflık, sadece kas içi fıtık teşekkülü ile açıklanamaz. Bu divertiküller in oluşumu sadece yaşlanmaya bağlı bir olay değildir. Diğer etkenler de araya girer ve özellikle kalınbağırsak içindeki olağanüstü basınç artışı da önemli bir etkendir. Burada süreğen kabızlığın da rolü vardır. Dışkılamadaki ıkınma kalınbağırsak içindeki basıncın artmasına neden olur. Bu suretle mukoza (sümük doku) kaslara karşı itilir ve yıllar boyunca devam eden bu olay sonucunda mukoza, kasların en zayıf bulduğu bölgelerinden dışarı çıkar.
Divertiküller kalınbağırsağın bilhassa basıncın en yüksek olduğu bölümlerinde oluşur. Böylece divertiküller dışkılama mekanizmasında geniş rolü olan sigmoid bağırsakta çok daha fazla sayıda gözlenir. Kalınbağırsağın ilk bölümü veya çıkan kalınbağırsak bölümü, daha uzakta olup, basınç artmalarına daha az maruzdur. Bu nedenle bu kısımlarda oldukça az sayıda divertikül oluşur.
Fakat kalınbağırsak basıncının artması sadece dışkılamadaki ıkınmaya bağlı değildir. Dışkı kapsamının hacmi çok küçük olduğunda (liften eksik beslenme) kalınbağırsak kasları bu küçük hacimli dışkıyı ilerletebilmek için daha fazla kasılmaya mecbur kalırlar. Bu sorundan daha önce bahsetmiştik. Fakat bu kasılmaların artması spazmların oluşmasına neden olur. Bu işlevsel spazmodik (kasınmalı) kabızlıktır.
O zaman dışkı engellenir ve kalınbağırsak içi basıncı artar. Bu durumda kalınbağırsak cidarında genişlemeye meyil ve zayıflık başlar. Bu fazla basınç nöbetlerinin çoğalması, kalınbağırsak cidarında şekil bozukluğuna ve divertikül oluşmasına neden olur.
Mutad olarak, divertiküloz tamamen sessiz bir hastalık olup ne ağır ve ne de özel diğer belirtiler gösterir. Sıklıkla inatçı bir kabızlık gibi bir diğer hastalık için kalınbağırsağın tetkiki esnasında keşfedilir. Bazen de divertiküllerin çok özel teşekkül tarz ve şekli, hastalığı aniden ortaya koyan iki çeşit ihtilatla kendini gösterir:
Had divertikülit (çıkmazca). Kalınbağırsak kanaması.
