Gaz Sıkışması ve Şişkinlik Belirtileri ile Tedavisi
Normalde 20-80 mi hava içeren mide fundusunun, yutulan fazla gazla gerilmesiyle oluşan Magenblase sendromunun öldürücü bir şekli, genellikle karın ameliyatlarından sonra oluşan mide genişlemesinde, pankreas ve safra salgılarının mide suyu ile asitleştirilmesi sonucu %30 dolayında karbondioksit oluştuğu görülmüştür. İnce-bağırsaktaki fazla gaz "barborigmus"a (gurultu) neden olarak karın gerilmesi oluşturabilir. Kalınbağırsağın karaciğer ve dalak büklümünde ifleksürasında) fazla gaz birikmesiyle oluşan, nadiren tıkanma hissi, nefes darlığı ve çırpıntının görülebildiği "dalak büklümü sendromu" genellikle yemek sonrası başlar ve heyecansal bozukluk, kabızlık ve fazla gaz oluşumu ile belirgin hale gelir.
Gazlı Şişkinliklerin Tedavisi
Bütün hava yutanlar ve birincil sindirimsel meteorizmli hastaların bitkisel sinir sistemleri bozuktur. Bunlar barbitürikli sakinleştiricilerden, dinlendiricilerden yararlanırlar. Bu yatıştırıcıların gaz üzerine doğrudan etkisi yoktur; fakat gazlan daha katlanılabilir hale getirirler, sıkıntı ve kalbe ait tepkileri azaltırlar.
Yavaş yeme, ihtimamlı çiğneme, ne çok soğuk ve ne de çok sıcak şeyler içmeme gibi uyarıların ancak ruhsal tedavi edici olmaktan başka büyük bir değeri yoktur. Alkol ve sigara yasak edilebilir! Gazlı içkilere izin verilmez. Çok yiyenlerde kalori miktarını düşürmelidir.
Gazların itrahı hususunda büyük bir olanağa sahip değiliz. Buna rağmen kabızlık çekenlerde yumuşatıcılarla bağırsak geçişi hızlandırılabilir.
Gazların emilmesini kolaylaştırmak için bağırsak cidarının durumunu düzeltmek gerekir. Burada temel ilaçlar bağırsak yerelleri ve mikropsuzlaştırı-cılardır. Yerellerin en iyisi Bizmut'tur. Bizmut'un bağırsak cidarından geçmeyen büyük moleküllü, sulfamidli ve iyotlu türevleri kullanılmalıdır.
Aşırı gaz çıkarma
Sindirim kanalının kapsamını değiştirmek için etraflı bir diyet öyküsü edinmeli, kokuşma (putrefaksiyon) halinde protidler, mayalanma halinde ise ni-şastalılar azaltılmalıdır. Örneğin, lahana ve kuru fasulye gibi selülozlu gıdaları kaldırmalı, çok yemek yiyenlerde kalori miktarını azaltmalıdır. Sentetik yüksek karbonhidratlı sıvı diyet (VİVİSORB) gazı azaltır.
Antibiyotikler bağırsak biteyini değiştirip gaz nedeni olabildikleri gibi bağırsak gazlarını da azaltabilirler. Neomycine'mn bu konuda etkisiz olduğu saptanmıştır. Özel stafilokok antibiotikleri (dirikıranları) tetrasiklin bakteri mayalanma sürecine, dolayısıyla gaz üzerine etkilidir.
Pepsin, safra, papain, pankreas, bağırsak fermentleri gibi sindirim fermentleri her zaman olumlu sonuç vermez. Yüze tutunan ajanların (mangal kömürü, kaolin, pektin gibi) ve köpük giderici etkisi olan dimetilpolisiloksan gibi silikonların gazların hacmi ve bileşimi üzerine etkisi olmadığı saptanmıştır. Klorofilin de gaz üzerine etkili olduğu ve dışkı kokusunu azalttığı söylen-mişse de kanıtlanamamıştır.
Bağırsak gazlarının geçişini kolaylaştırmak için bitkisel sinirlere etkili ilaçlar kullanılmış, ancak farklı sonuçlar alınmıştır. Kasılmaları çözen vagolitikler veya bilakis sindirim kaslarının kasılmasını arttıran, örneğin prostigmin gibi vagomimetikler de kullanılmıştır. Beyinde bitkisel sinir merkezleri üzerine etki ederek, salgıya etki etmeksizin, mide-bağırsak hareketlerini arttıran "metaclopramide" meteorizmada iyi sonuçlar vermiştir.
Organik nedenlere bağlı patolojik gazlılık, kendi özel koşulları içerisinde tedavi edilmelidir.
Gazların Devri
Gazların midedeki emilimi, diğer sindirim katlarına nazaran daha azdır. İncebağır-sakta ise, mideden gelen veya insitu (doğal ortamı içinde) teşekkül etmiş olan oksijen, hidrojen, karbondioksit mukoza kapillerlerinden çok çabuk emilebilirler. Karaciğere kapı toplar damarı ile taşınan gazların bir kısmı, burada biyokimyasal değişikliklere uğrar; diğer bir kısmı karaciğer toplar damarı ile sağ kalp ve akciğere gider. Buna karşın, olağan koşullarda incebağırsakta bulunan az miktarda gazın, atmosferden gelen azot gazından ibaret olduğu kabul edilirse, azotun diğerlerine nazaran çok daha güç emildiği anlaşılır (kan ve alveol havasmdaki azot, çevre hava-sındaki miktarına nispetle, doymuş durumdadır). En fazla gaz oluşumu ve emilimi sağ kalınbağırsak, körbağırsak ve ileumun'un son kısmında oluşur.
Sindirim kanalının herhangi bir kısmında gerim (tönüs) azalması nedeniyle, bu hizada gazların kısmi basıncının azalmasına bağlı olarak (zira gazlar genişler) gazlar, kandan bağırsak boşluğuna doğru geçebileceği gibi [54] genelde gaz devri, ancak bağırsak-kan yönünde olur.
Hidrojen, metan ve az miktarda bulunan diğer gazlar, bağırsak zarının her iki tarafındaki kısmi basıncın çok farklı olması nedeniyle, devamlı ve çok çabuk olarak ortamdan yok edildiklerinden normal durumda kanda bulunmazlar.
Karbondioksit, bağırsağı diğer gazlardan daha hızlı terk eder; nedeni, emilme katsayısının yüksek olması (37° C de karbondioksit suda, oksijenden 20 kez daha çok erir) yanında, karbonik anhidraz enziminin de rolü vardır. Özellikle bağırsak yapısının pH'sı düşük olduğunda, artan bikarbonat yoğunluğu ile beraber, karbondioksit kısmi basıncı da yükselir. 60 ml/lt'den yüksek olan bikarbonat yoğunluklarında, karbondioksit kısmi basıncının yüksek olması, pH'yı 8'den aşağıda tutmaya yardım eder. Böylece karbondioksit üretiminin, bağırsak içeriğinin önemli bir tampon elemanı olduğu anlaşılmaktadır
Gaz Sorunu ve Gaz Çıkarma Nedenleri
Hava yutma
Şişeden sıvı gıda emen bebeğin midesi yutma havasına bağlı olağanın 4-5 misli büyüyebilir [40]. Ancak, bebek boş biberonu veya parmağını emdiğinde hava yutmaz [ s], Sıvılarla, katı gıdalara oranla daha fazla hava (2-3 misli) yutulmaktadır [39]. Gazdan şikayetçi hastaların çoğu hava yuttuklarının farkında bile değildirler. Hava yutma genellikle sıkıntı belirtisidir ve hastanın stresli ortamda oldukça belirtileri artar. Geğirmenin hava yutmaya bağlı olduğunu belirlemek için basit bir hile, dişlerin arasında kalem almaktır, dişler arasında birşey tutulduğunda yutkunmak zordur ve hasta bu nesneyi ağzında tuttuğu sürece geğirmesi a-zalacaktır. Birçok hasta gazlılık için sodyum bikarbonat alır ve midede 500 cm3 karbondioksit oluşturan gazozlu içkileri çabucak içerler [54]. Bunlar geğirmeyi geçici olarak durdurur.
Bebeklerde gaz çıkarma
Fazla ve hızlı yeme, sakız çiğneme, ağızdan soluk alma, tahriş edici ağız lezyonu (örsentisi) varlığı, ortodontik şekil bozukluğu, iyi oturmamış ağız protezleri, fazla tükürük salgısı, kardia anomalileri (hiatus hernisi, kardia ülseri, neoplazi) diğer hava yutma nedenleridir.
Bağırsakta Mayalanma ve Kokuşma
Bağırsak organizmaları (anaerob ve aerob, maya ve küf bakterileri) gıdalarda mevcut tüm protein, aminoasit, yağ asitleri, şeker ve polisakkaridlerin çoğunu mayalanma ve kokuşmaya uğratırlar. Hazmedilmemiş gıda, bağırsak bakterilerine daha fazla ham madde sağlar ve bu da kalınbağırsak gazlarının artmasına neden olur. Bu durum özellikle, karbonhidrat ham maddelerinden karbondioksit ve hidrojen üretiminde söz konusudur. Selülozun mayalanması da fazla miktarda yellenmeye neden olduğundan, hastalar fazla lifli gıdalar diyete konulduğunda çok rahatsız olurlar.
Bilinen bakteri şemasında, laktik asit, bütirik aside dönüşürken 10 gramlık kalıntı, 2 litre hidrojen ve karbondioksit üretebilir.
Diyet (Sıkı besi) ve mide gaz
Birçok gıdada hava vardır. Örneğin yumurta sufle, dondurma veya kabarık ekmek gibi gıdalar hazırlanırken içine hava ilave edilir. Çırpılmış krema veya yumurta akında 5-6 misli hava bulunur. Elma hacminin %25'i havadan oluşmuştur.
Diyetteki sindirilmeyen kalıntı karbonhidratlar önemli ölçüde gaz üretirler. Örneğin, lifli bitkisel maddelerden yoksun bir diyetteki 5 gramlık emilmeyen karbonhidrat, vücut ısısında 975 mi karbondioksit, 375 mi metan, 200 mi hidrojen olmak üzere toplam \xh litre gaz üretebilir.
Diyetteki bazı maddelerin (fasulye, lahana, karnıbahar ve bazı meyve suları gibi içinde yüksek oranda sindirilmeyen karbondihrat veya lifli eleman bulunan sebzeler) fazla yellenmeye yol açtığı bilinmektedir. Temel diyet ile ortalama yellenme hacmi 17 ml/sa iken, kalorinin %30'u fasulye ile sağlanmış bir diyette bu hacim 4 katma, %50-60'ı fasulye ile sağlanmış bir diyette ise 10 katma çıktığı belirlenmiştir.
Bazı meyve ve meyve suları da gaz üretimini arttırır. Erik, elma, üzüm suları, kuru üzüm ve muzun hidrojen üretimini arttırdığı, portakal suyu ve kayısı kompostosunun arttırmadığı gösterilmiştir.
Gaz yapan gıdaların çoğu, yalnızca önemli miktarlarda sindirilmeyen karbonhidratlar içermezler; ilaveten hidrojen sülfür ve merkaptanlara indirgenen sülfür (kükürt) bileşikleri de bulunur. Oluşan sülfit, güçlü bir karbonik anhidraz inhibitörüdür (önletkenidir) ve bağırsaktan kana, karbondioksitin normal durumdaki emilmesini azaltır.
Patolojik (Hastalıkla İlgili) Durumlar ve midede gaz sıkışması
Kötü sindirim (pankreas ve safra hastalıkları) ve kötü emilme sendroml arında (belirgi) genellikle fazla gaz üretildiği bildirilmiştir [57]. Klinik bulgular, bağırsak tıkanmasının yukarısında gaz birikmesinin hava yutmaya bağlı olduğunu göstermektedir. İncebağırsağm yüksek seviyedeki tıkanmasında, burun-mide yolu emme ile tıkanmanın yukarısında fazla gaz birikmesi önlenmiş olur. Tıkanma daha aşağıda veya ;7ewm-körbağırsak kapağında ise tıkanma bölgesine gönderilen Müller-Abbott sondası tıkanmanın yukarısındaki gaz toplanmasını engeller. İnce-bağırsağm kapalı tam tıkanmasında çok az gaz bulunur ve deneyler göstermiştir ki, bağırsak bölütü tam olarak kapanmadan önce havası boşaltıhrsa hiç gaz gerekmez
Organik bağırsak tıkanmalarında bağırsak cidanndan salgılanan sıvı ve kimüs ile bağırsağın gerilmesi, bağırsak kültür ortamında mikrop çoğalması ve gazların geçiş bozukluğuna bağlı olarak gaz oluşur. Bağırsak felci (paralitik ileusda) ise oluşan bağırsak atonisi nedeniyle gazların emilememesi fazla gaz birikiminden sorumludur.
Dolaşım bozukluğu ile gaz emilmesinin azalması, bağırsak cidarının kan dolaşımını azaltan arter bozuklukları (arterioskleroz), yerel ven dolaşım bozukluklarına {mezanter ven trombozu, porta hipertansiyonu, Budd-Chiari sendromu) veya genel ven dolaşım bozukluklarına (kalp yetmezliği, perikardit) bağlı olabilir. Bu hallerde ven dolaşımı güçtür ve bağırsak gazlarının emilmesi staz veya gaz ile kanm doymasına bağlı olarak kösteklenir.
Oluşan bağırsak gazlarının, vücut dışına atılmasındaki azalmaya bağlı gazlılık hali uzun kalınbağırsak (dolikokolon), bağırsak kangalının kendi üzerine devrilmesi, yapışıklığı veya bükülmesi sonucu gelişebilir.
Tedaviye bağlı gazlılık halleri arasında özellikle antibiyotik tedavisini dikkate almalıdır. Antibiyotikler iki mekanizma ile gaz oluşturur:
1. Bağırsak biteyinin değiştirilmesi
2. Jejuno-ileo-kolik mukozanın tahrişi.
