Mendel Kalıtım Yasaları
Dominant Resesif Kalıtım
Siyah renkli bir kobay (=SS), kahverenkli (=ss) ile çaprazlanırsa, sadece siyah döller (=Ss) oluşur.
Burada siyah renklilik dominant, kahverengi ise resesiftir. Çaprazlama için kullanılan ilk hayvanlara atasal veya PARENTAL kuşak (P) denir. Atasal kuşaktan oluşan ilk döle ise 1. FİLÎAL DÖL denir ve F1 ile gösterilir. F1 dölü bireylerinin unifonn veya eşdeğer olduğunu, MENDEL bezelyelerle yaptığı ilk çaprazlama deneylerinde farketmiştir. Aynı şekilde diğer bitki ve hayvanlarda yapılan çaprazlama deneyleri de aynı sonucu vermiştir. Bu nedenle MENDEL'in birinci kalıtım yasasına, UNİFORMİTE veya TEKDÜZELİK yasası adı verilir. Başka bir örnek de; Kırmızı ve beyaz çiçekli bezelyelerin çaprazlanmasından verilebilir. Şöyle ki, burada da sadece kırmızı çiçekli Fi dölü elde edilir. Kalıtımın kromozom kuramının temelidir bu durum. Ebeveynlerden biri homozigot iki homolog kromozom kırmızı renk için K genini taşır. Diğeri uygun gen lokuslarında b alelini taşır, bu ise herhangi bir renge yol açmaz. Bunların çaprazlanmasında Fl-hibridinde Kb alel kombinasyonu elde edilir. K, Fl'de ortaya çıkar. Bu nedenle K dominant (baskın), b resesiv (çekinik)tir. Kalıtım da buna uygun olarak monohibrid dominant resesif adını alır. (Gregor Mendel Yasaları)
Saf bir karakter bakımından farklı olan bir türün, iki bireyi çaprazlanırsa, F1 dölünün bütün bireyleri kendi aralarında eşit, yani uniformdur. Burada her iki ırkın hangisinin anne ya da babayı temsil ettiğinin önemi yoktur. (mendel ve Kalıtım)
F1 dölünün uniform olan bireyleri kendi aralarında çaprazlanırsa, ikinci oğul dölde(F2) siyah bireylerin yanında, kahverenkliler de ortaya çıkar. MENDEL, çeşitli çaprazlamaların F2 döllerinin çok sayıdaki bireylerini saydığında bir ayrılmanın olduğunu görmüştür. Buna göre bireylerin l/4'ü resesif (=ss), 3/4'ü (=SS ve Ss) ise dominanttır. Bunun sonucu olarak da MENDEL, ikinci kalıtım yasasını "AYRILMA YASASI" olarak adlandırmıştır (ss ve SS; Ss; Ss).
F, dölünün bireyleri kendi aralarında çaprazlanırsa, F2 dölü uniform olmayıp, belirli oranlarda ayrılmalar gösterir. Bu ise dominant resesif bir kalıtımda 3/1 oranında gerçekleşir. F1-melezleri çaprazlanırsa, bunlar F2'de belli oranlarda fenotipik olarak ayrılır. Monohibrid dominant resesif bir kalıtımda bu ayrılma oranı 3:1 (dominant özellik: resesif özellik). Yarı dominant; yani intermediyer bir kalıtımda bu ayrılma 1:2:1 şeklindedir (Ebeveynlerden birinin özelliği: F,-melezinin özelliği: diğer ebeveynin özelliği).
Bezelye çaprazlamasından oluşan kırmızı çiçekli F1 bitkileri birbiri ile çaprazlanırsa, bu oran 3:1 (kırmızı: beyaz), eğer pembe renkli F,-bitkileri çaprazlanırsa, F2'deki oran 1:2:1 (kırmızı:pembe:beyaz) olur. Açıklamayı kromozom teorisi ile yapabiliriz: Her iki çaprazlamanın Fl'inde, ya K allelli veya onun homologu olan b allelli kromozomu taşıyan gametler oluşturulur. Gametler ve onlarla söz konusu kromozom ve genler çaprazlamada rastlantı sonucu aktarılan kombinasyonlarda birleşirler. Dominant bir kalıtımda bitkiler Kb (=kırmızı) genotipli, yarıdominant kalıtımda pembedir. Böylece ayrılım oranları daha anlaşılır olur.
Yaridominantlık (İntermediyer Kalıtım)
Mucize çiçeğinin kırmızı ve beyaz ırkları çaprazlanırsa, F, dölü yine uniformdur; ama çiçeklerin rengi bu sefer pembedir. Yani ana-babanın renkleri arası bir renge sahiptir. F1 dölünün yarıdominant olan bu kalıtımdaki ayrılma oranı 1:2:1 şeklindedir. Elde edilen bireylerin 1/4'ü atasal dölün birisinin, 1/4'ü de atasal dölün diğerinin aynıdır. 2/ 4'ü ise Fj dölünün bireyleri gibi pembe renklidir. F1 dölünde kaybolan karakterlerin. F2 dölünde tekrar ortaya çıkması, MENDEL'e göre özelliklerin polen ve yumurta hücrelerindeki kalıtım faktörlerine uyması gerektiği sonucunu vermiştir
MENDEL yaşadığı dönemde bu kalıtım faktörlerinin nerede bulunduğunu tam olarak bilmemekteydi. Günümüzde onların kromozomlar üzerinde lokalize oldukları artık bilinmektedir. Bunlara GEN adı verilir.
