Kafa Travması Mekanizması
Kafa travmasında 3 temel mekanizma vardır. Hareketli bir cisim duran kraniuma (kafatasına) çarparsa beyin kafatası içinde hızla ileri itilmiş gibi olur. Buna "akselerasyon" yaralanması denir. Tipik örneği başa sopa veya taşla vurulmasıdır. "Deselerasyon" yaralanmasında ise düşme ve trafik kazalarında olduğu gibi hızla hareket eden baş duran bir cisme çarpar. Çoğu kez akselerasyon ve deselerasyon mekanizmaları çalkalanma biçiminde ortak harekete neden olurlar. Değişik yoğunlukta bölge ve katmanlardan oluşan beyin dokusundaki akselerasyon ve deselerasyon kuvvetleri farklı yoğunluktaki yapıları aynı hızla yer değişikliğine zorlar, böylece doku katmanları arasında yırtılma ve kanamalar olur. Kafa kaidesinin pürtüklü yapısı bu hasarı arttırır. Kafa travmalarında beyin hasarı en sık frontal ve temporal loplarda oluşur.
Kafa travmalarında üçüncü mekanizma "deformasyon" yaralanmalarıdır. Deformasyon darbe nedeniyle kafatasının bütünlüğünün ve şeklinin bozulmasıdır.
Kafa travmasında uygulanan acil bakım ve tedavinin amacı ikincil komplikasyonlara bağlı hasarı en aza indirmektir.
Kafa travmaları nedenlerine göre primer ve sekonder olarak iki gruba ayrılır.
Primer Kafa Travmaları
Primer kafa travmaları "kunt" ya da "penetran" yaralanmalar şeklinde sınıflandınlır. Kunt travmalar kapalı, penetranlar ise açık baş yaralanmalarına neden olur.
Kapalı Baş Yaralanmaları
Kunt travmanın oluşturduğu akselerasyon ve deselerasyon hareketi kafadaki çeşitli yapıları, beyin dokusu ve kan damarlarını etkiler. Kafatası içinde bir miktar serbest hareket etme olanağına sahip beyinin, kafatasına çarpmasıyla çeşitli kısırdan yaralanır. Beyin dokusunda ezik ve yırtıklar oluşabilir, damarların zedelenmesine bağlı kanamalar olabilir. Subdural hematomlar çoğunlukla bu tip yaralanmalarda görülür.
Kunt travmanın oluşturduğu kapalı yaralar, Konküzyon, kontüzyon ve beyin laserasyonuna yol açar.
Konküzyon nedir = (Beyin Sarsıntısı)
Kafa ve yüze gelen darbelerle olur. Konküzyon sözcüğü kafa travması sonucu oluşan hafif ve geçici fizyolojik serebral fonksiyon bozukluğunu ifade eder. Acil polikliniklerde görülen kafa travmalarının çoğunluğu, bu tiptedir. Hafif kafa travmalı hastalarda genellikle kısa süreli bilinç kaybı ve değişik sürelerde retrograt amnezi vardır. Bu hastalarda baş dönmesi ve bulantı hissi sık görülür. Ok-sipital bölge travmalarında geçici körlük ve afazi görülebilir.
Konküzyonlu hasta primer tanılamadan sonra gözlem altında tutulmak üzere genelde eve gönderilir. Hasta yakınlarına, hastanın bilinç durumunda bozulma, epileptik nöbet, artan baş ağrısı ya da bedenin yarısında kuvvet azlığı gibi bulgular görüldüğünde gecikmeksizin hastayı hastaneye getirmeleri gerektiği açıklanır. Konküzyonu olan hastaların büyük çoğunluğu 24-28 saat içinde tamamen normale dönerler.
Serebral konküzyonda; hücresel ve damarsal zedelenmeye bağlı olarak kanama, beyin şişmesi ve ödem gelişir. Bu sekonder değişiklikler hastanın bilinç düzeyindeki bozukluklarla ve komanın uzamasıyla sonuçlanabilir.
Kontüzyon Nedir = (Beyinde Ezilme)
Beyini örten en iç tabaka olan piamaterde yırtılma olmaksızın beyin dokusunun ezilmesidir. Kontüzyonun büyüklüğü ve şiddeti darbenin gücüyle doğrudan ilişkilidir. Kafa travması geçiren hastaların büyük bir bölümünde kontüzyon, temporal ve frontal lobların alt yüzeyinde ve frontal lobun önündeki kemik tavanının düzensiz ve pürüzlü bir yüzeye sahip olması nedeniyle bu bölümde görülür. Travmada ezilme çarpma vurgu yerinin altında olabileceği gibi beyinin hareketi sonucu travma yerinin karşısında da (Kontr-Kup) olabilir
Beyin Laserasyonu = (Beyin Yırtılması)
Laserasyon duramaterdeki kan damarlarının yırtılmasına sebep olur. Sekonder kanamalara yol açabilir. Kontüzyondan daha ciddi bir tablodur.
Açık Baş Yaralanmaları
Penetran yaralanma sonucu oluşan açık yaralarda, harabi-yet, delici cismin hızına bağlıdır. Kurşun yaralarında olduğu gibi hızlı yaralanmalar kafatasında ve beyinde şok dalgaları oluşturur, beyin dokusunda önemli hasar yapabilir. Açık baş yaralanmaları, kafa içinin dış çevreye açılmasına yol açtığından çoğu zaman ciddi bir komplikasyon olan enfeksiyona neden olurlar.
Açık baş yaralanmaları ile birlikte Linear ve çökme kırıklar görülebilir.
Linear Kırık
Tüm kafatası kırıklarının yaklaşık % 80'ini linear kırıklar oluşturur. Bu kırıklar genellikle tedavi gerektirmez ancak yol açtıkları komplikasyonlar nedeniyle önemlidirler. Epidural hematom linear kırıklarda en sık görülen komplikasyondur.
Ciddi Kafa Travmalarında Acil Yaklaşım
Hava yolu açıklığının sağlanması ve sürdürülmesi,
Endotrakial entübasyon,
Yeterli solunumun sağlanması,
Hiperventilasyon (yalnızca hastanın nörolojik durumu bozuk ise uygulanır, aksi takdirde uygulanmaz),
Yeterli oksijen desteğinin sağlanması,
Oksijen saturasyonunun izlenmesi,
Yeterli dolaşımın sağlanması,
Sistolik kan basıncının 90 mmHg'dan fazla olması ve bu şekilde sürdürülmesi,
Nörolojik durumun sık aralarla değerlendirilmesi,
Nöromüsküler paralizi belirtilerinin izlenmesi,
Hasta hastaneye ulaşmadan önce hipertonik sıvı verilmediyse mannitol solüsyonunun verilmesi,
Hipovolemi ya da metabolik değişiklikler gibi diğer komaya neden olacak durumların araştırılması.
Çökme Kırığı
Çökme kırıkları linear kırıklara benzer ancak burada darbe gücü kafatasının parçalanmasına neden olmuştur. Çökme kırığı palpe edilebilir ve direkt kafa grafısinde görülebilir.
Travmaya maruz kalan kafatası bölgesinde ki deri sağlam ise, kapalı çökme kırığı, cilt dokusunda da laserasyon varsa açık çökme kırığı diye isimlendirilir. Eğer çöken kemik parçaları duramateri yırtıp serebral dokuya batmış ise, komplike çökme kırığından söz edilir.
